Jaghda Babalyq, etnograf:

Jaghda Babalyq, etnograf:

- 1990 jyly Oljas Sýleymenovting basshylyghymen Mәskeude býtin týrki halyqtary jinaldyq. Sonda noghaylarmen kezdestik. Onyng ishinde bir ghylym doktory, bir kandidat jәne taghy bir ziyalysy bar - ýsh adam: «Bizdi ózderine qosyp alsandar», - dedi. Biz aittyq: «Senderdi qalay qosyp alamyz, jer desen, orys senderge jerindi bermeydi, al endi bizge kóship barsandar, noghay audanyn qúryp bereyik», - dedik. Olardyng aituy boyynsha sol kezde 70 mynday ghana adam bar eken. Keyin bizding sózimizge kónbey, ózderi Nazarbaevqa kelip jolyghypty. Elbasy ne deydi? Áriyne, memleketting basshysy bolghandyqtan, dәl biz qúsap aita salmaydy ghoy. Qosyp alu mýmkin emes, audan qúryp bere salu da onay sharua bolmasy belgili. Ol mәsele sodan keyin qalay boldy eken, bile almadym. Al, jalpy, noghay degen - qazaqtyng bir bóligi. Qazaq tarihynda bir-birine ókpelep, ýdere kóship ketip, keyin qayta kep qosylghan rular jeterlik. Noghay men qazaqtyng arasyna shy jýgirtip, odan sayyn arasyn asha týsu bireulerge paydaly bolghan boluy kerek. Biraq biz - bir halyqpyz. Sondyqtan býgin noghaygha tóngen qauip - erteng qazaqtyng basyna tónetin qauip degen sóz.
Býgin alty milliongha juyq qazaq shetelde jatyr. Ishki-syrtqy zandar múrsat berse, noghaylargha da solardyng qatarynda oralman mәrtebesin berip, tek qana tezirek kóshirip alu kerek.

Dosymbek Hatran, Ortalyq memlekettik múrajayy Etnologiya ortalyghynyng jetekshisi:

- Búl jay әnsheyin rezonans tudyru ýshin aityla salynghan әngime bolsa kerek. Birinshiden, shettegi qazaqtarymyzdy keltire almay jatqanda, noghaydy kóshirip әkelemiz degen bos sóz. 18 jyldyng ishinde kelgen qazaqtyng sany milliongha da jetpeydi. Noghay túrmaq, qazaqtyng ózi jahandanugha jútylyp ketpey me, sony oilayyq. Ekinshiden, Resey olardy jiberip qoya bere sala ma eken? Ol jaghyn da oilaghan jón bolar. Al eger ózderi kelemiz dese, qarsylyghymyz joq.
Al, jalpy, noghaylar dәl qazaqtarday jeti atany saqtamaydy demeseniz, basqa jaghynan bizge úqsas ekeni ras.

Gharifolla Ánes, «Arys» qorynyng preziydenti:

- Noghaylar - dýniyejýzindegi jaghdayy óte auyr halyqtardyng biri. Kenes ýkimeti qúrylghanda basqa últtardyng barlyghyna avtonomiya berilip jatqanda, osy noghaygha eshtene tiymey qaldy. Eng bolmasa kishigirim audandary da joq. Búl sonau Altyn Orda dәuirinen beri kele jatqan óshpendilikting jemisi bolsa kerek. Noghaylardy joyyp jiberu turaly patshalardyng jasyryn jarlyqtary da bolghan degen derekter bar. Bir kezde orystardyng ókpesine nayzasyn qadap túrghan jauynger halyqtan osylay kek alynsa kerek.
Biz qazir qol sozbasaq, azghantay uaqyttan keyin jer betinen noghay halqy joghalyp ketedi. Odan qazaqtyng esh útpasy anyq. Bizdegi aghayyndyq sezimning joghalyp ketkeni sonshalyq, eki qaraqalpaq, bir noghay elimizge kelse, poliyseyler qolyn qayyryp qayta shygharyp jiberedi. Olar shekesi qyzghannan kelgisi kep jatyr ma? Al sonda ata-babadan kele jatqan eldik kózqaras, imperiyalyq sayasat qayda? Qayta olargha jaghday jasap, Manghystaudyng bir jerinen-aq audan qúryp bereyik. Qazaqsha oqytyp, salt-dәstýrimizdi ýireteyik. Olar bizdi noghay qylmaydy, kerisinshe, biz olardy birte-birte qazaqtandyryp jibermeymiz be? Búl orys bop ketkenge qaraghanda jaqsy emes pe?

"Alash ainasy" gazeti  18 mausym 2009 jyl