Alang alasapyran...

Men sol kezderi QazPIY-ding tarih fakulitetining besinshi kursynda syrttay oqitynmyn. Jeltoqsan aiynda mektepte óndiristik tәjiriybede jýrgen edim. 1986 jyldyng 17 jeltoqsanynda jastardyng alangha shyqqanyn ózimmen birge oqityn milisiya qyzmetkerlerinen estip bildim. Olar sol kýni sabaqqa keshigip keldi de, kele salyp qayta ketuge asyqty. Men ózim túratyn jataqhanagha keshki bester shamasynda keldim. Bólmeles qyzdardan eshkimdi taba almadym. Bәri alanda jýrse kerek. Jataqhanadaghy azghana el dýrbeleng jaghdaydy sóz etip, elendesip jýr eken. Ómirimizde estip-bilmegen tosyn oqigha kim-kimdi de beyjay qaldyrghan joq. Alangha barugha mening de asyqqanym da sodan shyghar. Nәr tatpaghan kýiimde, taghat tappay jalghyz tarttym.

Alang alasapyran...

Men sol kezderi QazPIY-ding tarih fakulitetining besinshi kursynda syrttay oqitynmyn. Jeltoqsan aiynda mektepte óndiristik tәjiriybede jýrgen edim. 1986 jyldyng 17 jeltoqsanynda jastardyng alangha shyqqanyn ózimmen birge oqityn milisiya qyzmetkerlerinen estip bildim. Olar sol kýni sabaqqa keshigip keldi de, kele salyp qayta ketuge asyqty. Men ózim túratyn jataqhanagha keshki bester shamasynda keldim. Bólmeles qyzdardan eshkimdi taba almadym. Bәri alanda jýrse kerek. Jataqhanadaghy azghana el dýrbeleng jaghdaydy sóz etip, elendesip jýr eken. Ómirimizde estip-bilmegen tosyn oqigha kim-kimdi de beyjay qaldyrghan joq. Alangha barugha mening de asyqqanym da sodan shyghar. Nәr tatpaghan kýiimde, taghat tappay jalghyz tarttym.

Men kelgen uaqytta adam qaraqúrym edi. Alang maghan tek kinolardan ghana kóretin kórinisterdi elestetti. Radio sanqyldap sóilep túrdy. Jan-jaqtan top-tobymen aghylyp, qosylyp jatqan adamdarda qisap joq. Biren-saran jekelegen kisiler ghana qaytyp ketip jatty. Jinalghan júrttyng arasynda papka ústaghan ýlkender de, egde jastaghy әielder de kóbirek úshyrasty. Degenmen basym bóligi ózimiz siyaqty jastar edi. Men moynymdy soza, jan-jaqqa kóz jiberip, bólmeles qyzdarymdy izdep minber jaqqa jyljy berdim. Alannyng ortasyna qaray ilgerilegen sayyn adamdardyng tyghyzdyghynan algha ótu qiynday týsti. Qalyng júrttyng arasynan synalap әzer ótip, aldynghy qatargha shyqtym-au, әiteuir. Arghy betke endi ghana bayyptap qaraugha mýmkindik boldy. Ýkimet ýiining aldynan bastap, birneshe qatar qúryp, qanat jaya qoldaryna qalqan men toqpaq ústaghan әskeriyler men milisionerler baspaldaqtan týse beris etekke deyin shep qúrypty.

Halyq túrghan bergi bet pen ýkimet ýii aralyghyndaghy jolda qaqtyghys bolyp jatty. Qaruly jasaqqa qarsy shyqqan jastar jiyek-jiyekten termeshtep tapqan ton-múzdardy laqtyrady. Onyng ózi de taptyrmay jatty. Betterin qalqalap, toqpaqtaryn bilep ústaghan әskeriyler eldi beri qaray tyqsyra quyp, qolgha týskenderdi ayausyz soqqynyng astyna alyp, ózderine qaray dyryldata sýirelep, bireuine birnesheui jabylyp, qatygezdikting kókesin kórsetude. Alayda jastardyng qay-qaysysynyng jýzinde de órshil aibat, ashu-yza tepsinip túrdy. Qolgha týsip qalghandardy qútqarugha әreket etkenderimen, ajyratyp alugha shamalary jetpedi.
Keyinderi gazetterde qaralap jazghan­day, alannan azghyndap ketken eshkimdi ke­ziktirmedim. Jastardyng qay-qaysysy da belgili maqsatpen kelgenderin bitim-bolmystarymen de, naqtyly is-әreket­terimen de pash etip túrdy. Eki aradaghy soqtyghysqa beyjay qarap túru әste mýmkin emes edi. Biraq aiday aqiqaty: beybit sherudi osy dәrejege alyp kelgen - biylikting ózi ghoy! Endeshe, búl qiytúrqy sayasat kimderdi qaralap, qarabet qyludy maqsat etti eken?!

Qaqtyghysqa ózimning de qalay aralasyp ketkenimdi sezbey qaldym. Betpe-bet kezdesudi basymnan men de ótkerdim. Áriyne, qay-qaysymyz da ústalyp qalmaugha tyrysyp baqtyq. Kursanttar halyq tyghyz túrghan jaqqa tym tayau barugha bettey almady. Al biz ýkimet ýiine kiruge mýmkindik bermesin anyq bilsek te, qarsylyghymyzdy toqtatpadyq.
Endi bir sәtte saper kýregi men rezinke tayaqtaryn ústaghan әskeriyler sheginshektep, ýkimet ýiining aldyna deyin kóterilip ketti. Osyny paydalanyp ýsh-tórt jigit joldyng arghy jiyeginde, tym әrirekte túrghan avtobusqa qaray jýgirdi. Eshteneni bayyptay almasaq ta, toptan qalmau ýshin, eki-ýsh qyz olardyng sonynan ilese jýgirdik. Songhylarymyz jetkenshe bireuler әlgi túrghan avtobusty órtep jiberdi. Ot lap ete týskende, jetken jerimizde tandana qarap túryp qaldyq. Jigitter beri qashqan kezde, búryla sala keri jýgirdik. Endi ol jerde qalyp qongha bolmaytyn edi. Biraq sonymyzgha týsken qughynshy bolghan joq. Ýkimet ýiining aldynda túrghandar men avtobustyng aralyghy edәuir jer bolatyn.
Osydan keyin halyq túrghan jaqqa su shashu operasiyasy bastaldy. Birinen keyin biri jýrgen órt sóndirgish mashinalar sudy tolassyz shashty. Ýstimiz malyna su bolghanyna qaramastan, jiyekte túryp, qolymyzgha ilikken múz jentekterin mashinalargha laqtyrumen boldyq. Keyde ony taba almay qalsaq, sonda túrghan ýlken adamdar da kómektesip, qolymyzgha ústatyp jatty.
Qansha su shashsa da, halyqtyng jigi ajyrap, taray qoymady. Tipti onday oy eshkimning basyna kirip-shyqpaghan siyaqty, óitkeni maqsattarynyng oryndaluy dýdәmaldana bastaghan sayyn órshelendi, ashu-yza boylaryn bunay týsti.
Órt sóndirushi mashinalar sularyn tauysyp ketkennen keyin qaqtyghys qayta bastaldy. Sebebi endigi jerde jinalghan júrtty әlsirettik dep týigen qarsy jaq eldi tyqsyra úryp-soghyp, alannan birjola tazartu әreketine kóshti. Basa-kóktep kelip, dýleylene kýsh júmsay bastady. Biraq jas­tar qayta algha shyghyp, qatty qarsylyq kórsetti. Olargha shydas bere almaghan әsker eriksiz keri shegindi. Mýmkin qaytadan úiysa qalghan halyqtan da qaymyqqan bolar. Soldattar osylay shegingen kýii joghary kóterilip, ýkimet ýiining aldyndaghy shep qúrghan kýshke qosyldy. Biz de birazgha deyin kidiristep túrdyq. Birshama uaqyttan song azghana top bolyp ýkimet ýiine qaray jýrdik. Ondaghymyz sanauly adam bolyp barsaq, ishke ótkizer degen dәmeli oy ghoy. Ásker de, milisiya toptarynyng saby da esh qozghalyssyz túra berdi.
- Bayqandar, olar aila jasap túruy mýmkin, - dedi bir jigit.

Ne bolsa da bara kóreyik dep baspaldaqtan joghary kóterile berdik. Álgi jigit birdeneni sezgen eken, biz tórt-bes adym aralyqqa tayaghan kezde bәri bir mezgilde bizge qaray lap qoydy. Tek artqa taman kele jatqan bir-ekeuding baspaldaqtan kóterilip ýlgermegenin kózim shaldy, basqamyz jan dalbasalap jan-jaqqa qighashtay qashtyq. Onsyz baspaldaqtan týsip ýlgere almaytynymyz belgili edi. Eger sol jerde tayyp qúlasaq, qaptaghan qarsy kýshting ayaqtarynyng astynda taptalatynymyz aidan anyq. Bәribir qashyp qútylmasymyz týsinikti bolatyn. Qarsy aldymyz túiyq edi. Men sol túiyq jerding biyik basyna jetip ýlgermey-aq jauyrynymnan tiygen auyr soqqydan súlap týstim. Kóterile úmtylyp, anaday jerge domalap ketken bas kiyimime qol soza bergenimde arqamnan tiygen ekinshi soqqy qaytadan jalpamnan týsirdi. Endi kóterile bergenimde: «Ey, boldy, jetedi» degen dauys­ty estip qaldym. Soghan qarap maghan tap bolghandardyng qazaqtar ekenin bildim. Bas kiyimdi endi kiyip túra bergen meni ekeui eki jaghymnan kelip, qoldarymdy syndyryp jibererdey artqa qayyra ústap, ýkimet ýiining janyndaghy avtobusqa dedektetip alyp keldi. Nesin jasyrayyn, sol sәt túla boyymdy bir qorqynyshty ýrey titirkendirip jiberdi. Qolgha týsken bir qyzdy avtobusqa úryp-soghyp, iytermelep kirgizip jatyr eken. Meni de kýshtep kirgizip, janaghy qyz ekeumizdi arnauly tordyng ishine otyrghyzdy. Biraq kóp ótpey-aq avtobustyng ishi qolgha týsken qyz-jigitterge lyq toldy. Sol uaqytta bizdi tordan shygharyp, ornymyzgha jigitterdi kirgizdi. Oghan syimaghan jigitter bizben birge túrdy. Birazdan song bәrimizdi ekinshi avtobusqa auystyrghan kezde N.Á.Nazarbaevtyng alandaghy kóterilisshilerge arnap sóilep jatqan dausyn estidik. Búl mezgil týn qaranghylyghy әbden qonlanghan shaq bolatyn.
Avtobusqa bizben birge ýsh milisioner qosa mindi. Áriyne, ol sәtte ne nәrseni de naqty oigha týiip alatyn jaghdayda emes edik. Onsyz da auzy-basy qan-qan jigitterdi milisionerler jol boyy úryp-soghyp, «osy qazir kózindi aghyzyp týsireyin be?» dep, eki sausaghyn әlsin-әlsin kózderine tese taqap, qorlaumen boldy. Ásirese, últy basqa jap-jas milisionerding yzasy zor eken. Jigitterge qansha janymyz ashyghanymen, biz de sharasyz edik. Ózimizge de tiyise me degen ýreyge berilip, qoyannyng kójegindey býrisip túrdyq.

<!--pagebreak-->
Avtobus úzaq jýrdi. Bir kezde dittegen jerine taqaldy ma, milisionerler ózara kýnkildesip ketti. Sony paydalanyp, baghanadan beri kók kóz milisionerding tayaghyn jep, qorlauyna kónip kele jatqan orta boyly sary jigit maghan qyrynday búrylyp:
- Qazir súraghan kezde ne dep ja­uap beresin? - dep sybyrlady. Men oghan tandana qaradym da: «Qalay boldy, solay aitamyn», - dedim. Jigit maghan auzyn taqap taghy sybyrlady. «Olay desen, týrmege jabylasyn. Shette túrghan kezde ústaldym dep ait» dedi.
Bizdi «Selinnyi» kinoteatryna tayau jerdegi qalalyq ishki ister basqarmasynyng korpusyna әkelgen eken. Avtobustan syrtqa shygharghan kezde milisionerler eki jaghymyzdan da abalaghan itterdi ústap, qaqpaylap túrdy. Bizdi podvalgha ketetin esikten kirgizdi. Kirgizer aldynda syrt kiyimderimizdi, beldik, t.b. zattarymyzdy alyp qaldy da, ózimizdi tordyng ar jaghyna ótkizdi. Bir esikke, anyghyraq aitqanda, ol japsarlap jasalghan dәlizding basqy bóligi bolar, kezektese kirgizip, qyrymyzdan, turamyzdan qaratyp suretke týsirdi. Odan keyin jigitterdi bólek, qyzdardy bólek kameralargha bóldi. Kameragha ketip bara jatqan kezde, maghan janashyrlyq jasaghan jigitti sol milisionerding taghy da óshi barday ayausyz úrghanyn kórdim. Jigit sol avtobustaghy keypinde, qabaghyn týiip, qatty tistengen kýiinde túrdy.
Biz әrmen qaray jýrip, dәlizding sol qol jaghyndaghy kameragha bettedik. Kameranyng esigine endi taqalyp kele bergenimde, arghy jaqtan «O-o-o!» degen oqys dauystan selk ete týstim. Kózi alaya qaraghan etjendi, shashy sap-sary kelinshekti kórip, shoshyna sheginip kettim. Bizdi jyndylardyng arasyna tyghyp jiberuge әkelgen eken dep oiladym. Alayda búlar bizden búryn qolgha týskender bolyp shyqty. Ishinde jaraqat alghan, kózderi kógerip, kónektey bolyp isip ketken, qysqasy, bir sózben aitqanda, shetinen siyqtary qashqandar edi.
Búl kamerada alpys jeti qyz-kelinshek boldyq. Múny sol jerdegi milisiya qyzmetkerlerining óz auyzdarynan estidim. Keyingi qosylghandarmen birge ishimizge aryqsha kelgen orys qyz da kirdi. (Biraq ol alghashqy tergeuden keyin qatarymyzgha qaytyp qosylghan joq).
Búl kameragha eden taqtaylary jarym-jartylay tóselgen eken, sonyng ýstine syimaghandar bir-birlerine sýienip túrdy. Men bergi shettegi qyzdardyng sәl ashyq qalghan aralyghyndaghy oryngha qyrynday kirip, syghylysyp otyrdym. Bәrimiz sharshaghanbyz, onyng ýstine ayamay jegen tayaghymyz taghy bar, tityqtaghan, shaldyqqan kýide edik. Sonday haldegi keypimizdi ministrlikten be, әlde odan da jogharydan ba, әiteuir bir-eki adam kelip kórdi. Bizden búryn kelgenderding ishinen bireui: «Aytyp ketinizdershi, milisionerler bizdi úrmasyn. Jana bir kelinshekti ondyrmay tepkiledi. Sizder osy sózimizdi jetkizinizdershi, taghy da sóitip jýrmesin» degen ótinish aitty. Álgi kisiler artyq-auys sózge kelgen joq, biraz qarap túrdy da ketip qaldy.

Tergeu isi

Odan keyingi kezekte tergeu isi bas­taldy. Oghan eki-ekiden alyp bardy. Qalghandarymyzdy qarama-qarsydaghy kishigirim úzynsha kameragha auystyrdy. Ol bizge óte tarlyq qyldy. Tura qoradaghy qoyday úilyghyp qaldyq. Ishi qaranghylau eken, qyzdar әlgindey emes, erkin sóilese bastady. Orys qyzdan seziktengen birazymyz odan saq bolu jaghyn sóz ettik. Múnda otyratyn oryn joq, keptelip әri-beri qozghalaqtap jýrgendikten, jýztanys bola bastadyq.
Tangha juyqtady ma, әlde tang atyp ketken kez be, әiteuir maghan da kezek jetti. Biz dәlizben boylay jýrip baryp, baspaldaqpen jogharghy qabatqa kóterildik. Meni sol qol jaq bettegi bólmege engizdi. Tórde bir qazaq, bir orys - eki milisioner otyr eken. Qazaq jigit jauap aldy. Shynymen de, avtobustaghy jigitting eskertkeni bolmasa, bar jaghdaydy esh býkpesiz aityp shyghar edim. Halyqtyng ashu-yzasyn tughyzghan oqighanyng astaryn, elding kókeyindegi talap-tilekti, basqarushy biylikting óz óktemdigi arqyly qoldan jasaghan qasiretti jasyrmay bayandap berer edim. Biraq qazaq últynyng ashyq týrde kemsitu, qorlaugha úshyraghandyghyn, shegine jetken jaghdaylardy kimge tyndata alar edim? Óitkeni ózderin «ýlken» últtyng ókili sanaytyndar jergilikti halyqty «tabuny», «dikariy», t.b. da tirkestermen kemsite sóileudi әdetke ainaldyrghan bolatyn. «Ya tebe na russkom yazyke govoru!» - degendi nyqtap, nygharlay aitqandy únatatyn. Óz Otanymyzda jýrip sonday qorlaugha tózu... Áy, bilmeymin... Endi qazaqstandyqtardyng ishinen bir adam tabylmaghanday, Mәskeuden adam jiberu - keudesinde jany bar kim-kimge de jaman әser etkeni kýmәnsiz. Sonda da birden basbúzarlyq әreketke barmay, qarsylyghymyzdy beybit sherumen úqtyrghymyz keldi. Anghaldyghym shyghar, men sonyng bәrin jasyryp-jappay ashyq aitamyn dep oilappyn. Baghyma qaray, joldaghy jigitting sózi týisigimdi ashty. Sondyqtan tergeushige qolgha týsken әngimemdi ózgeshe etip jetkizuge tyrystym. Menen jauap alyp jatqan kezde ekinshi milisioner syrtqa shyghyp ketti. Tergeushi aitqandarymdy týgel jazyp, sonynda:
- Mynany múqiyat oqyp shyghyp, qol qoyynyz, - dedi. Qaghazdy qolyma alghanymmen oqyp jarytpasymdy týsindi me: - Maghan beriniz. Men oqyp shyghayyn, dúrystap tyndap alynyz. Qay jerde de tek osynda jazylghan jauapty aitarsyz, - dedi. Jany ashyghan shyghar, mening sózderimdi tigisin jatqyza jazypty.
Ekinshi tergeuge alyp barghan. Kabiynette eki orys әiel otyr eken. Ekeui de egde jastaghy adamdar. «Zdravstvuyte!» dep qalay aityp qalghanymdy ózim de bayqamay qaldym. Olar maghan barlay qarady da, otyrugha shaqyrdy. Tergeushining familiyasy Stasenko eken. Olar maghan shay qúiyp, aldyma pechenie, konfet qoydy. Shól qansha qysyp, ernim kebersip túrghanmen, ony ishuden seskendim. Ishine masaytatyn dәri salyp berip, bar shyndyqty biluge әreket etedi degen sekemshil oidyng jeteginde: «Ishkim kelmeydi» dedim. Ekeui ózderine shay qúiyp, úrttap-úrttap aldy da: «Qoryqpa, sen de iship al. Pechenie, konfetpen ish» dep maghan taqay týsti. Men tek shay ghana ishtim.
Tergeushi shay iship otyryp súray bas­tady. Men aldynghy kabiynette bergen jauabymdy dәl solay qaytaladym. Ayaghyna jetken kezde basyn qaytalap súrady. Basyn aityp ýlgerip bolghanymsha ayaghyn súrady. Ayaghyn ayaqtap bolmay jatyp ortasyn súrady. Ádeyi shatastyrugha tyrysqan synayly kórindi. Tergeudi bitirgen son: «Áke-shesheng bar ma?» dedi biri. Ákemning joqtyghyn, sheshem men bauyrlarymnyng bar ekenin aittym. Janúyamnyng túratyn meken-jayyn súrady.
- Onyng sizderge qajeti qansha?! - dedim shoshyna qarap.
- Habarlauymyz kerek, - dedi. Búl jaghy maghan óte auyr tiydi. Anamnyng jýregi auyratyn, sondyqtan janym shyghyp kete jazdady.
- Habarlaudyng eshbir qajeti joq. Ol kisi búl turaly estise, kótere almaydy, - dep jylap jiberdim.
- Jaraydy, habarlamaymyz. Janúyannyng qúramyn ait, - dedi.
- Onyng keregi ne? - dep taghy súradym.
- Endigi jerde jaqyn-juyq tuystaryng shetelge baru qúqynan aiyrylady, - dedi. Taban astynda óz qara basym ghana emes, tuystarymnyng ómirine kedergi keltirgenim janymdy ayazday qarydy. Bәrin aityp kelip, eng kishi inimdi aitugha auzym barmady. Biraq, sol sәtte búlardyng qúryqtarynyng sonshalyqty úzyn ekendigin qaydan bileyin?..
- Qazir seni bosatyp jibersek, syrtqa shyqqan kezde toptalyp túrghandar ózderine shaqyrsa, barar ma edin? - dep súrady biri.
- Toptalyp túrghandar kelmesine qoymay, atyndy qayta-qayta atap shaqyrsa she? - dep taghy da qadala súrady ekinshisi. Áriyne, «joq, barmaymyn» deuden tanbadym. Tergeu osymen ayaqtaldy. Meni ózderi aitqanday, shynymen-aq, bosatty.

<!--pagebreak-->
Biraq «Quyrdaqtyng kókesin týie soyghanda kóresin» degendey, bәri osymen bitpepti, kerisinshe, shyrghalang sharuamyz endi bastalghan eken. Sottalyp ketpegenimmen, odan keyingi jerde sayasy qylmysker, soraqy últshyl kebin kiyip, jerding ýstimen emes, astymen jýrgendey qorlyqty kýnderdi basymnan keshirdim.
Ýreyli kezenning jantýrshiktirer alyp-qashpa sózderi órttey qaulap túrdy. Pәlenbay adam ólipti... Alanda ólgenderdi mashinagha tiyep, qalanyng alys shetine aparyp kómip tastapty... Sonynda týrmeler men kameralarda oryn qalmaghan son, qolgha týskenderdi shalghay jaqtargha shygharyp, úryp-soghyp, úrpaq bolmasyn dep jandy jerlerinen tepkilep, qanghyrtyp tastap ketipti... Auyr jaraqat alyp, qolgha týspey qútylyp ketkender dәrigerlerge barudan qorqyp, jataqhanalarynda auyr halde jatyr deydi. Qaqtyghysqa qatysqandardy alanda týsirip alghan suretteri arqyly tanyp, shetinen ústap әketip, sottap jatyr eken...
Múnday sózder kýn sayyn týrlenip jetip jatty, ainalagha jeldey esip ketip jatty. Onsyz da tilgilengen jýrekti alyp-qashpa osy ýreyli sózder odan sayyn qansyratty. Biraq qansha kýizeliste jýrsem de, men alangha barghanyma esh ókingen emespin. Kerisinshe, ishki jan dýniyemdegi óz isime degen senim bekemdene týsti.

* * *

Endi sәl ghana sheginis jasasam: 18 jeltoqsan kýni jataqhanagha keshtete keldim. Birge túratyn Roza esimdi qúrby qyzym tóseginde býktetilip jatyr eken. Meni kórip: «Seni birdenege úrynghan shyghar dep qorqyp edim, aman kelding be?!» dep quana sóilegenimen, ózi túra almady. Men jaghdayymdy qysqasha aittym da: «Ózine ne boldy, nege tósekten túrmaysyn?» dep súradym. «Býgin birneshe qyz alangha qayta barghanbyz. Súmdyq jaghdaygha tap boldyq. Dubinka ústaghandar qaptap jýr. Barghandardy tyrqyrata quyp, qolgha týskenderdi ayamay soghyp jatyr. Qalay, qay tústan sap ete týskenin bilmey qaldyq, ekeui artymyzdan óksheley quyp berdi. Bereke ekeumiz biyik ýilerge qaray qashyp, birining podezine kirip ketip, joghary órledik. Ýshinshi qabatqa shygha bergenimizde bireui quyp jetti. «Bittik, óldik» dep oilap, qabyrghagha jabysa basymyzdy qalqalap oty­ra qaldyq. Anau: «Tez shyghyp, joghalyndar, onsyz ekeuing de ólip tynasyndar», - dedi. Biz tapyraqtap jýgirgen boyy dalagha atyp shyqtyq. Sol kezde aulada andyp túrghany sonymyzgha qayta týsti. Bir kezde qara sanyma sart etip tiygen tayaqtan shybyn janym shyghyp kete jazdaghanymen, qútylyp ketu ýshin jan úshyrdym. Jataqhanagha jetkenshe jaraqatym isip, ayaghym basqyzbay qaldy. Olardyng qolyndaghysy maghan temir tayaq siyaqty kórindi» dedi Roza.
Tayaq tiygen jeri talaurap kógerip, kýpsine isip ketipti. Rozanyng júmysqa barmay qalghanynan seziktengen kombinat basshylary ony tergeuge alypty. Ol ótirik syltau aityp әzer qútyldym dedi. (Keyinirek 1989-1990 jyldary men komissiyagha barghan tústa osy qyzdar jayly da aitqan edim. Alayda ol kezde alangha barghandar әli de qatty qorqatyn. Komissiyadaghylar «aldymen ol qyzdargha ózing baryp jaylap týsindir. Sodan song biz olarmen sóilesemiz» dedi. Solay boldy da, alayda qyzdar boylaryna úyalaghan ýreydi jene almady).

* * *

Meni qamaudan bosatqan kýnning ertesinde audandyq milisiya bóliminen tergeushi keldi. Oghan da búrynghy jauabymdy berdim.
Sodan qay kýni ekeni dәl esimde joq, «seni tómende bir jigit shaqyryp túr» degen song vahtagha týssem, auyldan kelgen inim eken. Jýzi alandauly. Maghan kóz sharasy keneye qarap: «Sening jaghdayyndy bilip qaytu ýshin mamam әdeyi jiberdi. Osyghan deyin jol jabyq boldy, býgin ghana ashyldy. Mamam seni alangha baryp qoyghan joq pa eken dep qatty uayymdap otyr» dedi. Kónili ornyqsyn degen oimen, «Joq, men alangha barghanym joq» dedim. Inim bәribir sózime senbegendey betime jaltandap qaray berdi. Ishke kirgizuge rúqsat etpegendikten, sol arada túryp biraz sóilestik. Sodan ne bolsa da shyndyqty aitugha oqtaldym.
- Sen qoryqpa, qazir bәri óz ornyna keldi. Men alanda qolgha týsip qalghan edim. Aqtap shyghardy. Búl turaly mamama sezdirushi bolma. «Barmapty, qatyspapty» dey sal. Mamamnyng múny bilmey-aq qoyghany jón. Estise, jýregi kótere almaydy, - dep qayta-qayta eskerttim. Ol ýnsiz túryp tyndady.
Qalay bolghanmen de, sol tústa anamnyng búl jaydy bilmegeni dúrys boldy.

Kýlimhan JÚMABAEVA,
Jeltoqsan kóterilisine qatysushy

http://anatili.kz/?p=7121

Jalghasy bar....