Songhy kezde zeynetaqy qorlaryna degen senim azayyp barady. Oghan bәlkim, ekonomikalyq qarjy daghdarysynyng saldarynan elimizdegi beldi degen bankterding toqyraugha úshyraghany sebep bolghan shyghar. Alayda, der kezinde әreket etken Ýkimet birqatar bank tizginin óz qaramaghyna alghanmen, búl bankterding zeynetaqy qorlarynyng júmysyna halyqtyng kónili tolar emes.
Jaqynda Memlekettik zeynetaqy jinaqtaushy qorynyng týsimi azayyp bara jatyr dep dabyl qaqtyq. Soraqysy sol, zeynetaqy qoryndaghy myndaghan adamnyng aqshasy bәzbireulerding tabysyna ainalyp jatqandyghy belgili boldy. Búl az deseniz, qor tóraghasynyng ailyghy 1 mln. tengeni qúrasa, orynbasarlarynyng ailyghy – 850 myng tenge eken. Halyqtyng tabysymen osynsha jalaqy alyp jýrgen basshylardyng búl әreketi shekten shyqqandyq emey nemene? Áriyne, múny estigen júrt bey-jay qaray almay, biraz degbirsizdendi de. Endi she? Enbekaqysynyng belgili bir payyzy zeynetaqy qoryna qúiylyp otyrghandyqtan da, kez kelgen salymshynyng ertengi kýngi ómirine alandaytyny zandylyq. Ýkimet basshysynyng memlekettik jәne jekelegen kompaniya nemese mekeme basshylarynyng ailyghy 700 myng tengeden aspauy tiyis dep aitqany da este. Sonda biylik tarapynan aitylghan búiryqqa qúlaq asyp jatqandary osy ma?

Songhy kezde zeynetaqy qorlaryna degen senim azayyp barady. Oghan bәlkim, ekonomikalyq qarjy daghdarysynyng saldarynan elimizdegi beldi degen bankterding toqyraugha úshyraghany sebep bolghan shyghar. Alayda, der kezinde әreket etken Ýkimet birqatar bank tizginin óz qaramaghyna alghanmen, búl bankterding zeynetaqy qorlarynyng júmysyna halyqtyng kónili tolar emes.
Jaqynda Memlekettik zeynetaqy jinaqtaushy qorynyng týsimi azayyp bara jatyr dep dabyl qaqtyq. Soraqysy sol, zeynetaqy qoryndaghy myndaghan adamnyng aqshasy bәzbireulerding tabysyna ainalyp jatqandyghy belgili boldy. Búl az deseniz, qor tóraghasynyng ailyghy 1 mln. tengeni qúrasa, orynbasarlarynyng ailyghy – 850 myng tenge eken. Halyqtyng tabysymen osynsha jalaqy alyp jýrgen basshylardyng búl әreketi shekten shyqqandyq emey nemene? Áriyne, múny estigen júrt bey-jay qaray almay, biraz degbirsizdendi de. Endi she? Enbekaqysynyng belgili bir payyzy zeynetaqy qoryna qúiylyp otyrghandyqtan da, kez kelgen salymshynyng ertengi kýngi ómirine alandaytyny zandylyq. Ýkimet basshysynyng memlekettik jәne jekelegen kompaniya nemese mekeme basshylarynyng ailyghy 700 myng tengeden aspauy tiyis dep aitqany da este. Sonda biylik tarapynan aitylghan búiryqqa qúlaq asyp jatqandary osy ma?
Zeynetaqy qorlary әrbir salymshy ýshin qyzmet etui kerek. Desek te, elimizdegi zeynetaqy qorlary búl ýdeden shyghyp jýr me? Keyingi kezdegi zeynetaqy qorlaryna taghylyp jatqan syn men eskertulerden son, Halyq bankining zeynetaqy qory ózining atqaryp jatqan sharualarymen etene tanystyrdy. Oghan taghy bir sebep, aty aityp túrghanday, Halyq banki halyqqa birtaban jaqyn, sondyqtan da basqa bankke qaraghanda salymshylary da edәuir kóp bank. Kez kelgen memleket zeynetaqy qorlaryn basqa da tәuekeldi naryqtyq kapitaldardan qorghauda ózindik әdis-tәsilderdi qoldanady. Esesine, kiris kózi aitarlyqtay kóbeyetin kórinedi. Halyq bankining zeynetaqy qorynyng atqarushy diyrektory Mayra Kichiginanyng aituynsha, qazirgi kezde zeynetaqy qory salymshylardyng kónilinen shyghyp keledi eken. Qor sonday-aq, songhy uaqytta sheteldik ghalymdardyng ghylymy zertteui nәtiyjesinde qoldanysqa enip jatqan “mulitiqor” jýiesin iske qospaq. Búl arqyly әr týrli jastaghy salymshylar toby men zeynetke deyingi jәne zeynet jasyndaghy azamattardyng qordaghy qarjysy qorghalatyn bolady. Álemning birqatar elderinde ózining jemisin berip ýlgergen jýie bizding elge 2012 jyldyng qantarynan bastap engizilmek.
Zeynetaqy tólemderi, onyng mindetti jarnasy jәne aghymdaghy inflyasiyany esepke alghandaghy zeynetaqy tólemderine qol jetkizuding jay-japsary 2003 jyldyng qantarynda qabyldanghan QR “Zeynetaqymen qamtamasyz etu turaly” Zanda tolyq qamtylghan. 2008 jyly daghdarysqa qarsy jasaqtalghan memlekettik baghdarlama ayasynda memlekettik kepildeme boyynsha aqsha tóleuding jýiesi retteldi. Al aghymdaghy jyldyng 15-mamyrynda QR Ýkimetining qaulysy boyynsha jana mindettemeler belgilendi. Kliyenttermen júmys isteu jónindegi basqarmanyng bas menedjeri Erkin Túraqbaevtyng pikirinshe, Halyq bankining zeynetaqy qory әrbir salymshygha “Zeynetaqy qory turaly” Zannyng 6-babyna sәikes, kepildik bere alady. “QR Ýkimetining qaulysyna baylanysty әrbir adam ózining zeynetaqy qoryna kýmәnmen qaraytyn bolsa, ótinish bildirip, talap etuine negiz bar. Salymshy zeynetaqy qoryndaghy aqshanyng azdyghyna alandaushylyq bildirse, aqsha inflyasiya boyynsha beriledi” deydi.
Jalpy, Halyq bankining zeynetaqy qory basshylary ótken jartyjyldyqta atqarghan júmystary men aldaghy uaqytta jospargha iligip otyrghan sharualardy oidaghyday baghyndyratynyna senimdi. Halyq bankining zeynetaqy qory basqarushy diyrektory Arman Jaqambaev: “Jasyratyny joq, keybir zeynetaqy qorlary salymshy tartu ýshin ózin jarnamalap jatady. Alayda, olardyng kóbining sózi isimen qabysa bermeydi. Jәne salymshylar da óz tarapynan kýmәn tughyzyp, qordyng kórsetip otyrghan qyzmetine kónili tola bermeytini sondyqtan” degendi maqtana aitty. “Salymshy qordy tandaghanda әuelgi kezekte onyng qúryltayshysyna, aktivterine jәne investisiyalyq portfeline qarauy tiyis” deydi olar. Býginde Halyq bankining zeynetaqy qorynyng sapaly qyz-metin shamamen 2 mln. 100 mynday salymshy kórip otyr. Al qol jetkizgen aktivter qory 457 milliard tengeni qúraghan.
Dese de, Qazaqstannyng qarjy jýiesinde on jyldan astam uaqyt halyqqa qyzmet kórsetip kele jatqan Halyq banki zeynetaqy qory basshylarynyng qazaqtildi jurnalister tarapynan qoyylghan saualdargha memlekettik tilde jauap bere almaghandyghy ókinishti-aq. Ózderi tórden oryn alyp, “Búl súraqqa myna kisi jauap beredi” dep tómende otyrghan mamandy iyegimen siltegen basshylardyng búl is-әreketi kónilimizdi júbatyp tastady. Qany qazaq bola túra, qazaq tilinde sóileudi ar sanaytyn qor mamandary memlekettik tildi tórden bosaghagha ysyryp tastaghan synayly. Keshegi kenestik kezenning iydeologiyasyn boyyna sinirgen agha buyn ókilderi bolsa, keshirimmen qaraytyn ba edik, kim bilsin, eng ókinishtisi, búl bas bolyp otyrghan mamandardyng jas buyn ekendigi. Basqa qorlargha qaraghanda, qarapayym halyqpen tyghyz qarym-qatynasta júmys isteytin Halyq bankining zeynetaqy qory memlekettik tilge de moyyn búrsa, qúba-qúp bolar edi.

Dinara MYNJASARQYZY
“Týrkistan” gazeti 18 mausym 2009 jyl