Petropavl qalasyn aralap kórgen meymandar: «Qalalarynyz shaghyn bolghanymen, eskertkishi kóp eken», -dep maqtap jatady.
Rasynda da, solay. Al oblys ortalyghynda tarihy eskertkishterding kóbengi – elimizding Tәuelsizdigining arqasy.

Óitkeni, ótken ghasyrdyng sekseninshi jyldarynyng basynda oblystyq «Lenin tuy» (qazirgi «Soltýstik Qazaqstan») gazetinde jurnalistik qyzmetimdi bastaghanymda súp-súr bolyp, Sibirding yzghary eskendey bolyp túratyn qala kóshelerinen «kýn-kósem» men onyng serigi Valerian Kuybyshevting zәulim eskertkishterin jәne jerlesimiz, eki mәrte Kenes Odaghynyng Batyry, úshqysh-gharyshker Vladimir Shatalovtyng mýsinin ghana kózimiz shalatyn. Qalalyq sayabaqtyng ishinde kileng orys әdebiyeti klassikterining aq gipsten jasalghan kishkentay eskertkishteri qoyylghan edi...

Tәuelsizdik jyldarynda Qyzyljar ónirining bas shaharynyng búrynghy súrqay keypi ózgerip, birtindep shyraylana bastady. Byltyr osynda ótkizilgen, Qazaqstan men Resey Preziydentteri qatysqan shekaralas ónirlerding forumy qarsanynda Petropavl tipti qúlpyryp ketipti. Sol oqigha qarsanynda qaladan astanagha qaray shyghatyn jol basyna ataqty Qojabergen jyraudyng túlpar ýstinde dombyrasyn qolyna ústap túrghan tamasha eskertkishi ornatylghan.
Al Petropavl syndy «kóne qamaldy birinshi bolyp alghan babamyz» – asa kórnekti aqyn Maghjan Júmabaev. Onyng iyghyna shabyt qúsy qonyp túrghan shaghyn eskertkishi ghasyrlyq mereytoyyna oray 1993 jyly jergilikti pedagogika institutynyng (qazirgi Manash Qozybaev atyndaghy Soltýstik Qazaqstan memlekettik uniyversiytetinin) manyna qoyylghan. Úly aqynnyng ensesi biyik ekinshi eskertkishi 2012 jyly temirjol vokzaly aldyndaghy alangha ornatyldy. Sol joly qala ziyalylary arasynda: «Bir qalagha – bir Maghjan eskertkishi jetpey me?» - degen saual tónireginde әjeptәuir pikirsayys bolghany jadymda. Sonda jergilikti qazaq jәne orys aqsaqaldary: «Qazaqstannyng Tәuelsizdigi jyldarynda Petropavlda orystyng úly aqyny Aleksandr Pushkinge eki birdey eskertkish ornatyldy. Sondyqtan «Qazaqtyng Pushkiynine» de eki eskertkish qoysaq, esh artyqtyghy joq. Maghjan Júmabaev – qazaq eli ghana emes, týbi bir týrki júrty týgel ardaq tútatyn tarihy túlgha, jyr әlemining mәngi óshpes jaryq júldyzy» - degen uәj aityp, ózining jaqyn tuysy bolyp tabylatyn úly aqyngha taghy bir eskertkish ornatugha jýregi daualamay, júrttyng sózinen qaymyghyp otyrghan sol kezdegi oblys әkimin jabyla ýgittep kóndirgen bolatyn...

1999 jyly qalanyng bas kóshesi – Qazaqstan Konstitusiyasy kóshesining bas jaghyna – Nikolay Pogodin atyndaghy oblystyq orys drama teatrynyng aldyndaghy alangha nayza ústanyp, iyq tiresip túrghan qos batyr – Qarasay men Aghyntay babalarymyzdyng ór túlghalary somdalghan zor eskertkish ornatylyp, ony Túnghysh Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaev óz qolymen ashty. Al 2008 jyly Elbasy әigili Aq ýiining aldynda túlpargha minip, asa tayaghymen jón siltep, joryqqa attanyp bara jatqan Abylay han eskertkishin ashu saltanatyna da qatysty.
Sonday-aq qazaq pen orys halyqtarynyng ruhany birligin beyneleytin Abay men Pushkin eskertkishi, aspandaghy aqqugha ýnin qosqan ataqty әnshi - kompozitor, aqyn Ýkili Ybyraydyn, ataqty jazushylar Sәbit Múqanov pen Ghabit Mýsirepovtin, ghúlama ghalymdar Evney Buketov pen Manash Qozybaevtyn, kórnekti memleket qayratkeri Bәiken Áshimovting mýsinderi de Tәuelsizdik jyldarynda ashyldy.

Al maghan sýiikti qalam – Petropavlgha taghy bir eskertkish jetpey túrghanday kórinedi. Omby qalasy jaqqa shyghatyn jol boyyndaghy Últtyq Úlannyng Áskery institutynyng manyna úly Maghjan tútas poemasyn arnaghan qaharman Bayan batyrgha layyqty eskertkish ornatu qajet siyaqty. Ol elding shetinde, jelding ótinde ornalasqan ónirde býgingi jәne bolashaq sardarlar men sarbazdargha airyqsha ruh berip, asqaqtap túrsa, núr ýstine emes pe?!

Kәribay Músyrmannyng facebook paraqshasynan

Abai.kz