jarmaq jarlyqtyng jyry

Qazaq taghy tenselip ketti...

Ekeu keliskeli tura eki jýz kýn ótkende, órttey laulaghan ókiresh-ókim shyqty.

Qazaq Elining býgingi basshysy:

1. Bas prokurordy,

2. Últtyq Qauipsizdik komiytetining tóraghasyn,

3. Últtyq bank tóraghasyn,

4. Ministrlerdi (keybir),

5. Oblys әkimderin,

6. Respublikalyq manyzy bar qalalar men astananyng әkimderin,

7. Elding Preziydentine tikeley baghynyp, esep beretin memlekettik qúrylym basshylaryn... búdan bylay tek búrynghy preziydent, qazirgi Qauipsizdik Kenesining tóraghasynyng kelisimimen ghana taghayynday alatyn Jarlyqqa qol qoyyp, jariya qyldy.

«Kenesip pishken tonnyng – kelte bolmasy», aghanyng aqylyna jýginu – әbestik emestey kóringenimen, biylghy jyldyng 19 nauryzynan beri әlem kóz tigip, alash alandaghan basy ashyq aqiqat: «Bir elde – eki basshy bola ma?» degen tәmsil-saual – qazaq júrtynda kýn qúrghatpay, kýn tәrtibinen týsken joq.

Búrqyraghan sóz, gulegen gәpke basalqygha, úmytpasam, búrnaghy basshy birde: «Toqaevqa ghana baghynyp, bәrimiz kóptep kómekteseyik» degen synayly datyn da aitty. Sondyqtan, «Otanyn satqandar – halyqtyng tynyshtyghyn búzghysy keledi. «Qos biylik bar» deuge – eshqanday negiz joq» – dep ant suyn ishkendey amanattyng artynan atoylap-attandaghan tolghauly jarlyqtyng salmaghy tym batpan, janghyryghy tym zarly boldy.

Teginde, qazaqqa jaqsy ómir, jaysang ghúmyr keshui ýshin – alystan arbalap, aqyl izdep; menireuden manyzdy maghyna-mysal tartqylaudyng qajeti joq. Bes kýn jalghannyng shym-shytyryghy men shyn-ótirigi – ata-babalarymyzdyng óristi ónegesi túnghan ósiyet-sózderinde túr.

Kónekóz kósem babam kóp sóilep-kólgirsimey, naghyz narkesti shyndyqty shymbaygha batyrady:

1. «Ýlgisizden – by qoysan, ýlgisi bolmas,

Qaharsyzdan – han qoysan, ósiyeti bolmas».

2. «Azatyn eldi – úrysy biyleydi,

Ozatyn eldi – dúrysy biyleydi».

3. «Ámirshi esirse, әleumet sorlaydy».

4. «Hannan qadir ketse, qaradan úyat ketedi».

5. «Basshysyn tappaghan – el azady,

Joldasyn tappaghan – er azady» t.b.

Birlik pen berekening – júmylghan quatty júdyryqtyng júmyryna qonatyndyghyn baghzydan bayyptaghan, hanyn – aspangha kóterip, biyin – biyikten kórgen últymyz: «Myng qosshygha – bir basshy»; «Han – halqynyng úly, By – әdildik qúly»; «Jýzden bireu – sheshen, Mynnan bireu – kósem»; «Han kóp bolsa – jau kóp»; «Basshysy kóp – qosshy az, Kóbisining basy – taz»; «By – ekeu bolsa, dau – tórteu bolady» t.s.s. ghibrattaryn múrattaghan.

Sózge toqtap, sertke siresken; kózin júmyp, kónili sengen atajúrtymyz: «Hannyng – aqysy bar, Qaranyng – qaqysy bar»; «Eski hannyng – aqyly jýrmes, Jana hannyng – búiryghy jýrmes»; «Han ketse – qút, kelse – jút»; «Han – qúday emes, qara – quray emes» dep qatqyl qayyryp, qatty da aitqan...

Óris ozdyrar óskeleng ózgeristerge niyettining qolyna kisen, ayaghyna túsau salu – úly senimsizdikting saldary, tapyrang teksizdikting túyaq serpui. Mandaydan basyp, aqqúla sendirer ashy aqiqat bireu-aq: «Eki kemening qúiryghyn ústaghan – sugha ketedi»...

*** *** ***

Ámbe aqparatta qúiryqty júldyzday jarq etip, dereu typ-tipyl joghalghan jarmaq jarlyq – qalyng qazaqtyng qatparly taghdyrymen etene egiz. Átten, dauly jarlyqtyng maghynasynyng ón-ózegin órtep-ózgertip, mәnin maypazdaugha tyrysqan arzan dәme – dәretti tústan tabyldy... «Hannyng uәziri aqyldy bolsa, Qara jermen keme jýrgizedi» deytin uәji uytty elding ghana kósegesi kógerip, keregesi keneyedi.

Bayandy bolashaq, kýngeyli keleshekting týiindi týitkili hәm qozghaushy kýshi – juas emes, jigerli júrt; momaqan emes, mereyli el; beybaq emes, beybit últ bolugha tiyis.

Qazirgi qazaqtyng bolbyr bolmys, bәtuәsiz bitimin qadym zamanda ghajap týisik, sәuleli sanamen dóp basyp, anyq tanyghan Hakim Abaydyng súnghylalyghyna qabaghat qayran qalasyn:

«Kóp shuyldaq ne tabar,

Biylemese bir kemel?..

Berekesi ketken el –

Suy ashyghan batpaq kól...

Edinisa – jaqsysy,

Ergen eli – beyne nól...»

Mynjan Bayjaniyn,

qogham qayratkeri.

Abai.kz