جاعدا بابالىق، ەتنوگراف:

جاعدا بابالىق، ەتنوگراف:

- 1990 جىلى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ باسشىلىعىمەن ماسكەۋدە ءبۇتىن تۇركى حالىقتارى جينالدىق. سوندا نوعايلارمەن كەزدەستىك. ونىڭ ىشىندە ءبىر عىلىم دوكتورى، ءبىر كانديدات جانە تاعى ءبىر زيالىسى بار - ءۇش ادام: «ءبىزدى وزدەرىڭە قوسىپ الساڭدار»، - دەدى. ءبىز ايتتىق: «سەندەردى قالاي قوسىپ الامىز، جەر دەسەڭ، ورىس سەندەرگە جەرىڭدى بەرمەيدى، ال ەندى بىزگە كوشىپ بارساڭدار، نوعاي اۋدانىن قۇرىپ بەرەيىك»، - دەدىك. ولاردىڭ ايتۋى بويىنشا سول كەزدە 70 مىڭداي عانا ادام بار ەكەن. كەيىن ءبىزدىڭ سوزىمىزگە كونبەي، وزدەرى نازارباەۆقا كەلىپ جولىعىپتى. ەلباسى نە دەيدى؟ ارينە، مەملەكەتتىڭ باسشىسى بولعاندىقتان، ءدال ءبىز قۇساپ ايتا سالمايدى عوي. قوسىپ الۋ مۇمكىن ەمەس، اۋدان قۇرىپ بەرە سالۋ دا وڭاي شارۋا بولماسى بەلگىلى. ول ماسەلە سودان كەيىن قالاي بولدى ەكەن، بىلە المادىم. ال، جالپى، نوعاي دەگەن - قازاقتىڭ ءبىر بولىگى. قازاق تاريحىندا ءبىر-بىرىنە وكپەلەپ، ۇدەرە كوشىپ كەتىپ، كەيىن قايتا كەپ قوسىلعان رۋلار جەتەرلىك. نوعاي مەن قازاقتىڭ اراسىنا شي جۇگىرتىپ، ودان سايىن اراسىن اشا ءتۇسۋ بىرەۋلەرگە پايدالى بولعان بولۋى كەرەك. بىراق ءبىز - ءبىر حالىقپىز. سوندىقتان بۇگىن نوعايعا تونگەن قاۋىپ - ەرتەڭ قازاقتىڭ باسىنا تونەتىن قاۋىپ دەگەن ءسوز.
بۇگىن التى ميلليونعا جۋىق قازاق شەتەلدە جاتىر. ىشكى-سىرتقى زاڭدار مۇرسات بەرسە، نوعايلارعا دا سولاردىڭ قاتارىندا ورالمان مارتەبەسىن بەرىپ، تەك قانا تەزىرەك كوشىرىپ الۋ كەرەك.

دوسىمبەك حاتران، ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراجايى ەتنولوگيا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى:

- بۇل جاي انشەيىن رەزونانس تۋدىرۋ ءۇشىن ايتىلا سالىنعان اڭگىمە بولسا كەرەك. بىرىنشىدەن، شەتتەگى قازاقتارىمىزدى كەلتىرە الماي جاتقاندا، نوعايدى كوشىرىپ اكەلەمىز دەگەن بوس ءسوز. 18 جىلدىڭ ىشىندە كەلگەن قازاقتىڭ سانى ميلليونعا دا جەتپەيدى. نوعاي تۇرماق، قازاقتىڭ ءوزى جاھاندانۋعا جۇتىلىپ كەتپەي مە، سونى ويلايىق. ەكىنشىدەن، رەسەي ولاردى جىبەرىپ قويا بەرە سالا ما ەكەن؟ ول جاعىن دا ويلاعان ءجون بولار. ال ەگەر وزدەرى كەلەمىز دەسە، قارسىلىعىمىز جوق.
ال، جالپى، نوعايلار ءدال قازاقتارداي جەتى اتانى ساقتامايدى دەمەسەڭىز، باسقا جاعىنان بىزگە ۇقساس ەكەنى راس.

عاريفوللا انەس، «ارىس» قورىنىڭ پرەزيدەنتى:

- نوعايلار - دۇنيەجۇزىندەگى جاعدايى وتە اۋىر حالىقتاردىڭ ءبىرى. كەڭەس ۇكىمەتى قۇرىلعاندا باسقا ۇلتتاردىڭ بارلىعىنا اۆتونوميا بەرىلىپ جاتقاندا، وسى نوعايعا ەشتەڭە تيمەي قالدى. ەڭ بولماسا كىشىگىرىم اۋداندارى دا جوق. بۇل سوناۋ التىن وردا داۋىرىنەن بەرى كەلە جاتقان وشپەندىلىكتىڭ جەمىسى بولسا كەرەك. نوعايلاردى جويىپ جىبەرۋ تۋرالى پاتشالاردىڭ جاسىرىن جارلىقتارى دا بولعان دەگەن دەرەكتەر بار. ءبىر كەزدە ورىستاردىڭ وكپەسىنە نايزاسىن قاداپ تۇرعان جاۋىنگەر حالىقتان وسىلاي كەك الىنسا كەرەك.
ءبىز قازىر قول سوزباساق، ازعانتاي ۋاقىتتان كەيىن جەر بەتىنەن نوعاي حالقى جوعالىپ كەتەدى. ودان قازاقتىڭ ەش ۇتپاسى انىق. بىزدەگى اعايىندىق سەزىمنىڭ جوعالىپ كەتكەنى سونشالىق، ەكى قاراقالپاق، ءبىر نوعاي ەلىمىزگە كەلسە، پوليتسەيلەر قولىن قايىرىپ قايتا شىعارىپ جىبەرەدى. ولار شەكەسى قىزعاننان كەلگىسى كەپ جاتىر ما؟ ال سوندا اتا-بابادان كەلە جاتقان ەلدىك كوزقاراس، يمپەريالىق ساياسات قايدا؟ قايتا ولارعا جاعداي جاساپ، ماڭعىستاۋدىڭ ءبىر جەرىنەن-اق اۋدان قۇرىپ بەرەيىك. قازاقشا وقىتىپ، سالت-ءداستۇرىمىزدى ۇيرەتەيىك. ولار ءبىزدى نوعاي قىلمايدى، كەرىسىنشە، ءبىز ولاردى بىرتە-بىرتە قازاقتاندىرىپ جىبەرمەيمىز بە؟ بۇل ورىس بوپ كەتكەنگە قاراعاندا جاقسى ەمەس پە؟

"الاش ايناسى" گازەتى  18 ماۋسىم 2009 جىل