Islam dinining barlyq erejeleri men qaghidattary, kýlli rәsimderi qisyngha qayshy kelmeydi. Biraq qaysy "qisyn"?! "Qisyn" degen adamnyng aqyly men iygergen bilimimen shektelmeytin dýniye. Demek adamnyng aqyly jetpegenining bәri "qisynsyz" degen sóz emes. Biz kóbinese osy dýniyede bes sezim mýshemizge negizdelgenin aqyldyng qorytyndylaryna sýienip "qisyndy" nemese "qisynsyz" dep jatamyz. Al biraq bes sezim mýshemizge, aqylymyzgha simaytyn qanshama әlem, qanshama syrly dýnie bar. Mysaly adamnyng ruhy, perishteler, jyndar әlemi әli zerttelgen joq. Tipti materialdyq kózge kórinetin dýniyeler de әli tolyq zerttelip bolghan joq. Ótken ghasyrlarda qiyalgha shygharyp, "mýmkin emes" dep qisyngha qayshy sanasaq ta býgin kózimiz kórip, paydalanyp jýrgen telefon sekildi qanshama dýnie bar.

Demek әli zerttelmegen nemese zertteu nysanyna kirmeytin ruhany dýniyelerge qatysty diny is-әreketterimizding bәri býgingi adamy logikamyzgha sәikes kelui shart emes. Mysaly islam dininde dәret syndyrsang betindi, eki qolyndy shynashaqqa deyin, eki ayaghyndy tobyqqa deyin juuyng jәne basyna mәsih tartuyng shart. Áyelinmen jynystyq qatynasqa týsseng denendi qúrghaq jer qaldyrmay tolyq juuyng kerek. Al endi adamy qisyn boyynsha tek búlghanghan jerindi jusang jetkilikti. Osy jerde adamy qisynnan da joghary, sheksiz qisyn men aqyl bar ekenin úmytpauymyz lәzim. Mysaly dinde talap etilgen aghzalardy jughan kezde tәninde kózge kórinbeytin, iyiskep sezbeytin, ústap bayqay almaytyn qanday ózgerister bolatynyn bile bermeymiz.

Aghzalardy jughynda jaghymsyz energiyalardyng óshetinin, quat aghymdarynyng qalypty jaghdaygha týsetinin endi-endi ghana zerttep týsinip jatyrmyz. Al ruhany әlemge qanday әseri bar ekenin әli bilgenimiz joq. Dәret alu men kýnәlardyng keshiriluining baylanysyn zerttey almaymyz. Jýregmizdegi "latayfterge" qanday ózgerister bolatynyn da bilmeymiz. Bilgender kórsete almaydy. Qajylyqta safa men mәrua arasynda jýgiru de, jamaratqa tas atu rәsimi de solay. Eshbir músylman balasy búl rәsimdi oryndaghanda aqiqy shaytandy taspen úryp jatyrmyn dep oilamaydy. Bar bolghany simvolikalyq ghibadat. Ibrahim payghambardyng basynan ótken oqighany elestetu ghana. Al sauaby men ruhany dýniyene әseri bizge beymәlim syr. Árbir laqtyrylghan tas ruhany әlemde qanday maghyna bildiredi? Ony bile almaymyz. Bәlkim әr tas júmaqta aghash bolyp jayqalyp ósetin shyghar. Bir Allagha mәlim.

Endeshe ózimiz týsine almaghan nәrselerding bәrin qisynsyz deuge bolmaydy. Tipti dinning barlyq rәsimderinen adamy qisyn izdeu de dúrys emes. Mysaly namaz nege bes uaqyt, nege tang namazy eki rәkat, nege namazdyng әr rәkaghatynda fatiha sýresi qaytalanyp oqylady? Biz búlardyng tolyq hikmetin bile almaymyz. Tek keybireuin boljaymyz. Búiyryp túrghan Alla dep ilanghandyqtan "Jaratqannyng biz bilmeytin hikmetteri bar" degen senimmen oryndaymyz. Búl Allagha berilu. Sondyqtan búl senim, iman mәselesi. Búl jerde dinning barlyq qaghidattary adamy qisyngha simaydy degen qorytyndy shyqpaydy. Kerisinshe dinning basym kópshilik rәsimderi adamy qisyngha negizdelgen. Al az bólshegi adamy qisynnan da joghary degen senim. Sondyqtan ózin músylman sanaytyn әrbir adam  diny rәsimderdin, erejelerding maqsaty men hikmetin dinge kýpirlik keltirmesten súraugha bolady. Biraq kýmәn keltirip, kýpirlikke qúlaudan abay boluy lәzim.

Qayrat Joldybayúly

Abai.kz