14 qazan 2019 jyl

Audanaralyq mamandandyrylghan sot. («Áskery sot» ghimaraty)

Astana (Núr-Súltan) qalasy

Saghat 11.00.

QR Su resurstary komiytetining búrynghy tóraghasy, Dýniyejýzilik «Qazaq kýresi» federasiyasynyng búrynghy preziydenti Islam Ábishevting jәne  federasiyanyng búrynghy viyse-preziydenti Serik Týkiyevting ýstinen qozghalghan qylmystyq is boyynsha alghashqy ashyq sot otyrysy bastaldy.

Sot qúramy:

Sudiya – Q.M.Mekemtas

Sot otyrysynyng hatshysy – S.S.Mәlik

Memlekettik aiyptaushy – S.Sh.Sýleymenov

Advokattar – A.T.Qúspan, E.M.Makenov, A.A.Abdrahmanov

Qoghamdyq qorghaushylar – E.A.Ábishev, G.IY.Ábisheva, M.Islam, Týkiyev,

Sot pristavy –

Islam Almahanúly Ábishevke QR Qylmystyq kodeksining 24-baby 3-bóligi, 366-baby 4-bóligi boyynsha, al Serik Adamúly Týkiyevke QR Qylmystyq kodeksining 28-baby 5-bóligi, 366-baby 3-bóligi 1,3 tarmaqtary boyynsha, «para alugha oqtaldy» degen aiyp taghylyp otyr.

Eki azamatty qoldaugha jiylghan halyqtyng sany jýzge juyq. Zalgha 30-40 adam ghana syidy. Qalghandary syrtta kýtti.

Sonymen alghashqy sot otyrysy bastaldy. Osy is boyynsha tóraghalyq etushi sudiya Mekemtas Qajymúqan Mekemtasúly sot qúramyn jariyalaghan son, sottalushylargha – Islam Ábishevke jәne Serik Týkiyevke anketalyq súraqtar qoyyp, qysqa-núsqa jauap aldy. Ári qaray sot qúramyndaghy qatysushylarmen tanysty. Sudiyanyng «sot qúramyna senesizder me?» degen súraghyna prokuror men hatshy «senemiz» dep jauap berdi.

Kezek advokattargha kelgende, advokat Erlan Mәkenov sudiyagha qarsylyq bildiretinin aitty.

– Núr-Súltan qalasynyng Qylmystyq ister jónindegi Mamandandyrylghan audanaralyq Sotynyng sudiyasy K.M.Mekemtas myrza 30 qyrkýiek 2019 jyly I.A.Ábishevke jәne S.A.Týkiyevke qatysty qylmystyq isti aldyn ala tyndau barysynda qorghau tarapynan úsynylghan ótinish-hattar men mәn-jaylargha obektivti mәn bermegen jәne jan jaqty qaramaghan. Yaghny qorghau tarapynan kelesi mәnjaylar men ótinishhattar úsynylghan:

1. Týkiyevke qatysty kýzetpen ústau búltartpau merzimining 4-shi aigha úzartu sot otyrysy Konstitusiyalyq jәne QR QPK talaptaryn búza ótkizilgeni (sot isin jýrgizu tili qazaq tili bolghanyna qaramastan, sot orys tilinde ótti);
2. 2019 jyldyng 5 tamyzynda Mamandandyrylghan audanaralyq tergeu soty bir kýnde bir-birine qarama-qayshy keletin eki Qauly shygharghany;
3. Jemqorlyqqa qarsy kýres qyzmeti tergeu tobynyng tergeushisining 18 mamyr 2019 jyly shygharghan Qaulysynyng is materialdarynda bolmauy;
4. 2019 jyldyng 30 qyrkýiekte shygharylghan sot qaulysyn jariyalau barysynda, S.A.Týkiyevke qatysty búltartpau sharasynyng ózgermeui I.A.Ábishevpen birdey sebepterge sýienip, naqty sebepterin kórsetpegen. Biraq S.A.Týkiyevke qatysty búltartpau sharasynyng ózgeruine sebep retinde úsynylghan dәlelder, I.A.Ábishevting sebepterimen әrtýrli bolghanyna mәn bermegen dep sanaymyz.

Jogharyda aitylghan sebepterdi jәne QR QPK-ning 87 babynyng 1-tarmaq 6-tarmaqshasyn basshylyqqa ala otyryp, Núr-Súltan qalasynyng Qylmystyq ister jónindegi Mamandandyrylghan audanaralyq Sotynyng sudiyasy K.M.Mekemtas myrzagha bildirip jatqan qarsylyghymyzdy qanaghattandyruyn súraymyz.

Al advokat Abzal Qúspan әriptesining ótinishimen kelisetinin jәne óz tarapynan Erlan Mәkenovting dәlelderin óz dәiekterimen  tolyqtyratynyn aitty.

– 30 qyrkýiek kýni ótken aldyn-ala tyndau barysynda mening tarapymnan alty ótinish jariyalandy. Ol ótinishterde qaralghan mәn-jaylardyng auqymdylyghy sonshalyq, olardy oqyp shyghugha bir saghattan astam uaqytym ketken edi. Ol ótinishterding eshqaysysy obektivti baghalanbaghany bylay túrsyn, ekeui mýlde qaralmaghan. Atap aitar bolsaq, №6 Ótinish «Últtyq buronyng arandatushylyq is-әreketteri turaly» jәne №3 Ótinish «Sarapshy-maman qorytyndysyn qabyldau turaly» ótinishterim sizding tarapynyzdan mәni boyynsha mýlde qaralmaghan. Ekinshi, mynau mening qolymdaghy – sizding sol ótinishterime shygharghan qaulynyz. Nebәri eki-aq betten túrady. Osy eki betten siz osynshama qate jiberip otyrsyz. Qazaq tilin sauatty týrde mengere almay túryp, siz qalaysha búl adamdardyng taghdyryn sheshpeksiz? Búl prinsipti mәsele dep esepteymin. Onyng prinsiptiligi sonda, siz jana ghana sotqa qatysyp otyrghan bәrimizden «qazaq tilin mengerdinizbe, mengermediniz be?» dep súradynyz, alayda óziniz adam taghdyryn sheshetin qújatty óte sauatsyz jazghansyz, dedi.

Advokat adam taghdyry sóz bolyp otyrghan, barlyq zandargha siltemeler jasalyp, oryndy jasalghan otyz ýsh bettik óz ótinishterine sudiya Q.Mekemtas jýrdim-bardym qarap, eki bettik qauly shyghara salghanyn, ol qaulysy grammatikalyq, orfografikalyq, stilistikalyq, puntuasiyalyq qatelerge toly ekenin mәlimdedi. Advokattyng aituynsha, filolog mamandar 24 sóilemnen túratyn sot qaulysynan 70-ke juyq qate tapqan. Abzal Qúspan sottyng sauatsyzdyghyn dәleldeytin qújat – A.Baytúrsynúly atyndaghy Til bilimi instituty mamandarynyng saraptamalyq qorytyndysyn qosymsha úsynatynyn jetkizdi.

– Sonymen qatar, mening №5 Ótinishim – «A.Shpekbaevty kuә retinde shaqyrtu turaly» ótinishimdi birjolata qanaghattandyrusyz qaldyrdynyz. Siz oghan negizsiz eki týrli sebepti keltiresiz: birinshi sebep – «A.Shpekbaev tergeu kezinde kuә dep tanylmaghanyn», ekinshi sebep – «tergeu kezinde kuә retinde jauaptalmaghanyn» algha tartasyz. Alayda, Qylmystyq ister kodeksining talaptaryna sәikes, advokat retinde mening de kuә shaqyrugha tolyq qúqyghym bar. Qylmystyq isti qarau barysynda siz tek tergeu materialdaryn ghana emes, sonymen qatar, qorghaushy taraptyng úsynghan materialdaryn da qaraugha, bizding de shaqyrtqan kuәlerimizdi tyndap, bizding de tapsyrghan qújattarymyzdy zerttep-zerdeleuge, solaysha mәseleni jan-jaqty tarazylaugha tiyissiz. Sol sebepti de búl – sot talqylauy. Tek tergeuding ghana materialdarymen shektelip qalatyn bolsaq, onda sot jýrgizuding qajeti ne? Búl – sizding osy iske obektivti bagha beretininizge kýmәn keltiredi, belgili bir dәrejede isti aiyptau baghytynda jýrgizetindiginizdi bildiredi. Osy sebepterge baylanysty sudiya retinde osy isti ary qaray jýrgizuinizge men de qarsymyn...

Sudiya ózgelerding pikirin súrady. Basqa qorghaushylardyng bәri de eki advokatty qoldaytyndaryn jetkizdi.

Al Islam Ábishev:

–  Qúrmetti sot, sizding adam sottaugha eshqanday qúqynyz joq. Nege? Sebebi, bizding eki advokatymyz segiz ótinish bergen edi, sol segiz ótinishti oqyp shyghugha jetpeytin uaqytta siz onyng bәrin oqyp, saralap, týp-tamyryna jetip, sheshim shygharyp, ony kompiuterde terip ýlgeripsiz. Birde-bir ótinishting bayybyna baryp, «dúrys eken» demepsiz. Asyqqanynyz sonsha, әr sózinizden birneshe qate ketken, qyp-qyzyl shimay. «Et sasysa, túz sebesin, túz sasysa, ne sebesin?» deydi. Yaghni, sizge adam taghdyry týgili, masanyng taghdyryn senip tapsyrugha bolmaydy. Bastalmay jatyp osynday óreskel qatelerge, zansyzdyqtargha jol berip otyrsyz, tipti, bizding shaqyr degen kuәmizdi shaqyrtpay otyrsyz. Búl degen sóz – sottyng ertengi sheshimi de dayyn degen sóz, maksimaldy merzim 10-15 jyl ma, sol sheshim shyghady. Onda sot ótkizip, spektakli jasaudyng qajeti joq. Halyqty aldap qajeti joq. Búl – spektakliden de ary bolyp túr. Men sizding búl sot prosesin jýrgizgeninizdi qalamaymyn, sizden bas tartamyn. Ary qaray da isti siz jýrgizseniz, sheshimi belgili degen sóz. Odan da, 37 jyldaghyday, domalaq aryzgha ýsh adam qol qoysa, bitti, protokol jasap, ýkim shyghara bergen ghoy, sol siyaqty birden ýkim shyghara salynyz,  dedi.

Sóz kezegi Serik Týkiyevke berildi.

– Tergeu barysynda mening tolyq kinәsiz ekenim dәleldendi. Ony tergeushining ózi de aitty. Siz, tipti, meni ýiqamaqqa jiberuden bas tarttynyz. Sol sebepti men de sizge senimsizdik bildiremin,  dep qysqa qayyrdy.

Al prokuror «búl keltirilgen uәjder sudiyagha senimsizdik bildiruge, sudiyadan bas tartugha negiz bolyp tabylmaydy» dedi. Zalda halyq narazylyghy bayqalyp, әr-әr jerden prokurorgha «nege negiz bolmaydy?., qanday zannyng negizinde aityp otyrsyn?., dúrystap týsindir!..» degen sózder aitylyp jatty.

Sudiya Q.Mekemtas:

– Búl ótinish basqa sudiyagha nemese sot tóraghasyna beriledi, ol sot zalyna shaqyrylady, búl ótinishti sol qaraydy, sol sebepti qazir ýzilis jariyalaymyn, dedi de, sot zalynan shyghyp ketti...

* * *

Ýzilis kezinde:

Serik Týkiyev, Dýniyejýzilik «Qazaq kýresi» federasiyasynyng búrynghy viyse-preziydenti:

– Býgin bizge qoldau kórsetip kóptegen sportshy joldastarymyz kelipti. Olardyng ishinde Qazaqstan chempiondary, Aziya chempiondary bar. Dýniyejýzilik «Qazaq kýresi» federasiyasynyng ózge elderden ókilderi, basshylary kelipti, Gresiyadan Feodor, Qytaydan mister Son... 2004 jyldan beri júmys istep jýrmiz. Elbasy N.Nazarbaevtyng ózi aityp edi, tapsyrma berip edi, «Qazaq kýresin dzu-do siyaqty, grek-rim kýresi, erkin kýres siyaqty olimpiadalyq oiyndar qataryna kirgizinder» dep. Osy baghytta júmys jasap jatqanbyz. Osy uaqytqa deyin qanshama әlem chempionattaryn – Europa, Aziya, Afrika, Amerika chempionattaryn ótkizdik. Dýniyejýzilik «Qazaq kýresi» federasiyasy býgingi tanda tórt qúrlyqta júmys jasap jatyr. Mine, tergeu ayaqtalyp, sot bastaldy. Men alghan 10 mln tengeni Ábishevke berdi degen aiyptaryn negizsiz ekenin tolyq dәleldedik, ol aqshanyng bir tiynyna deyin qayda júmsalghanyn qújat jýzinde týgel dәleldedik. Gollandiyada Euraziya kubogyn ótkizgenbiz, ol aqsha tolyghymen sportshylardyng jolyna, qonaqýige, tamaghyna ketti. Tergeushining ózi aitty, «seni dúrys otyrghyzbaghan, sening kinәng joq» dep. Sot әdil óter dep oilaghanmyn, biraq sot barysyna qaraghanda, dúrys ótpeytin siyaqty. Bizdi qoldap kelip otyrghan jigitterding barlyghyna, sportshy әriptesterime rahmet aitamyn.

* * *

15-20 minuttyq ýzilisten song sudiya Shayahmetova sot zalyna kelip, Ábishev pen Týkiyevke qatysty isti qarau barysynda advokattardan «sudiya Q.Mekemtasqa senimsizdik bildirip, odan bas tartu turaly» ótinish týskenine baylanysty mәselening mәn-jayyn, sudiyadan bas tartu sebepterin súrady. Advokattar E.Mәkenov pen A.Qúspan óz ótinishterining sebepterin tolyghymen qayta negizdep, bayandap berdi.

Prokuror S.Sýleymenov «qorghaushylardyng ótinishterin qanaghattandyrusyz qaldyruynyzdy súraymyn, óitkeni qorghaushylardyng búl uәjderi sudiya Q.Mekemtasty isten shettetuge negiz bolyp tabylmaydy» degen jattandy sózin qaytalap aityp berdi.

«Ótinishti qarau ýshin sudiya kenesu bólmesine ketti...»

Kóp úzamay hatshy saghat 14.45-ke deyin ýzilis jariyalanghanyn habarlady.

Týski ýzilisten song sot otyrysy aitylghan uaqyttan әldeqayda kesh bastaldy. Onyng sebebi – Islam Ábishev pen Serik Týkiyevti jasauyl sot zalyna 40-50 minut keshiktirip әkeldi.

Sot zalyna kirgen boyda Islam Ábishev tosyn mәlimdeme jasady.

– Ertennen bastap bizdi osynday jaghdayda әkeletin bolsa, biz sot prosesine keluden bas tartamyz. Bizding qolymyzdy kisendep, qútyrghan itterin alyp jýretin, otyryp-túra almaytyn, ne búryla almaytyn óte tar, 50h70 sm temir tormen bólingen shaghyn mashinamen on adamdy әkeldi. Búnday mashinamen, tipti, Siriyada bolyp kelgen terroristerdi alyp jýruge bolmaydy, búl – qaytalap aitamyn, qútyrghan itterdi alyp jýretin kólik. Búl myna jasauyldyng da kinәsi emes, Ishki ister ministrining adam qúqyghyn taptauynyng belgisi. Mysaly, jaqynda ghana Almatyda Kýdebaevtyng balasynyng ólimine qatysty qamaugha alynghan dәrigerlerding shashyn alyp tastaghany qoghamda ýlken әngime boldy. Bizding de shashymyzdy alghan. Sonda osy uaqytqa deyin adam qúqyghy taptalyp kelgen. Sol mәsele Preziydent aitqannan keyin, Ishki ister ministrining bir-aq búiryghymen sheshile saldy. Bizding proseske keshikken sebebimiz, bir jas jigit «meni atsandar atyp tastandar, men múnday mashinamen barmaymyn» dep, kólikke otyrmay qoydy. Oniki dúrys. Biz myna jaqta kýtip otyrghan halyqty syilap, keldik. Erteng biz aqtalyp shyqsaq, basqa azaptyng barlyghy úmytylar, myna qorlyqtary ómir boyy úmytylmaydy. Endi onday kólikpen әkeletin bolsa, sotqa kelmeymiz dep resmy mәlimdeymiz.

Norvegiyada 74 balany atyp tastaghan terrorist Breyvik esterinizde bar ma? Sol Breyvikting qanday jaghdayda týrmede otyrghanyn bilesizder me?.. (Osy sәtte hatshynyng «Vstati!» degen óktem dauysyn estidik... Áriyne, ýige kele salysymen ol turaly aqparatty aqtaryp kórdik. Sizderge de kóruge kenes beremin. Terrorist Breyvik týrmede emes, shipajayda jatqanday... Adam qúqyghy degen osy... Osydan keyin «damyghan 30 el qataryna kiretinimiz turaly» ertegini úyalmay jalghastyra beretinimiz anyq...)

Sudiya Shayahmetova sot zalyna kirgen boyda túra qalyp, tili janadan shyghyp kele jatqan bala siyaqty shýldirlep óz qaulysyn oqyp berdi. «Qorghaushy advokattardyng sudiya Q.Mekemtasqa qarsylyq bildiru turaly ótinishi negizsiz dep tanylsyn jәne qanaghattandyrusyz qaldyrylsyn. Sot sheshimi qayta qaraugha jatpaydy» dedi de, tayyp túrdy.

Zalda otyrghandar «guu» ete qaldy. Jiylghan halyq jan-jaqtan narazylyqtaryn aityp jatty. Aqyn, jurnalist Qazybek Isanyng «qúday biledi, býkil Astanadan sodan basqa qazaqsha dúrys biletin sot tappay, Mekemtasty qayta alyp keletin shyghar» degen boljamy dәl kelgendey...

Osylaysha, sudiya Q.Mekemtas sot otyrysyn ary qaray jalghastyrdy. Sot qúramynyng jәne sottalushylardyng barlyq formalidy qúqyqtaryn jariyalaghan son, taghy da «sot qúramyna senesiz be?» dep jeke-jeke qayta súrap shyqty. Bәri de, amal joq, «senemin» dep jauap beruge mәjbýr boldy. Múny komediya deseniz de, tragediya deseniz de, fars deseniz de, óziniz biliniz...

Sudiya Q.Mekemtas prokurordan bastap, barlyq qatysushylardan, sottalushylardan «sotqa ótinishteriniz bar ma?» dep súrady. Advokat Erlan Mәkenov ózining qorghauyndaghy Serik Týkiyevting aryzyn jariyalady. Ol aryzda Serik Týkiyev ózining tughan naghashysy Shynәliyev Orazdy qorghaushy retinde taghayyndaudy súraydy.

Ekinshi ótinish Islam Ábishev tarapynan boldy. Ol týsten keyingi sot otyrysyna jasauyl ózderin ne sebepti keshiktirip әkelgenderin, kólikting jaghdayyn tolyq bayanday kele:

– Qúrmetti sot! Men әzirshe kinәm dәleldenbegen, sottalmaghan adammyn. Meni Siriyadan qaytqan terroristermen osynday jaghdayda alyp keldi. Adam retinde mening qúqyghym taptalyp jatyr. Men búl jóninde Ishki ister ministri E.Túrghymbaevqa hat jazdym, әzirge jauap joq. Bizding qúqyqtarymyz zanmen emes, ministrding bir-aq búiryghymen sheshiletin nәrse. Men terrorist emespin, men qútyrghan it emespin, men – Qazaqstan Respublikasynyng azamatymyn, birneshe audan, qala, oblystardyng qúrmetti azamatymyn. Bizge it siyaqty qarym-qatynas jasaugha ýzildi-kesildi qarsymyn. Sondyqtan kelesi sot prosesterine bizdi qútyrghan it tasityn mashinamen emes, adam tasityn mashinamen alyp kelsin. Olay bolmaghan jaghdayda, men sot otyrysyna qatysudan bas tartatynymdy resmy mәlimdeymin.

Serik Týkiyev te Islam Ábishevti tolyq qoldaytynyn aitty. «Eger dúrys mashinamen әkelmese, sotqa qatysudan men de bas tartamyn» dedi ol.

Sudiya:

– Men týsinbeymin, dúrys mashina deysiz, sonda sizge qanday mashina kerek?

Serik Týkiyev:

– Qanday mashinamen әkelgenderin Ábishev aitty ghoy. It tasityn tory bar mashinamen әkelmesin. Biz әli sottalghan joqpyz, qylmysymyz dәleldengen joq. Tergeushi de mening kinәm joq ekenin aitty...

Sudiya:

– Týsinikti. Otyrynyz. Advokattar, qosymsha ótinishteriniz bar ma?

Osy kezde advokat Abzal Qúspan sóz súrady.

– Bizding qorghauymyzdaghy Ábishev pen Týkiyev sotqa ne sebepti keshigip kelgenderin aityp jatyr, emosiyamen tolyq jetkize almaghan boluy mýmkin, men týsindire keteyin. Avtozak, onyng ishinde otyryp-túra almaytyn óte tar birneshe kletka, búl kisilerdi sol mashinagha otyrghyzghan. Sol kezde búryn prokuror bop istegen Áset degen sottalushy, ózi zandy jaqsy biletindikten, «men búl mashinagha otyrmaymyn, búl mening konstitusiyalyq qúqyghymdy taptau» dep, minbey qoyghan. Sol sebepti búl kisiler keshigip kelgen. Oghan deyin búl kisiler ózderining qúqyghy taptalyp jatqanyn bilmegen. Búlar oilaghan, barlyq avtozaktar osylay jabdyqtalghan dep. Biraq búrynghy prokuratura qyzmetkeri janaghyday qarsylyq bildirgennen keyin, búl kisiler de ózderining qúqyghy taptalyp jatqanyn týsinip, osynday ótinish jariyalap otyr. Mening qorghauymdaghy Islam Ábishev qazir zeynet jasynda, onyng ýstine jýrek aurulary boyynsha dispanserlik esepte túrady, tergeu izolyatorynda birneshe ret qúlaghan adam. Osyny jetkizgim keledi...

Advokat Erlan Mәkenov óz qorghauyndaghy Serik Týkiyevting әpkesi, sotqa kuәger retinde shaqyrylghan Úldyqyz Týkiyevanyng úshaqqa alyp qoyghan biyleti bolghandyqtan odan alghashqylardyng qatarynda jauap aludy súrady.

Al qorghaushy Eralhan Ábishev sottyng adamy faktorgha kóbirek mәn beruin súrady.

– Qúrmetti sot! Kórip otyrsyz, osynda otyrghan júrttyng bәri ashu-yzada, emosiyada otyr. Sondyqtan bolar-bolmas nәrse ýshin bir-birimizding ashuymyzgha tiymeyik, ótinish. Áli sot qansha uaqytqa sozylatynyn bilmeymiz, sondyqtan bir-birimizdi sharshatpay, týsinistikpen qarayyq. Osy otyrghan adamdardyng bәri de qylmysker emes, Qazaqstan Respublikasynyng tolyq qúqyly azamattary, qarapayym adamdar. Adamy túrghyda qaraytyn mәselede «uniyjeniyege» aparmay, júrttyng qytyghyna tiymey, daugha jetkizbey, adamsha shesheyik. Sizden ótinerim osy.

Sudiya osy ótinishterge qatysty prokurordyng pikirin súrady.

Prokuror alghashqy ótinish – Serik Týkiyevting naghashysy O.Shynәliyevti qorghaushy dep tanu turaly ótinishine oray, onyng tuystyq jaqyndyghyn dәleldeytin qújattaryn súrady. Qújattaryn tekserip, kóz jetkizgennen keyin, qarsylyq bildirmeytinin aitty.

Ekinshi ótinish – Islam Ábishevting ótinishining sotqa qatysy joq ekendigin, degenmen, ol ótinishin Ishki ister ministrine joldaugha bolatynyn jetkizdi.

Ýshinshi ótinish – Úldyqyz Týkiyevadan alghashqylardyng qatarynda jauap alugha qarsylyq bidirmedi.

Sonynda sot óz sheshimin jariyalady.

Kuәger Úldyqyz Týkiyevadan alghashqylardyng qatarynda jauap alu turaly ótinish qanaghattandyrdy.

Ábishev pen Týkiyevting «basqa avtokólikpen әkelu turaly» ótinishin, abaqtydaghy basshylarmen habarlasyp, sot barysynda sheshetinin aitty.

Al eng alghashqy ótinish – Serik Týkiyevting «naghashysy O.Shynәliyevti qoghamdyq qorghaushy dep tanu turaly» ótinishin qarau ýshin kenesu bólmesine shyghyp ketti.

Bir saghatqa juyq «kenesten» son, sudiya «O.Shynәliyev sottalushy Serik Týkiyevting jaqyn tuysy emes, onyng ýstine S.Týkiyevting kәsiby advokattary jәne jaqyn tuystary qorghaushy bolyp otyr, sol sebepti sottalushy S.Týkiyevting aryzyn qanaghattandyrusyz qaldyrugha» qauly shyghardy.

Sonymen, «Ayyptau aktisin» oqugha da kezek keldi. «Ayyptau aktisi» sottalushylargha jeke-jeke jazylatyndyqtan, prokuror kóp jeri qaytalanyp keletin búl qújattardy tym úzaq oqydy.

Týsingenimiz – tergeu organdary, atap aitqanda «QR Sybaylas jemqorlyqpen kýres» Últtyq burosy I.A.Ábishev pen S.Týkiyevke mynaday jaghdayda para alugha oqtaldy dep aiyp taghady:

1. Búryn qarjy polisiyasynda qyzmet atqarghan Azamat Shaymerdenov, «Qazbaylyq» mekemesine qatysy bar adamdy tanityn Mәkishev esimdi adamgha jolyghyp, oghan «Qazbaylyq» mekemesinen IY.Ábishevtyng asa iri kólemde (250 000 000 eki jýz elu million tenge) para talap etkenin jetkizedi;

2. Mәkishev óz kezeginde, sol mekemege is jýzinde qatysy bar dep esepteletin, biraq onysy qújat týrinde rәsimdelmegen Tólegenov esimdi azamatqa jolyghady;

3. Tólegenov basynda keliskendey synay tanytyp, qanday da bir bolmasyn aqsha somasyn beruden bas tartady;

4. Soghan qaramastan azamat Azamat Shaymerdenov 21.12.2018 j., «Qazbaylyq» mekemesinen para talap etip jatyr dep I.A.Ábishevtyng ýstinen «QR Sybaylas jemqorlyqpen kýres» Últtyq Burosyna aryzdanady;

5. QR SJQK Últtyq Burosy Azamat Shaymerdenovke óz esebinen 10 000 000 (on million) tenge beredi;

6. Azamat Shaymerdenov 2019 jyldyng qantar-aqpan ailarynda eki bólip 10 000 000 (on million) tengeni «Qazaq kýresi» Federasiyasynyng atqarushy diyrektory S.Týkiyevke beredi;

7. S.Týkiyev ol aqshany, demeushilik kómek retinde sportshylardyng qajetine jaratady;

8. Azamat Shaymerdenov 50 000 000 (elu million) tengeni (onyng ishinde ózining de, Últtyq Buronyng da aqshalary bar) 14.03.2019 jyly Shyndәuletov Qúnanbay esimdi azamatqa beredi;

9. Tergeuding versiyasy boyynsha, Shyndauletov Qúnanbay ol aqshany Ábishev Qanybekke berui, al ol óz kezeginde osy is boyynsha «para alushy» statusyna ie Islam Ábishevke «berui tiyis» bolatyn;

10. Alayda, tergeu organdary 14.03.2019 jyly operasiyany toqtatyp, 50 000 000 (elu million) tenge alghan Shyndauletov Qúnanbaydy jәne Islam Ábishev pen Serik Týkiyevti asa iri kólemde para almaqshy boldy degen kýdikpen ústaydy;

11. Qazirgi kezde 50 000 000 (elu million) tenge alghan Shyndauletov Qúnanbay jәne tergeuding versiyasy boyynsha, odan alyp Islam Ábishevke beru tiyis Ábishev Qanybekke qatysty ister, olardyng әreketinde qylmys qúramy bolmauyna baylanysty, toqtatylghan.

Toqeteri, Islam Ábishevke QR Qylmystyq kodeksining 24-baby 3-bóligi, 366-baby 4-bóligi boyynsha «para alugha oqtaldy» degen aiyp taghyldy. Al Serik Týkiyevke QR Qylmystyq kodeksining 28-baby 5-bóligi, 366-baby 3-bóligi 1,3 tarmaqtary boyynsha, «para alugha kómektesti» degen aiyp taghyldy. Aryz jazushy Azamat Shyndәuletov degen «demeushi», aiyp taghushy jәne isti tergeushi organ – Alik Shpekbaev tóraghalyq etetin QR Sybaylas jemqorlyqpen kýres últtyq burosy.

Sudiya Q.Mekemtas:

– Sottalushy Ábishev, ornynyzdan túrynyz. «Ayyptau aktisi» sizge týsinikti me?

Islam Ábishev:

– Óte týsiniksiz. Mening prokurorgha súraq qonggha qúqym joq eken, Sizge, qúrmetti sot, ne týsiniksiz ekenin aitugha bola ma?

Sudiya Q.Mekemtas:

– Aytynyz.

Islam Ábishev:

– Birinshiden, men «para alushy» ekenmin. Para berushi kim? Shaymerdenov pe, ortada jýrgen Mәkishev pe, әlde «Qazbaylyq» pa? Prokurordyng aituy boyynsha, para berushi maghan «tәueldi» eken. Para beushi Shaymerdenov dep týsinsek, ol dәl osy aityp otyrghan uaqytta – byltyr qazan aiynda mening ýstimnen aryz jazyp, ekeumiz qyrylysyp, tóbelesip jýrgen kezimiz. Sóitip jýrip men odan «para alyppyn». Kerisinshe, men oghan para beruim kerek qoy, «aryzyndy qaytyp al» dep. Joq, men odan «para alyppyn». Al ol para beretin «Qazbaylyq» degendi mýlde tanymaydy eken. Sodan men oiladym, mýmkin «para bergish» Mәkishev shyghar dep. Al ol meni kórgen emes, kezdesken emespiz. «Qazbaylyq» aitady, «men Ábishevti kórgen joqpyn, para beretin oiym da bolghan emes» deydi. Maghan týsniksiz, sonda kim para berushi? Mening ýsitmnen aryz jazyp, menimen sottasyp jýrgen Shaymerdenovting «SMP-610» firmasymen byltyr tamyz aiynda 7 mlrd tengening kelisimshartyn búzghanbyz. Sol sebepti ol mening «eng jaqyn tuysym» bop ketti me, maghan para әkep beretin? Jana aiyptau aktisi óte úzaq oqyldy, bayqasanyzdar, barlyq jerde tek qana «Shaymerdenov, Shaymerdenov». Tek Shaymerdenovting sózi, «óitip aitty, býitip aitty». Prokuror aitady, «qújattandyrylghan audio, viydeo bar» deydi. Yaghny Shaymerdenov menimen kezdeskende ýstine jasyryn jazu apparatyn ornatyp alyp sóilesipti...

Sudiya Q.Mekemtas sottalushy Ábishevting sózin bólip, oghan óz qúqyqtaryn týsindirdi.

– Siz ózinizdi osy taghylghan aiyptar boyynsha kinәlimin dep tanisyz ba?

Ábishev:

– Men ózimdi kinәlimin dep tanymaymyn.

Sudiya:

– Siz prokurormen prosessualdyq kelisimshartqa otyrghynyz kele me?

Ábishev:

– Joq. Kelisimshartqa otyrugha bolady, eger mening sharttarymdy qabyldasa.

Sudiya:

– Sharttarynyz bolsa, prokurorgha úsyna alasyz. Ary qaray... Sottalushy Týkiyev, ornynyzdan túrynyzshy. Sizge prokuror oqyp bergen aiyptau aktisi týsinikti me?

Týkiyev:

– Týsiniksiz.

Sudiya:

– Súraqtargha jauap beresiz be?

Týkiyev:

– IYә.

Sudiya:

– Taghylghan aiypty moyyndaysyz ba?

Týkiyev:

– Joq, moyyndamaymyn.

Sudiya sottalushylargha óz qúqyqtaryn týsindirip ótti. Qorghaushylardyng sottalushylargha súraqtary bolsa, qongyna bolatynyn aitty.

Prokuror úsynghan «sotty jýrgizu tәrtibimen» kelise otyryp, advokat Abzal Qúspan óz tarapynan mynaday ótinish bildirdi.

– Qúrmetti sot! Óz tarapymnan mynaday qosymsha bar: qazir is boyynsha bayqaghanymyz, ne para berushinin, ne para alushynyng statusy týsiniksiz, kim kimge para bergisi keldi, kim kimnen para alghysy keldi, shym-shytyryq. Sondyqtan osy isti eki epizod boyynsha bólip qarastyrsaq. Negizi, is boyynsha ýsh epizod – 85 mln tenge, 10 mln tenge, 50 mln tenge. Biz osyny eki bólek qarastyrsaq – 10 mln-dy bir bólek, 50 mln-dy bir bólek. Sebebi, «10 mln tenge aldy» dep aiyptalyp otyrghan Serik Týkiyev sot zalynda otyr. Al 50 mln tengeni alghan Qúnanbay Shyndәuletovke qatysty is «qylmys qúramy joq» dep qysqartylghan. Ekeuin de almaghan mening qorghauymdaghy Islam Ábishev sottalushy retinde sot zalynda otyr. Aytayyn degenim, 10 mln tengeni bólek qarastyru nege manyzdy? Býkil is qújattarynda, stenogrammalardyng barlyghynda Týkiyev tek 10 mln tengeni biledi. Ol 60 mln turaly ómirinde estimegen, bir jerde bir auyz sózi joq. Aryz jazushy Shaymerdenov ekeui óte kóp kezdesedi, 10-20 ret kezdesken, ózara әngimelerin Shaymerdenov jazyp alghan. Barlyq jerde 10 mln tengeni «Qazaq kýresi» federasiyasyna demeushilik kómek retinde súraydy. Islam әbishev turaly bir auyz sóz joq. Alghannan keyin ne Islam Ábishevke habarlaspaghan.

Sudiya:

– Is boyynsha aitynyz.

Qúspan:

–  Is boyynsha aityp otyrmyn. 10 mln-dy bir bólek, 50 mln-dy bir bólek qarastyru manyzdy. Sebebi, ekeuin alghan eki bólek adam, eki summa boyynsha eki bólek júmys jýrgen. Eger 60 mln dep tútas qarastyrsaq, kuәler de, sottalushylar da biri – 10 mln turaly aitady, 50 mln turaly bilmeydi, ekinshisi 50 mln turaly aitady, 10 mln turaly bilmeydi, bәrimiz әbden shatasamyz. Sot jýrgizu tәrtibin saqtay almay qalamyz. Eger isti osy úsynys boyynsha qarasaq, sot prosesin ótkizu әldeqayda onay, jenil әri bәrimizge de týsinikti bolar edi.

Sudiya:

– Taghy kimde qanday ótinish bar?

Advokat Erlan Mәkenov:

– Sot jýrgizu tәrtibi týsinikti. Mening qosarym, kuә retinde jauap alu barysynda kuәgerler – Shaymerdenov, Jampozov jәne Mәkishevti – osy ýsh kuәni mindetti týrde bir kýnge shaqyryp, bir kýnde jauap aludy súraymyn.

– Advokattardyng ótinishteri oryndy dep sanaymyn, – degen sudiya Q.Mekemtas ary qaray sot talqylauyn kuәgerlerden jauap aludan bastady.

Birinshi bolyp kuәger retinde Serik Týkiyevting әpkesi Úldyqyz Týkiyeva shaqyrtyldy. Az-kem anketalyq súraq-jauaptan song naqty is boyynsha súraqtar qoyyldy.

Advokat Erlan Mәkenov:

– Ininiz Serik Týkiyev sizden qansha aqsha qaryzgha aldy? Qashan aldy? Qanday jaghdayda aldy?

Úldyqyz Týkiyeva:

– Tamyz aiynyng basynda (2018 jyly) 10 myng dollar qaryz aldy. Qyrkýiek aiynda 20 myng dollar qaryz aldy. Sebebi, jarysqa barardyng aldynda búlarda aqsha bola bermeydi, «erterek úshaqqa biylet alu ýshin, qonaqýy alu ýshin qaryz bere túrshy» dedi. Jalpy soma – 30 myng dollar berdim. Oghan dәlel – ATF banktegi shotymnan sol kýnderi ózim alyp berdim. Ol kisi qaytaramyn degen uaqytynda qaytara almady, sozyp jýrip, biyl 5 nauryzda 20 myng dollarymdy әkep berdi. Qazirgi tanda 10 myng dollar qaryz. «Týgel әkelmeding be, maghan da aqsha kerek bop jatyr» degenimde, «Ázirshe bary osy, osyny ala túr» dedi.

– Sol kezde qastarynyzda kim boldy?

– Ekeumiz ghana sóilestik.

– Serik Adamúly sizding ýiinizge kimmen kelgeni belgili me?

– Jýrgizushisi Núrlybekpen kelgen.

Advokat Abzal Qúspan:

– Islam Ábishevti tanisyz ba? Tanysanyz, qanday jaghdayda tanisyz, búryn kórdiniz be?

– Teledidardan kórgem. Men 21 jyl Shymkentte mektep diyrektory boldym, sol kezde búl kisini syrttay biletinmin, sol kezde de teledidardan kórgenim bolmasa, sózbe-sóz, betpe-bet kórgen emespin.

– Ininiz sizden qaryz alu barysynda – 10 myng dollar dediniz, 20 myng dollar dediniz – sonyng Islam Ábishevke qanday da bir qatysy bar ekeni turaly әngime aityldy ma?

– Onday әngime bolghan joq. Onyng aitqany mynau, «densaulyghyng bolmay ózing de shetelge shyghyp jýrsing ghoy, ózing de jaqsy bilesin, erterek biylet almasaq, qymbattap ketedi» dedi. Islam Ábishev turaly әngime aitylghan joq.

– Ininizding atqarghan qyzmeti turaly, dýniyejýzilik «Qazaq kýresi» federasiyasy turaly qandayda bir aqparat sizge belgili me? Nege jarysqa sizden aqsha súraydy? Budjetten aqsha bólinbey me? Qayta-qayta sizden aqsha súraghanda, sizde osynday súraqtar bolmady ma?

– Mening biletinim, bizding әkemiz – ózi jalghyz ósken, balalar ýiinde tәrbiyelengen. Bizge «taza jýrinder» deytin. Inimning aitatyny – «ýlken kisi maghan senip, el bolyp, halyq bolyp tapsyrdy, algha damytu ýshin osy «Qazaq kýresin» aldym» deytin. «Ózinning ýiing de joq qoy» degenimizde, «esesine halqyma degen, elime degen jýregimde ystyq mahabbatym bar. Qazaqsha kýresti jandandyru ýshin, dýniyejýzine tanytu ýshin enbek sinirsem, mening ýiim әrbir memlekette bolady» deytin. «Úljan sәl sabyr eteyikshi, qúday qalasa, ayaqqa túrsaq, ýkimet tarapynan qoldau bolady, qazir memleket qazaqsha kýresti qarjylandyrugha dayyn emes, qazaqsha kýresti әlemge tanytqanda memleket te moyyndaytyn bolady» deytin.

Prokuror súraq qoydy:

– Jana aittynyz, «qaryzymdy qaytaryp berdi» dep. Qashan qaytardy? Qansha qaytardy?

– 5 nauryz kýni týs uaqytynda 20 myng dollar qaytardy. «Tolyq qaytarmadyng ba, maghan da aqsha kerek qoy» degenimde: «Sәl shyday túrshy, «Qazaq kýresi» mening mәpelep ósirgen balam siyaqty ghoy, az ghana uaqyt qaldy, memleket bizdi qoldaydy, sol kezde bәri de jaqsy bolady» dedi. Men ózim qaterli isik aurumen auyrdym, 4-shi kezeninde edim, maghan emdeluge kóp qarajat kerek boldy.

– Serik Adamúlynyng qyzmeti bәrimizge belgili, «Qazaq kýresi» federasiyasynyng basshysy. Ol jerden jalaqy ala ma, almay ma, sol turaly mәlimet bilesiz be?

– Men ol turaly súraghan emespin, súramaymyn da. «Demeushilik kómek bolady» deydi, jan-jaqqa baryp jatady, sportshylardyng biri ketip jatady, endi biri óte almay qalyp qoyyp jatady, biyleti kýiip jatady...

– 20 myng dollardy sizge qalay qaytaryp bergenin bilesiz be? Ol aqshany qaydan alghan?

– Men qaydan bilemin?

– Ininizding tabys kózi qanday?

– Inimning tabys kózin aqshamen eseptemeymin. Inimning tabysy – dýniyejýzine qazaqsha kýresti dәriptep, Afrikagha deyin tanytqanyn maqtan tútamyn.

Sudiya:

– Súraqqa naqty jauap beriniz. Ininizding tabys kózi qanday?

–  Qaydan tabys kózi bolady? Ol qoghamdyq júmysta ghoy, memlekettik qyzmette emes.

Prokuror:

– Sizge qaryzyn qalay qaytardy aqshany qaydan aldy?

– «Demeushilik kómek boldy» dedi.

– Týsinikti. Basqa súraghym joq.

Alghashqy sot-tergeu barysy bir kuәgerden jauap alumen ayaqtaldy. Basqa kuәgerlerden jauap alu ertesi kýnge, 15 qazan saghat 10.00-ge belgilendi.

(Jalghasy bar...)

Sәule Ábedinova

Qosymsha: Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alany. Múnda oy jarystyryp, pikir almastyrugha әrkim qúqyly. Jogharydaghy spiykerding pikiri redaksiya ústanymyn bildirmeydi. Aldaghy uaqytta maqalada esim-soylary atalghan jekelegen azamattar redaksiyamyzgha jauap beruge niyetti bolsa, olardyng da pikirin beruge әzirmiz. 

Abai.kz