Almaty oblysy Kegen audany Toghyzbúlaq auylynan kezdeysoq olja tabyldy. Búl turaly belgili jurnalist, National Geographic Qazaqstan jurnalynyng joba jetekshisi Maqsat Yasylbayúly aityp berdi.

Onyng aituynsha, búl tarihy jәdigerdi Toghyzbúlaq auylynyng sharualary biyl jaz aiynyng basynda tauyp alyp, habar bergen. Artynsha jurnalist eskertkishting qúndylyghyn anyqtau maqsatynda tarihshy-arheologtarmen kenesken.

«Tarihy manyzy zor ekenine kóz jetkizgen song Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Kemelúly Toqaevqa hat jazyp, zertteu mәselesine qoldau kórsetudi súradym. Preziydentimiz dereu komissiya qúrugha tapsyrma berip, búl tarihy jәdiger «Esik» memlekettik tarihiy-mәdeny muzey-qoryghyna ótkizildi. Qazandy tabystau rәsimi alash ziyalysy Qapez Bayghabylúlynyng 123 jyldyq mereytoyy saltanatynda Toghyzbúlaq auylynda ótti. Qasym-Jomart Kemelúlyna jәne muzeyding mamandaryna, Dosym Zikiriyagha erekshe alghys aitqym keledi», – dedi Maqsat Yasylbayúly.

Óz kezeginde «Esik» memlekettik tarihiy-mәdeny muzey-qoryghynyng mamany Dosym Zikiriya qazannyng ólshemderi jayly aityp berdi.

«Quystaghangha ornalasqan qola qazannyng býiiri syrtqa shyghynqy, dónes kýiinde qúiylghan. Qazannyng býiirinde eki jaghynan dogha pishindes, júmyr tútqalar sәl kólbeu búryshpen ornatylghan. Ol tútqalardyng bireui býtin, qazangha ornatylghan kýiinde saqtalsa, ekinshisi tútqanyng bir bólshegi ghana tabyldy. Qazan tabany shúnqyrlau. Qazannyng ishki jәne syrtqy býiirlerinen qúi kezinde payda bolghan eki qalyptyng týiisken túsynda payda bolghan jik kórinedi. Múnday jik eki tútqanyng qazan býiirine janasqan túsynan jәne taghannyng qazannyng týbine janasqan túsynan da bayqalady. Erneui syrtqa qaray sәl qayyrylyp, kólbeuleu ornalasqan. Ázirshe boljam boyynsha qazan tútastay qúiylghan dep eseptelip otyr. Keyinnen bir býiirinde jana ay tәrizdes 19h13 santiymetr jaryq payda bolghan jәne ol eki tústan (syrty men ishinen) qolamen jamalghan», – deydi muzey mamany.

Mamannyng aituynsha, qazannyng ólshemderi mynaday: qazannyng biyiktigi – 53 santiymetr, terendigi – 36 santiymetr, diametri – 55-58 santiymetr, erneuining eni – 3 santiymetr, erneu qalyndyghy – 0,5-0,8 santiymetr, taghan biyiktigi (qiylghan konus pishindes quys taghan) – 17 santiymetr, taghannyng keneytilgen tómengi bóligi – 23,5 santiymetr, jinishkerip keletin jogharghy túsy – 15 santiymetr, taghan qabyrghasynyng qalyndyghy – 5-8 milliymetr, al tútqa (qúlaq) ólshemi – 14 h 6 santiymetr.

Salystyra ketsek, Týrkistandaghy Qoja Ahmet Yasauy kesenesindegi tayqazannyng salmaghy – 2 tonna, syiymdylyghy – 3 myng litr, biyiktigi -1,60 metr, diametri – 0,42 metr, túghyrynyng biyiktigi – 0,54 metr, diametri – 0,607 metr.

Ayta keteyik, osyghan úqsas quys taghandy jәne әrtýrli ólshemdegi qazandar býginge deyin Almaty oblysy Enbekshiqazaq audanynan (1936, 1953, 1956 jyldary), Almaty qalasynan (1930, 1956, 1977, 1984 jyldary), Qyrghyzstannan (1901, 1905, 1908 jyldary) tabylghan. Alayda, «Toghyzbúlaq qazany» tәuelsizdik kezeninde, Jetisudan alghash ret tabylyp otyr jәne kólemi men pishini jaghynan aldynghy tabylghandargha úqsay bermeydi.   Sonday-aq, muzey mamandarynyng mәlimetinshe, búl kezdeseysoq oljalardyng bәri de bizding zamanymyzgha deyingi V-III ghasyrlar dep merzimdeledi. Osyghan deyin qola qazandardyng 80-ge juyq týrleri tabylsa olardyng arasynda ýsh taghandy qazandardyng ýlesi basym, al múnday quys taghandy qazandardyng ýlesi azdau bop keledi. «Osyghan deyingi qol jetken arheologiyalyq derekterge sýiene otyryp quys taghandy qazandardyng taralu aimaghy Almaty oblysy jәne Qyrghyzstannyng Ystyqkól aimaghy, mýmkin QHR-nyng Shynjang aimaghy dep aita alamyz», – deydi muzey qyzmetkerleri.

Derekkóz: tengrinews.kz

Abai.kz