Екінші күн (27 қараша ):

АТАМЕКЕН

Еліміз тәуелсіздігін жариялағаннан кейін Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев Сыртқы істер министрлігіне, басқа да мүдделі министрліктер мен ведомстволарға елдің бірлігін және аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету үшін шекаралас мемлекеттермен Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын заңды түрде ресімдеу үдерісін бастауды тапсырды. Өйткені, шекара мәселесін түпкілікті шешкенге дейін кез келген шекаралас мемлекеттің біздің елімізге аумақтық талап қою мүмкіндігі сақталатын еді.

Қазақстан өзімен шектесетін барлық мемлекеттермен мемлекеттік шекарасын халықаралық шарттар негізінде делимитациялау үдерісін ойдағыдай жүзеге асырды, шекарасын шегендеп алды. Бұл - айтуға ғана жеңіл. Газеттің бүгінгі нөмірінде жарияланып отырған мақалалар тәуелсіз мемлекеттің негізгі атрибуттарының бірі - мемлекеттік шекарамыз жайында болмақ.

ОТАН МЕМЛЕКЕТТІК ШЕКАРАДАН БАСТАЛАДЫ

Екінші күн (27 қараша ):

АТАМЕКЕН

Еліміз тәуелсіздігін жариялағаннан кейін Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев Сыртқы істер министрлігіне, басқа да мүдделі министрліктер мен ведомстволарға елдің бірлігін және аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету үшін шекаралас мемлекеттермен Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын заңды түрде ресімдеу үдерісін бастауды тапсырды. Өйткені, шекара мәселесін түпкілікті шешкенге дейін кез келген шекаралас мемлекеттің біздің елімізге аумақтық талап қою мүмкіндігі сақталатын еді.

Қазақстан өзімен шектесетін барлық мемлекеттермен мемлекеттік шекарасын халықаралық шарттар негізінде делимитациялау үдерісін ойдағыдай жүзеге асырды, шекарасын шегендеп алды. Бұл - айтуға ғана жеңіл. Газеттің бүгінгі нөмірінде жарияланып отырған мақалалар тәуелсіз мемлекеттің негізгі атрибуттарының бірі - мемлекеттік шекарамыз жайында болмақ.

ОТАН МЕМЛЕКЕТТІК ШЕКАРАДАН БАСТАЛАДЫ

Қазақстан тәуелсіз мемлекет бо­лып құрылғаннан бастап ха­лық­ара­лық құқық нормасы мен қағида­ларын берік ұстанатынын мәлімдеді. Президент Н.Назарбаев сыртқы саяси бағыттың мына­дай бағдарларын белгіледі: «Ең алдымен, біз өз сая­сатымыздың бейбітшілік сүйгіш­тік бағытын қолдаймыз және біз әлем­дегі бірде-бір мемлекеттің аума­ғына дәмеленбейміз деп мәлім­дейміз. Өз жауапкершілігімізді ұғына отырып, әр әскери қақтығыстың соңы апатты салдарға әкеліп соға­тынын түсінеміз:

- Қазақстанның мемлекеттік сая­са­тының басты мақсаты ретінде бейбітшілікті сақтауды мойын­­даймыз;

- саяси, экономикалық және бас­қа мақсаттарға қол жеткізу құ­ралы ретінде соғыс немесе әске­ри күшпен қауіп төндіруден бас тартамыз;

- құрылған шекаралардың беріктігі, басқа мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау қағидала­рын ұстанамыз».

Біздің мемлекетіміздің шека­ра­лық саясаты халықаралық құ­қық, ұлт­­тық заңнама және әлем­дік тә­жі­рибе қағидалары мен нормаларына негізделген. Мемлекеттік шекара заң­­ды бекітілген аумағының шегін ай­қындайтын сызық ретінде қарала­ды. Консти­туцияға сәйкес Қазақстан Рес­пуб­ли­касының аумағы қазіргі шека­расында біртұтас, қол сұғыл­майды және бөлінбейді. Қазақ­стан­ның мемлекеттік шекарасын белгілеген және өзгерткен кезде жеке меншік пен ұжымдық қауіп­сіздікті, шекаралас мемлекеттермен өзара тиімді және жан-жақты ынтымақтастық мүдделе­рін, шекара дауларын бейбіт шешу қағи­даттарын басшылыққа алады.

Мемлекетаралық шекараны белгілеу екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңі - бұл шекараны делимитациялау. Яғни, тиісті шарт бойынша мемлекеттік шекара сызығының өтуін егжей-тегжейлі сипаттап анықтау және сол сызықты картаға түсіру. Екінші кезеңі - бұл шекараны демаркациялау, жергілікті жерде шека­раны орнату.

Еліміздің екі ірі держава - Ресей мен Қытайдың арасында ор­наласуы бұл елдермен шекара­ның өтуі мәсе­лесіне ерекше мән берді. Сондықтан Қазақстан делегациясы өз көзқара­сын берік ұстанды және келіссөздер жүр­гізуші әріптестерінің ұсыныс­тары мен дәйектерін құрметпен қа­былдап, көрші мемлекеттермен ау­мақтық дау-дамайлар негізінде бола­тын түсініспеушілікті бол­дыр­мауды қадағалай отырып, жүйелі түрде өз мүдделерін ілгері жылжыта берді. Бұл мәсе­лелерде Қазақстан диплома­тия­лық қызметі принциптілік пен беріктікті, сындар­лылық пен бітімгершілікті үйлес­тіре білді.

Қазақстанға 1992 жылдан 2005 жыл­ға дейін заманауи құр­лықтағы ше­караны барлық периметрі бойын­ша белгілеп алуға мүмкіндік туды. Ел басшылығы ең алдымен Қытай Халық Рес­публикасымен мемлекеттік шека­раны делимитациялау тура­лы шешім қабылдады. Өйткені, Қа­зақстан мен Қытай арасында мемлекеттік шекара орнатудың бұрыннан келе жатқан күрделі тарихы бар. Сондай-ақ Қазақстан - Қытай ше­карасы үш ғасыр бойына қалыпта­сып келді. Оның алғашқы құжатты ресімдеуі 140 жылдан астам бұрын басталған, ол кезде Қазақстан Ресей импе­риясының құрамында болған еді. 1860 жылғы Пекин қосымша шар­­ты мен 1864 жылғы Чугучак хат­тамасы бұл жұмыстың негізін қала­ған. Содан кейін 1881 жылы Петербург шарты бекітілген, бұл үдеріс Ор­талық Азия шектерінде Ресей - Қы­тай шекарасы ор­науымен аяқталған.

Бұдан кейінгі жылдары шека­раны межелеудің құқықтық негізі қалыптасқан және шекара сызы­ғы да негізінен сызылған бола­тын. Бірақ шарттық құжаттар аяқталмай қалған­дықтан, шекара сызығы елеулі өңдеу­лерден өтті. Бұл шекаралық келісімдерге бірге ұсынылған карталар негізінен ұсақ көлемді болды. Шекара сы­зығының егжей-тегжейлі сипат­та­масы болмады, кейбір жергілікті жер­лерде шекара белгілері орнатыл­мады. Оның үстіне соң­ғы жүз жыл­дан астам уақытта екі жақты шекара тексерісі жүргі­зілмеді. Осыған байланысты ол нақтылауды аса қажет етті.

Нақтылаудың қажеттігі мен мемлекеттік шекара сызығының өтуін белгілеу мынадай жағдай­лармен де танылады: ХІХ ғасыр­дағы Ресей мен Қытай шартта­рында шектеудің өту сызығы кейбір учаскелерде белгіленбеген. Демек, мұндай учаскелер Қа­зақ­стан мен Қытай шекараларында да кездескен. Сондай-ақ өзен аңғар­ларында, су тараптарында және т.б. шекара өтетін учаскелерде елеулі өз­герістер болған. Кейбір жерлерде белгісіз себептерден шекара белгілері ауытқы­ған немесе ол келісілмеген нүктелерде белгіленген.

Кеңестер Одағы тарағаннан кейін геосаяси жағдайдың өзге­руі­не байла­нысты ҚХР-мен ке­ліс­сөздерді жүргі­зу үшін КСРО үкіметтік делегация­сының орны­на Қазақстан Республи­ка­сы, Қыр­ғыз Республикасы, Ресей Феде­рациясы және Тәжікстан Рес­пуб­­ликасының біріккен үкіметтік де­легациясы құрылды. 1992 жылы қа­зан­да жаңадан құрылған делегация ке­ліссөз үдерісін қайта жандан­дыр­ды. Бұл салада үлкен дипломатиялық тәжірибесі бар Қытаймен шекараға қатысты келіссөздер жүргізу шешімі сол кезде қабылданған дұрыс шешім екенін айқындады. Біріншіден, Ресей мамандарының көп жылғы тәжіри­бесін пайдалану қажет болды. Екіншіден, Мәскеуде мұ­рағат материал­дары көп, онсыз шекара мәселесін талқылау мүм­кін емес еді.

Қазақстан - Қытай мемлекеттік шекарасын халықаралық-құ­қықтық ресімдеу мәселесі екі елдің Мемлекет басшыларының кездесулері ба­ры­сындағы талқы­лау­ларда негізгі тақырып болды. Осылайша жиырма раундты келіссөздер барысында Қа­зақ­стан - Қытай мемлекеттік шекара сызығының 90 пайыздан астамы келісілді. Ал шекараның барлық сызы­ғының ұзындығы 1783 ша­қырымды құрайды. Бұл 1994 жылғы 26 сәуірде Қазақстан мен Қытай елдері басшы­ла­рының Қа­зақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы ара­сындағы келісімге қол қоюға мүм­кіндік берді. Келісім 1995 жылғы 11 қыркүйекте ратификацияланған гра­моталар алмасқаннан кейін қол­да­нысқа енгізілді.

Аталған келісімге қол қойы­лар кез­де Қазақстан - Қытай ше­кара­ларының екі "даулы" учаскелерінде шекара сызығы өтуі тура­лы уағда­ластыққа қол қойылма­ған болатын. Осы екі учаскеде мемлекеттік шекара сызығының өтуі туралы мәселені шешу үшін келісімнің 3-бабы бойынша келіссөздерді жалғастыру қажет­тігі туралы уағдаластыққа қол жет­кізілді. Сонымен, қол қойыл­ған келісімнің шең­берінен тыс екі учаске - Шаған­оба мен Бай­мырза асулары (Шығыс Қазақ­стан облысы, Зайсан ауданы) және Сарышілде өзені (Алматы об­лы­сының Алакөл ауданы) аудандары қалған еді.

Мәселені шешу жолдарының бә­рін зерттеп болғаннан кейін келісілмеген екі «даулы» учаскелерде Қа­зақ­стан - Қытай мемлекеттік шека­расы өтуінің лайықты нұсқасы жа­сал­ды. Сөйтіп, қол жеткізілген уағда­ластықтар Бірлескен хаттама жазба­сымен бекітілді және 1996-1997 жыл­дары 1:50000 көлемді картаға тү­сіріл­ген. Бұл құжаттар Шағаноба асуы мен Сарышілде өзені аудан­да­рындағы бұрын Қазақстан - Қытай мемлекеттік шекарасын­дағы келісілмеген учаскелер ту­ра­лы Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы қосымша келісімді әзірлеу үшін заңды негіз қызме­тін атқарды. Аталған келісімге 1998 жылы 4 шілдеде Алматыда Қа­зақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен ҚХР Төрағасы Цзян Цзэминь қол қойды. 1999 жылы 7 сәуірде қолданысқа енгізілген бұл құжат Қазақстан дип­ломатиясының зор жетістігі бо­лып табылады. Осы жерде атап өтейік, келіссөз басында Қытай тарапы осы екі учаскені толы­ғы­мен өз өкілеттігінде қалдыруға әбден-ақ тырысып бақты. Олар өте маңызды дәйектер, құжатты деректер мен картографиялық материалдарды мысалға келтірген еді.

Қазақстан - Қытай шекара­сының барлық өту сызығы бойын­ша толық уағдаластыққа қол жет­кізудің маңыз­ды­лығы мынада: Қа­зақстанның бүкіл тарихында тұңғыш рет Қытаймен ха­лық­аралық деңгейде танылған және заңды ресімделген мемлекеттік ше­ка­раға ие болғандығында жа­тыр. Бұдан кейін тараптар мемлекеттік шекараны толығымен ха­лықаралық-құқықтық ресімдеу мақсатында оны демаркациялауға кірісті. Сөйтіп, 1997-1998 жылда­ры мемлекеттік ше­караға шекара белгілерін орнату үшін тиімді дала жұмыстарын ұйым­дастыруға ықпал еткен нормативтік-құқық­тық база әзірленді. Ал шекара бел­гілерін орнату жұмыстары 2001 жылдың соңында аяқталды. Нә­тиже­сінде ұзындығы 1783 шақы­рым бола­тын мемлекеттік шека­раға 688 шекара белгілері орна­тылды. Оның 346-сы Қазақстан, 342-сі Қытай жағында.

Кеңестік дәуірден елімізге мұ­ра болып қалған аумақтық мәселе саяси да, құқықтық та жағынан толығымен дұрыс шешілді деп нық сеніммен айтуға болады. Ең бастысы - біздің мемлекеттің ұзақ мерзімді мүдделері шешілді. Шекара мәселесінің түпкі­лік­ті реттелуіне барлық қазақстан­дық шынайы қуанды деп айтсақ қа­телеспейміз. Өйткені, бұл әрқа­шан да Қазақстанның қауіпсіздігі мен игілігі үшін аса маңызды болып табылады.

Шекара мәселесін реттеуде келіс­сөз үдерісін бастаған және оған бас­шылық еткен екі мемле­кеттің басшы­лары - Нұрсұлтан Назарбаев пен Цзян Цзэминь болды. Қазақстан мен Қытай бас­шылары екі жақты ынты­мақ­тас­тықтың келешегін күңгірттен­діруі ық­тимал аумақтық мәселені шешу үшін тарихи жауапкершілікті өздеріне жүктеді. Себебі, шекараны рет­теуден бас тарту екі жақты қаты­настарда күрделі қиындықтар тудыратын еді.

Қазақстан Республикасының Ресеймен, Өзбекстанмен, Қыр­ғыз­стан­мен және Түркіменстан­мен мемлекеттік шекарасын делимитациялау бойын­ша келіс­сөз­дер үдерісі 1999 жылғы қыр­күйекте басталды. Келіс­сөздерді жүргізу арнайы құрылған Қазақ­станның үкіметтік делегация­сы­на тапсырылды. Өзара уағдалас­тыққа сәйкес аталған мемлекеттермен бірге Қазақстан Респуб­ли­ка­сы­ның шекараларын дели­ми­тациялау­дағы келіссөздер құ­қықтық негізі бар мына құжаттар бойынша жүргізілді: 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Алма­ты декла­рациясы және ТМД-ға мүше мемлекеттер қабылдаған басқа да негізге алынатын құжаттар; тиісті шектес мемлекеттермен бекітілген дос­тық және ынтымақтастық туралы екі жақты шарттар; мемлекеттік шека­ра­ны делимитациялау туралы меморандумдар; КСРО Жоғарғы Кеңесі­нің, бұ­рынғы одақтас республикалар­дың Жоғарғы кеңестерінің жар­лық­тары мен қаулылары; мемлекеттік өкі­мет­тің өкілетті өкілдері мен шектес мемлекеттер - бұ­рын­ғы КСРО рес­пуб­лика­лары­ның басқа­руы­мен бекітілген кар­тографиялық материалдар.

Тараптар құжатта айтылған ережелерді өзгерте алмады, ал шекара­ның құжатына түсірілетін өзгерістер халықаралық құқық нормаларына сәй­кес олармен келісіп енгізілді. Күр­делі мәселенің бірі - тараптар шекара сызығы­ның бойында тұратын халық­тың этностық құрамын, қалып­тасқан шаруашылық қызметінің жағ­дай­ларын, ұлттық діни нысандар мен зираттарының орналасу ор­нын, сон­дай-ақ жергілікті тұр­ғын­дар­дың қай мемлекеттің аза­мат­тығын алатын еркімен санасуы керек болды. Өйткені, мемлекеттік шекара елді мекендерді, шаруашылық жүргізу нысанда­рын кесіп өтпеуі керек. Осының өзінен-ақ мемлекеттік шекараны шектес мемлекеттермен делимитациялау жөнін­дегі келіссөз­дер­дің қаншалықты қиын болғанын байқауға болады.

Мамандар әр келіссөз басталар алдында Орталық мемлекеттік мұра­ғаттағы, министрліктер мен ведом­стволардағы, Қазақ­стан­ның арнайы мекемелеріндегі құқықтық базалармен және қа­жетті материалдармен мұқият та­нысып, әр мемлекетпен келіс­­сөз жүр­гізудің қағидаттары мен әдіс­теме­лерін дайындады. Делегация мү­ше­лері, сондай-ақ жұ­мыс топ­та­рының өкілдері жергілікті ха­лықпен, қоғам­дық ұйымдар бас­шы­ларымен ұдайы кездесіп тұр­ды. Келіссөз үде­рістерінің ба­рысы туралы Қазақстан азамат­тарын хабардар ету мақса­тында бұқаралық ақпарат құралдары үшін баспасөз мәслихаттары мен брифингтер өткізді. Қажет бол­ған жағдайда елді мекендерге барып, шекара алқабының аэро­ғарыш фотосуреттері түсірілді, басқа да шаралар жүзеге асы­рылды.

Келіссөздерден кейін шекара­ның келісілген жобалық сызығы топогра­фия­лық картаға түсіріліп, одан соң екі тараптың хаттама­лық шешімі бекітілді. Осы карталар бойынша ше­караның өту сипаттамасының мәтіні құрылды, ол шекара сызығын дели­ми­­та­ция­лауды анықтайтын негізгі құ­жат болып табылады. Шектес мем­лекеттердің делегациялары келіс­сөз үде­рісінің соңғы кезеңінде мемлекеттік шекара туралы шарт­­тың жо­баларын әзірлеуді жүзеге асырды.

Өзбекстан Республикасымен мем­лекеттік шекараны делимитациялау бойынша келіссөздер өте күрделі өткенін атап өткен жөн. Қазақстан мен Өзбекстан арасын­дағы замануи шекараны құру та­рихы Кеңестер мем­лекеті құрыл­ған кезден баста­лады. Ал шека­ра­ны нақты белгілеу ортаазиялық республикалардың ұлт­тық межелеуін жүзеге асыру бары­сында 1924-1925 жылдары бекітілген. Бұл жерде сөз РСФСР мен Өзбек КСР арасындағы шекара сипат­тама­сы туралы болып отыр. Өйткені, ол кезде Қазақ­стан Ре­сей­дің құра­мында бо­латын. Ше­караны сипаттау 1925 жыл­ғы 9 қарашада РСФСР-дің Бүкіл­ре­сей­лік орталық атқарушы комитеті президиумы мәжілісінің №28 хатта­масының 9-тармақшасының қосым­шасында көрсетілген.

Іс жүзінде Қазақстан - Өзбек­стан әкімшілік-аумақтық шекара­сы­ның құ­қық­тық негізін 1956-1971 жылдар­дағы құжаттар құра­ды. Ол тарихтан белгілі. Сол құ­жаттарда Қазақстан мен Өзбек­стан арасындағы жер ал­қаптарын едәуір көп мөлшерде бөлу анық көрініп тұр. Бірақ уағдаласқан тараптар делимитацияны заңды негіз деп қабылдағаннан кейін оларға тексеріс жасауға келмеді. Егер басқаша істесе, 1991 жылғы 21 желтоқсан­дағы Алматы декла­рациясының және 1998 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Рес­публи­касы мен Өзбекстан Рес­пуб­лика­сы арасындағы Мызғымас дос­тық туралы шарттың ережелері мен қағидаттары бұзылар еді.

Құқықтық базаның бол­ғанына қарамастан, Қазақ­стан - Өзбекстан шекарасын делимитациялау үдерісі өте қиын өтті. Өйткені, шекарада күрделі дәрежедегі учаскелер болды. Ол учаскелердің көп­шілігі Оңтүстік Қазақстан облысының Сарыағаш жә­не Мақтаарал аудандарындағы ха­лық көп қоныстанған аума­ғы бойынша өтеді. Сондай-ақ әкімшілік-аумақтық ше­ка­ра­­ның соңғы сипаттамасы белгіленгеннен бері 40 жылдай уақыт өткен екен. Осы кезең ішінде елді ме­кендерде елеулі өзгерістер туында­ған, елді мекендер көбейген, жаңа құ­рылыстар мен шаруашы­лық ны­сан­дары пайда бол­ған. Шекараның жекелеген учаскелерінде бірлескен шаруа­шы­лық жүр­гізу­ші нысандар құрыл­ған. Осының бәрі тараптар делега­ция­­ларының жер­гілікті жердегі шы­найы жағ­дайды мұқият зерттеуін қа­жет етті, мүмкіндігінше қа­­лып­­тасқан тұрмыс жағдайла­ры мен ше­карадағы халық­тың шаруашылық­тарын бұз­бауға дәйекті шешімдер қа­былдауды талап етті.

Жалпы, Қазақстан - Өз­бек­стан ме­м­лекеттік шекара­сын делимитациялау жұмысы екі кезеңді қамтыды. Бірінші кезеңде 2001 жылы 16 қара­шада Астанада Мемлекет бас­шыла­ры қол қойған Қазақ­стан - Өзбекстан мемлекеттік шекарасы туралы Қа­зақстан Республикасы мен Өзбекстан Респуб­ликасы арасындағы шарт дайындалды. Құжат қазақ-өзбек мемлекеттік шекара сызығының жалпы ұзындығының 96 пайызының өтуін айқындап берді. Шекара сызығының өтуін сипаттау шығыстан батысқа қарай бағытталды. Екінші кезеңде 2002 жылғы 9 қыркүйекте Астанада Мемлекет басшылары қол қойған Қазақстан Республикасы мен Өзбек­стан Республикасының мемлекеттік шекарасының жеке учаскелері тура­лы шарт дайындалды. Осы шарттың бір бөлігі ретінде қосымша зерттеу үшін қалдырылған үш учаскенің мемлекеттік шекара сызығының өту сипаттамасы мен көлемі 1:25000 және 1:100000 топографиялық карта­сы жасалды. Қорытындысында Өз­бек­станмен 2351 шақырымды құрай­тын шекара сызығы нақтыланды.

Ал Қазақстан мен Ресей мемлекеттік шекарасын делимитациялау жә­­не демаркациялау мәселелеріне кел­­сек, басында-ақ бұл үдеріс көп уа­қыт алатыны түсінікті болды. Себебі, екі ел арасындағы шекара әлем­дегі ең ұзын шекара болып табылады және оны делимитациялау мен демаркациялау жұмыстары халықара­лық-құқық­тық тәжірибеде бірегей құбылыс еді.

Сонымен, 1998 жылғы 12 қазанда Қазақстан мен Ресей президенттері Алматыда ҚР мен РФ арасындағы мемлекеттік шекараны делимитациялау туралы хаттамаға қол қойды. Тараптар қажетті шараларды жүзеге асыру үшін Үкіметтік деңгейдегі делегация құрды, олар 1999 жылдың соңында келіссөзге кірісті. Өзара уағдаластық бойынша Қазақстан - Ресей шекарасының өту сызығын сипаттау және оны картаға түсіру ба­тыстан - Волга өзенінің төменгі ағы­сынан басталып, 2005 жылғы қаң­тарда шығыста - Алтай тауының Оңтүстік Алтай жотасында аяқтал­ды. Қазақстан мен Ресей арасындағы шекараны делимитациялаудың бас­тап­қы құқықтық негізі - бұрынғы одақтық республикалар мен КСРО-ның заңнамалық актілері, сондай-ақ тиісті картографиялық материалдар болды. Шекара сызығының сипаттама жобасын дайындау кезінде осы құжаттар пайдаланылды.

Сонымен, 2005 жылғы 18 қаң­тарда Мәскеуде екі мемлекет басшы­лары Қазақстан - Ресей мемлекеттік шекарасы туралы Қазақстан Респуб­ликасы мен Ресей Федерациясының арасындағы шартқа қол қойды. Бас­пасөз мәслихатындағы сөзінде Қа­зақ­­стан Республикасының Президенті Н. Назарбаев былай деді: «Біз бәріміз маңызды тарихи оқиғаның куәгері болып отыр­мыз. Қазақстан - Ресей шекара­сын делимитациялау туралы шартқа қол қойылды. Тарихи болып саналатыны, біз бірінші рет шекараны шарттық тәр­тіп­пен белгіледік».

Бұл шарт әлемдегі ең ұзын құрлықтағы шекараның өту сы­зы­ғын анықтайды. Оның ұзын­дығы - 7591 шақырым. Бұл шекара біздің елдеріміз бен хал­қымызды айырмайды, ол біріктіреді. Бұл достастық пен тату көршіліктің шекарасы. Біз Қа­зақ­станда делимитациялау тура­лы шартты біздің елдеріміздің арасындағы сенім белгісі және біздің халықтарымыздың ара­сын­дағы мызғымас достық ретінде бағалаймыз. Оның үстіне 2005 жылғы 2 желтоқсанда Қа­зақстан мен Ресейде бір мезгіл­де шартты ратификациялау туралы заң қабылданды. Ресей Фе­дера­циясының Президенті В.Пу­­тиннің 2006 жылғы 12 қаңтар­дағы Қазақстан Респуб­ликасына сапары барысында ратифика­циялық грамоталармен алмасу өтті және осы тарихи құжат қол­данысқа енгізілді.

Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының арасын­дағы Қазақстан - Ресей мемлекеттік шекарасы туралы шарт­тың қолданысқа енгізілуі Қазақ­стан Ресубликасы аумақ шекте­рінің халықаралық-құқықтық ресімделуін заманалық маңызы бар деп айтуға болады. Қазіргі уақытта Қазақстан Республика­сының ТМД-ға қатысушы мемлекеттермен бірге мемлекеттік шекараны демаркациялау үдерісі жүріп жатыр.

Мемлекеттермен мемлекеттік шекараның өту сызығы тура­лы келіспеушілік болмаса да, демаркация үдерісі кейде  күрделі жағдайда өтеді. Оған себеп, ұсақ көлемді делимитациялық карталардан барлық детальдар мен жерлердің бедер ерекшеліктері, шаруашылық нысандары мен басқа да шекараны демарка­ция­лауға қатысты маңызды эле­мент­тер өз көрінісін таппаған. Шек қою кезінде туындайтын қолай­сыз­дықты бәсеңдету үшін ше­ка­ра­дағы елді мекендер хал­қының ша­руашылық, гуманитар­лық және басқа да мүдделерімен санасуға тура келеді. Шекара­ның екі жағындағы халықтың мүдделерін шешу үшін көр­шілермен келісуді қажет етеді және өзара қолайлы шешім табу керек болады.

Қазір іс жүзінде Қазақстан­ның Түркіменстанмен мемлекеттік шекараны демаркациялауы аяқталды, Қырғызстан және Өз­бекстанмен демаркация аяқта­луға жақын. Ресей Федерация­сымен жұмыс енді ғана бастал­ды. Шекара белгілері Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарының аумақтарында орнатылды. Бұл жұмыс Қоста­най облысында да басталды.

Вячеслав ҒИЗЗАТОВ, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекараны демаркациялау  жөніндегі үкіметтік делегациясының басшысы, Төтенше және өкілетті елші.