سوڭعى كەزدە زەينەتاقى قورلارىنا دەگەن سەنiم ازايىپ بارادى. وعان بالكiم، ەكونوميكالىق قارجى داعدارىسىنىڭ سالدارىنان ەلiمiزدەگi بەلدi دەگەن بانكتەردiڭ توقىراۋعا ۇشىراعانى سەبەپ بولعان شىعار. الايدا، دەر كەزiندە ارەكەت ەتكەن ۇكiمەت بiرقاتار بانك تiزگiنiن ءوز قاراماعىنا العانمەن، بۇل بانكتەردiڭ زەينەتاقى قورلارىنىڭ جۇمىسىنا حالىقتىڭ كوڭiلi تولار ەمەس.
جاقىندا مەملەكەتتiك زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىنىڭ ءتۇسiمi ازايىپ بارا جاتىر دەپ دابىل قاقتىق. سوراقىسى سول، زەينەتاقى قورىنداعى مىڭداعان ادامنىڭ اقشاسى بازبiرەۋلەردiڭ تابىسىنا اينالىپ جاتقاندىعى بەلگiلi بولدى. بۇل از دەسەڭiز، قور توراعاسىنىڭ ايلىعى 1 ملن. تەڭگەنi قۇراسا، ورىنباسارلارىنىڭ ايلىعى – 850 مىڭ تەڭگە ەكەن. حالىقتىڭ تابىسىمەن وسىنشا جالاقى الىپ جۇرگەن باسشىلاردىڭ بۇل ارەكەتi شەكتەن شىققاندىق ەمەي نەمەنە؟ ارينە، مۇنى ەستiگەن جۇرت بەي-جاي قاراي الماي، بiراز دەگبiرسiزدەندi دە. ەندi شە؟ ەڭبەكاقىسىنىڭ بەلگiلi بiر پايىزى زەينەتاقى قورىنا قۇيىلىپ وتىرعاندىقتان دا، كەز كەلگەن سالىمشىنىڭ ەرتەڭگi كۇنگi ومiرiنە الاڭدايتىنى زاڭدىلىق. ۇكiمەت باسشىسىنىڭ مەملەكەتتiك جانە جەكەلەگەن كومپانيا نەمەسە مەكەمە باسشىلارىنىڭ ايلىعى 700 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى تيiس دەپ ايتقانى دا ەستە. سوندا بيلiك تاراپىنان ايتىلعان بۇيرىققا قۇلاق اسىپ جاتقاندارى وسى ما؟

سوڭعى كەزدە زەينەتاقى قورلارىنا دەگەن سەنiم ازايىپ بارادى. وعان بالكiم، ەكونوميكالىق قارجى داعدارىسىنىڭ سالدارىنان ەلiمiزدەگi بەلدi دەگەن بانكتەردiڭ توقىراۋعا ۇشىراعانى سەبەپ بولعان شىعار. الايدا، دەر كەزiندە ارەكەت ەتكەن ۇكiمەت بiرقاتار بانك تiزگiنiن ءوز قاراماعىنا العانمەن، بۇل بانكتەردiڭ زەينەتاقى قورلارىنىڭ جۇمىسىنا حالىقتىڭ كوڭiلi تولار ەمەس.
جاقىندا مەملەكەتتiك زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىنىڭ ءتۇسiمi ازايىپ بارا جاتىر دەپ دابىل قاقتىق. سوراقىسى سول، زەينەتاقى قورىنداعى مىڭداعان ادامنىڭ اقشاسى بازبiرەۋلەردiڭ تابىسىنا اينالىپ جاتقاندىعى بەلگiلi بولدى. بۇل از دەسەڭiز، قور توراعاسىنىڭ ايلىعى 1 ملن. تەڭگەنi قۇراسا، ورىنباسارلارىنىڭ ايلىعى – 850 مىڭ تەڭگە ەكەن. حالىقتىڭ تابىسىمەن وسىنشا جالاقى الىپ جۇرگەن باسشىلاردىڭ بۇل ارەكەتi شەكتەن شىققاندىق ەمەي نەمەنە؟ ارينە، مۇنى ەستiگەن جۇرت بەي-جاي قاراي الماي، بiراز دەگبiرسiزدەندi دە. ەندi شە؟ ەڭبەكاقىسىنىڭ بەلگiلi بiر پايىزى زەينەتاقى قورىنا قۇيىلىپ وتىرعاندىقتان دا، كەز كەلگەن سالىمشىنىڭ ەرتەڭگi كۇنگi ومiرiنە الاڭدايتىنى زاڭدىلىق. ۇكiمەت باسشىسىنىڭ مەملەكەتتiك جانە جەكەلەگەن كومپانيا نەمەسە مەكەمە باسشىلارىنىڭ ايلىعى 700 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى تيiس دەپ ايتقانى دا ەستە. سوندا بيلiك تاراپىنان ايتىلعان بۇيرىققا قۇلاق اسىپ جاتقاندارى وسى ما؟
زەينەتاقى قورلارى ءاربiر سالىمشى ءۇشiن قىزمەت ەتۋi كەرەك. دەسەك تە، ەلiمiزدەگi زەينەتاقى قورلارى بۇل ۇدەدەن شىعىپ ءجۇر مە؟ كەيiنگi كەزدەگi زەينەتاقى قورلارىنا تاعىلىپ جاتقان سىن مەن ەسكەرتۋلەردەن سوڭ، حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورى ءوزiنiڭ اتقارىپ جاتقان شارۋالارىمەن ەتەنە تانىستىردى. وعان تاعى بiر سەبەپ، اتى ايتىپ تۇرعانداي، حالىق بانكi حالىققا بiرتابان جاقىن، سوندىقتان دا باسقا بانككە قاراعاندا سالىمشىلارى دا ەداۋiر كوپ بانك. كەز كەلگەن مەملەكەت زەينەتاقى قورلارىن باسقا دا تاۋەكەلدi نارىقتىق كاپيتالداردان قورعاۋدا وزiندiك ءادiس-تاسiلدەردi قولدانادى. ەسەسiنە، كiرiس كوزi ايتارلىقتاي كوبەيەتiن كورiنەدi. حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى مايرا كيچيگينانىڭ ايتۋىنشا، قازiرگi كەزدە زەينەتاقى قورى سالىمشىلاردىڭ كوڭiلiنەن شىعىپ كەلەدi ەكەن. قور سونداي-اق، سوڭعى ۋاقىتتا شەتەلدiك عالىمداردىڭ عىلىمي زەرتتەۋi ناتيجەسiندە قولدانىسقا ەنiپ جاتقان “مۋلتيقور” جۇيەسiن iسكە قوسپاق. بۇل ارقىلى ءار ءتۇرلi جاستاعى سالىمشىلار توبى مەن زەينەتكە دەيiنگi جانە زەينەت جاسىنداعى ازاماتتاردىڭ قورداعى قارجىسى قورعالاتىن بولادى. الەمنiڭ بiرقاتار ەلدەرiندە ءوزiنiڭ جەمiسiن بەرiپ ۇلگەرگەن جۇيە بiزدiڭ ەلگە 2012 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ ەنگiزiلمەك.
زەينەتاقى تولەمدەرi, ونىڭ مiندەتتi جارناسى جانە اعىمداعى ينفلياتسيانى ەسەپكە العانداعى زەينەتاقى تولەمدەرiنە قول جەتكiزۋدiڭ جاي-جاپسارى 2003 جىلدىڭ قاڭتارىندا قابىلدانعان قر “زەينەتاقىمەن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى” زاڭدا تولىق قامتىلعان. 2008 جىلى داعدارىسقا قارسى جاساقتالعان مەملەكەتتiك باعدارلاما اياسىندا مەملەكەتتiك كەپiلدەمە بويىنشا اقشا تولەۋدiڭ جۇيەسi رەتتەلدi. ال اعىمداعى جىلدىڭ 15-مامىرىندا قر ۇكiمەتiنiڭ قاۋلىسى بويىنشا جاڭا مiندەتتەمەلەر بەلگiلەندi. كليەنتتەرمەن جۇمىس iستەۋ جونiندەگi باسقارمانىڭ باس مەنەدجەرi ەركiن تۇراقباەۆتىڭ پiكiرiنشە، حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورى ءاربiر سالىمشىعا “زەينەتاقى قورى تۋرالى” زاڭنىڭ 6-بابىنا سايكەس، كەپiلدiك بەرە الادى. “قر ۇكiمەتiنiڭ قاۋلىسىنا بايلانىستى ءاربiر ادام ءوزiنiڭ زەينەتاقى قورىنا كۇمانمەن قارايتىن بولسا، ءوتiنiش بiلدiرiپ، تالاپ ەتۋiنە نەگiز بار. سالىمشى زەينەتاقى قورىنداعى اقشانىڭ ازدىعىنا الاڭداۋشىلىق بiلدiرسە، اقشا ينفلياتسيا بويىنشا بەرiلەدi” دەيدi.
جالپى، حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورى باسشىلارى وتكەن جارتىجىلدىقتا اتقارعان جۇمىستارى مەن الداعى ۋاقىتتا جوسپارعا iلiگiپ وتىرعان شارۋالاردى ويداعىداي باعىندىراتىنىنا سەنiمدi. حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورى باسقارۋشى ديرەكتورى ارمان جاقامباەۆ: “جاسىراتىنى جوق، كەيبiر زەينەتاقى قورلارى سالىمشى تارتۋ ءۇشiن ءوزiن جارنامالاپ جاتادى. الايدا، ولاردىڭ كوبiنiڭ ءسوزi iسiمەن قابىسا بەرمەيدi. جانە سالىمشىلار دا ءوز تاراپىنان كۇمان تۋعىزىپ، قوردىڭ كورسەتiپ وتىرعان قىزمەتiنە كوڭiلi تولا بەرمەيتiنi سوندىقتان” دەگەندi ماقتانا ايتتى. “سالىمشى قوردى تاڭداعاندا اۋەلگi كەزەكتە ونىڭ قۇرىلتايشىسىنا، اكتيۆتەرiنە جانە ينۆەستيتسيالىق پورتفەلiنە قاراۋى تيiس” دەيدi ولار. بۇگiندە حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورىنىڭ ساپالى قىز-مەتiن شامامەن 2 ملن. 100 مىڭداي سالىمشى كورiپ وتىر. ال قول جەتكiزگەن اكتيۆتەر قورى 457 ميلليارد تەڭگەنi قۇراعان.
دەسە دە، قازاقستاننىڭ قارجى جۇيەسiندە ون جىلدان استام ۋاقىت حالىققا قىزمەت كورسەتiپ كەلە جاتقان حالىق بانكi زەينەتاقى قورى باسشىلارىنىڭ قازاقتiلدi جۋرناليستەر تاراپىنان قويىلعان ساۋالدارعا مەملەكەتتiك تiلدە جاۋاپ بەرە الماعاندىعى وكiنiشتi-اق. وزدەرi توردەن ورىن الىپ، “بۇل سۇراققا مىنا كiسi جاۋاپ بەرەدi” دەپ تومەندە وتىرعان ماماندى يەگiمەن سiلتەگەن باسشىلاردىڭ بۇل iس-ارەكەتi كوڭiلiمiزدi جۇباتىپ تاستادى. قانى قازاق بولا تۇرا، قازاق تiلiندە سويلەۋدi ار سانايتىن قور ماماندارى مەملەكەتتiك تiلدi توردەن بوساعاعا ىسىرىپ تاستاعان سىڭايلى. كەشەگi كەڭەستiك كەزەڭنiڭ يدەولوگياسىن بويىنا سiڭiرگەن اعا بۋىن وكiلدەرi بولسا، كەشiرiممەن قارايتىن با ەدiك، كiم بiلسiن، ەڭ وكiنiشتiسi, بۇل باس بولىپ وتىرعان مامانداردىڭ جاس بۋىن ەكەندiگi. باسقا قورلارعا قاراعاندا، قاراپايىم حالىقپەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس iستەيتiن حالىق بانكiنiڭ زەينەتاقى قورى مەملەكەتتiك تiلگە دە مويىن بۇرسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدi.

دينارا مىڭجاسارقىزى
“تۇركىستان” گازەتى 18 ماۋسىم 2009 جىل