Alda sifrly revolusiyadan song sana erasy bastalmaq. Búghan haraketti qazirden bastamasaq kesh qalamyz. IYdeologiyalyq qúldyraudan  keyin kópten kýtken qogham men biylikting qauyshatyn kezi keldi.

Eger biz әlemde jana sivilizasiyagha kóshkimiz kelse (әlemning eng damyghan  G7 memleketterining ózderi de osyny kózdeude, biraq әli sheshimin tapqan joq), onda bizge qazir innovasiyalyq serpilis kerek. Búl degenimiz Qazaqstanda  innovasiyalyq jana paradigma jasau, onyng týp tamyry bilimdi qogham kúru, sanany janartu! Azdy - kópti ekonomikany qalyptastyrdyq deymiz. Alda ekonomikamyzdy әrtaraptandyryp, shikizat ekonomikasynan shyghatyn, jana texnologiyany damytatyn, sybaylas jemqorlyqpen ayausyz kýresetin,  memleketti jóndep basqaratyn júmystar shash etekten...

Biraq endi basymdylyqty, betti xalyqqa búrayyq! Halyq, әrbir adam bilimdi bolmay, qogham bilimdi bolmay,  sana, últtyq rux kóterilmey progress bolmaydy. Ony osy uaqytqa deyingi ómir kórsetti. Qasang tartqan sanany ózgertip, ruxany tazaratyn kez jetti! Ol ýshin ruhany - tarihy kúndylyktardy negizge ala otyryp ghylymgha, bilimge, mәdeniyetke serpilis beru kerek.  Kóp jyldar boyy tómen qarjylandyryp kelgen osy salalargha ýlken investisiya salu qajet (Finlyandiya, Japoniya, On.Koreya, Izrayl, AQSh siyaqty). Bizde qalay degen súraqqa  ashy shyndyghy mynaday:

- Ghylymgha bólinetin qarjy jalpy ishki ónimge (JIÓ) shaqqanda ne bәri 0,13%-aq ghana (damyghan memleketterde 3%-dan asady, 25 ese kem degen sóz). Búl 28 jylda eng tómengi kórsetkish. Eshqanday syn kótermeydi. Osydan keyin ókinishke oray, jan úyasy  ash - jalanash, bir portfelidi otyz jyl kóterip, әr uniyversiytetting esigin syghalap jýrgen professor jaqsy ústaz boluy mýmkin, biraq ol ghalymnan qanday әlemdik dengeydegi janalyqty kýtemiz. Bizge damyghan elderden kóp qalmau ýshin, kem degende ghylymgha bólinetin qarjy JIÓ-nen 2% bolu kerek. Ar jaghyn qyskasha aitayyn.

- Bilimge bizde 4% (kem degende 6%-dan joghary bolu kerek, jastardy barlyq dengeyde tegin oqytu ýshin);

- Mәdeniyetke bizde 3% (kem degende 6% bolu kerek);

- Densaulyqqa bizde 3,2% (VOZ-dyng úsynysy boyynsha kem degende 6% bolu kerek). Mysaly AQSh-da 16-18%, G7 elderinde 10%-dan joghary.

Mine osynday pәrmendi qoldau jasap ghylym, bilim, mәdeniyet, densaulyqqa serpilis bergende ghana biz tez ósemiz, tipti jana ómirge qadam basamyz. Basqa joldy kórip túrghan joqpyn. Osyny týsinetin sәt tudy.

Qosymsha iske asyru sharalaryna kelsek:

1. Osy problemalardy sheshu ýshin HHI ghasyrdaghy órkeniyetting talabyna say 2020-2030 jj., 10 jylgha arnalghan «JANA QOGhAMDYQ SANANY QALYPTASTYRU TURALY MEMLEKETTIK BAGhDARLAMASYN» jasau kerek. Búl baghdarlamany jýzege asyru ýshin aqyldastar alqasy retinde eng ýzdik ghalymdar arasynan «Jogharghy konsulitativti kenes» qúru qajet (9-11 adam).

2. Bizding oi-sanamyzdy 4-shi óndiris revolusiyasynyng jana talabyna say ózgertetin uaqyt keldi. Eger elimizdi HHI ghasyrda jana órkeniyetti ómirge dayyndaghymyz kelse, onda biz ruxany - tarixy qúndylyktardy jana texnologiyamen biriktirip jәne ony jaxandyq jelimen (jelilik kommunikasiyamen) qosyp jýrgizuimiz kerek. Osy ýsh salany bir jýie etip paydalanghanda týbegeyli mәseleler sheshimin tabar edi. Damyghan elder osy iydeyany izdeude.

3. Toq eteri ne biz dәl osylay jasap algha shyghamyz, ne mәngilik shikizat eli bolyp qalamyz, alpauyttargha jútylyp ta ketu qaupi joq emes. Kerek bolsa múnday týbegeyli әleumettik - sayasy sheshimdi býkil halyq bolyp REFERENDUM arqyly sheshuge bolady! Halyq jana úrpaq qalyptastyruda ózi maqúldap qabyldaghan sheshimin ózi qadaghalauyna da bolady. Osynday órkeniyetti maqsatty sheshu arqyly elimizde Konstitusiyalyq sayasy - әleumettik, ekonomikalyq reformalar jýredi. Týbegeyli emes shalaghay reformalardan nәtiyje shyqpaghanyn halyq bilip otyr. Seng qozghala bastady. Ony nasyrgha shaptyrmau, apatqa aparmau ýshin shúghyl is - sharalar qajet.

4. Men ekonomist retinde búl úsynystargha aqshany qaydan alatyn kózderin talay aitqam da, kerek bolsa taghyda kórsetip beremin. Al biyliktegilerge 1 prinsipti ústasa jetkilkti, ol qatang tәrtip, tek úrlamau kerek! Belgili sebeptermen biz Qytay siyaqty asa auyr jazalau sharasyna bara almaymyz ghoy. Eng aldymen biyliktegiler izgilik pen әdilettilikti negizge alu kerek. Abaysha múny «núrly jýrek isi» dep bilsek te bolady. Osyny әr adam, tipti úlylarda ústansa, adam ómiri bayandy bolady, kemeline jetedi. Árkim adaldyq pen aqiqatty, bir-birine degen meyirmandylyqty el arasynda uaghyzdau kerek. Biz osylaysha alda tәn qúmarlyghynan góri jan qúmarlyghyna qyzyghushylyqqa basymdylyq berilgen zamangha jetemiz. Kerek bolsa, biz qúdaydyng aldynda bar baylyghymyzben jauap bermeymiz, kerisinshe, ruxany qúndylyghymyz ben sanamyz qay dengeyde ekendigimizben esep beremiz! Sonda ruxany adam jamandyq jasay almaydy. Sebebi onyng ar - namysy, morali jibermeydi. Osylaysha órkeniyetting tórine shygha alghan jaghdayda, biz Qazaq eli ejelden ata-tegimiz Týrki imperiyasy, Rim imperiyasy siyaqty әlemning alty sivilizasiyasynyng biri bolghanyn ekinshi ret dәleldey alamyz! Iske sәt!

Ardaqty әriptester, qara orman halqym osy oy – úsynysym turaly pikir bildirulerinizdi súraymyn.

Orazaly Sәbden

Qazaqstan Ghalymdar odaghynyng preziydenti,

QR Memlekettik syilyghynyng laureaty,

e.gh.d., professor, akademiyk   

Abai.kz