Конференция қонағы - «Дат» жобасының бас оқырманы Ермұрат Бапи оқырмандар тарапынан келіп түскен сауалдарға жауап беруін аяқтап отыр.

Ермұрат мырза «Елде неге ұлттық партия құрылмайды?» деген сауалға жауап бере келіп: «Бізде ұлттық түгілі, қуатты жәй партия да жоқ. Біріншіден, билік ондай партияны тіркеуге алмайды. Екіншіден, әлдекімдер ұлттық партия құруға кіріскен күннің ертеңінде сол билік алакөз қазақтарды қырық пышақ қып, мансапқа таластырып, қырқыстырып қояды. Содан барып, Желтоқсанның жеті ұйымы сияқты Ақорда бошалатып, әкімдер боталатқан шата партиялар пайда болады. Олардың әкесі - біреу, жатыры - жетеу болған соң, күндестің күресі ұлтыңды ұрып қойып па? Абай айтқандай, «бас-басына би болған өңшең қиқымнан» құрақ көрпе тігетін бір қазақ шықпайынша, көрген күнің - осы!», - деп өз ойын жеткізіпті.

 

- Махаббат, ғашықтық деген тақырыпқа қалайсыз? ғашық болдыңызба?)))

- «Ғашықтық, құмарлықпен - ол екі жол» деп, Абай айтқандай, «ол екі жолдың» біраз қызығын таттық қой... Ғашық та болдық, болып та жүрміз, бола беретін де шығармыз... Махаббат пен ғашықтық болмаса, адам - адам бола ма? Шешем жарықтық айтушы еді: «Менің ұлымның жүрегі кең - Зайсанның барлық қыздары сыйып кетеді» деп. Кеңдігін қайдам, бірақ Зайсанның бір қызына да сол жүректен орын табылмай, Атыраудан әйел алдым.

- Бір кездері  50 мың дана газетті шекарадан алып өту туралы керемет айла тапқаныңыз қуантты: 5 мыңнан бөліп-бөліп тиегеніңіз. Тағыда бір қызықты оқиға болса "әу" деп жіберсеңізші?

- «Қазақгейтті» бұрқыратып шығара бастаған 2000-ші жылы Алматының барлық баспаханасы «СолДАТ» газетін қабылдаудан бас тартқанда, біраз уақыт Бішкектің «Учкун» баспаханасында басылып тұрдық. 48 мың дана газетті бастыруын - бастырып аламыз, ал Қордай кеденінен алып өту мүмкін емес: Бішкекте басылған алғашқы тиражымызды біздің кеденшілер түгін қалдырмай тәркілеп алғаны бар еді. Содан газеттің директоры болған өзімнің өскемендік жерлесім, курстасым Арғынғазы Мадиянов екеуіміз кеден өткеліне тақау жердегі өзеннің жағасына орналасқан кафеде отырып, кеденнен өтудің айласын іздейміз. Буылып-түйілген газетіміз қала сыртындағы тағы бір кафенің ауласында тұр.

Сөйтіп отырсақ, ені 50-60 метрден аспайтын өзеннен (қазір атауы есімде жоқ) шөп тасып жүрген қайықшыны көріп, жерден жеті қоян тапқандай қуандық. Өзеннің қырғыз жағалауы шөптесін екен де, біз жағы - тақыр: сол төңіректе тұратын бір қу қазақ қырғыздың шөбін қайықтап тасып, мал бағып отыр екен. Содан қайықшыға жолығып, жағдайды түсіндіріп, шөптің астына салып, газетімізді өткізіп берсең, ақысын төлейтінімізді айттық. Ол да жоқ жерден кәсіп қылуға кетәрі емес екен: бірден келісті. Бірақ, шабылған шөбі таусылып қалғанын,  ал біздің 48 бума газетті алып өту үшін бес қайық шөп шабу керектігін айтты. «Шабамыз!» - дедік біз.

Содан не керек, түс ауып бара жатқан - әлгі қазақтың екі-үш көршісін жалдап, қас қарайғанша бес шөме шөп шаптық. Бірақ, әлгі қазағымыз айтады: «Шөпті де, газетті де ертең тасимыз» деп. «Е, неге?». «Түнде шекарашылар сақ болады, ал күндіз олар мені таниды - проблема болмайды».

Ақыры не керек - келістік. Ертеңгісін сағат 10-да кездесетін болып, қазағымыз - үйіне, ал Арғын екеуіміз газетіміз тұрған кафеге тарттық. Ақысын төлеп, сол кафеге қонып шығып, ертеңінде уағдалы уақытта келсек, қайықшы қазағымыз жоқ. Тал түсте әрең жетті. «Не болды, кешіктің ғой?». «Кішкене... ішіп қойған едік...». Белгілі - кеше бізден ақысының авансын алып кеткен-ді.

Қысқасы, Арғын шекара-кеден өткелі арқылы біздің бетке өтіп, арғы жақтан қайықтың әр рейсін күтіп алады, мен қырғыз жақтан жөнелтіп жүрмін. Екеуіміз де қайықшыға көмекшіміз: мен - тиесемін, ол - түсіріседі. Менікі ауырлау - жағалаудан 40-50 метр жердегі шөпті айырлап тасимыз. Арғындікі де аса жеңіл емес: шөпті ақтара салып, бунақ-бунақ газетті тіктесін жағалаудан асырып, жол бойындағы жыраға жасырады.

Сөйтіп, қайықшымен есептесіп, келесі сәрсенбіде тағы келетінімізді, бес шөме шөп шауып қоюын тапсырып, тағы да көлік жалдап, газетімізді Қордайға жеткізіп алдық. Қордайдың базарынан 48 қытайский сөмке сатып алып, жарты сағат сайын Алматыға жүретін автобустың багажына әр ала сөмке - бір бунақ газетті салып, тағы да қырық сегіз автобусты шығарып салдық. Ал Алматының «Сайран» автобекетінде біздің таратушы жігіттер Қордай жақтан келген әр автобусты күтіп алып отырды.

Осылайша он нөмірді Бішкекте бастырып, қайықпен шекарадан өткізіп, бүткіл елге газет таратқын күніміз болған. Құдайдың салғанына амал нешік - сол Арғынғазы досымның бұл өмірден тым ерте кетіп қалғанына да биыл бес жыл болады екен.

- Ереке, қазір журналист мамандарын оқытып жатқан профессор- ғалымдарға көңіліңіз тола ма? Зейнетке шыққан соң, журфак профессоры болу мақсатыңыз жоқ па?

- Ендігі ресми рәсімделген профессор болар жастан өтіп кеттім-ау деймін, бірақ журфактың студенттеріне, тым құрығында, газет жанрларын үйретсем деген арман жоқ емес. Бүгінгі журфактан репортаж бен кеңейтілген корреспонденцияны ажыратып келген түлекті көрмедім. Осыдан кейін, ондағы профессор-ғалымдарға өзіңіз баға бере беріңіз... Ал Амандосов пен Қожекеев сияқты нағыз профессорлар о дүниелік болды, кеше ғана 50-ге толған білімдар Бауыржан Жақыпты бұл КазГУ қуып тынды. Басқа «вуз»-дардағы журфак жайлы сөз қозғаудың өзі ұят.

- «Масондық ложа», «комитет - 300» деген секілділердің бар екеніне имандай сенесіз бе? Қайдам, газетіңіздің бір санында сол туралы көлемді  мақала жазыпсыз. «Астана город масонов» дегенді де естіп жүрміз. Осы тақырыпта асықпай әңгіме айтып беріңізші.

- Масондар мәселесінде маман емеспін. Ал газетке шыққан жарияланым - елдегі балама ақпараттың бір үлгісі. Егер қарсылығыңыз болса, сіз де уәж айтыңыз - қисынды болса, басамыз газетке.

- «Даттың» сайтын жасау жоспары бар ма?

- Бар. Кешеуілдетіп жүрген себебіміз тағы да тиражға байланысты: газеттің интернет-сайты болса, қағаз газетті сатып алушылар азаяды. Ал біз, жоғарыда айтып кеткенімдей, базар саудасына мүдделіміз.

- Турашылдығыңызға сөз жоқ. Бір кездері Ақылбек Күрішбаевты, Ерлан Қарин сынды қазақтың азаматтарын мақтап та жаздыныз. Жақсының жақсылығын көре алу - нағыз таланттардың ісі. Алға!!!

- Сенесіз бе, Ақылбекті тумысымда тура көрген адамым емес. Бірақ биліктегі интригалық саясаттың құрбаны болған адал азамат екенін білемін. Ал Ерлан-күйеу Қариннің саясаттанушылық аренаға шығуына кезінде біздің газеттің де үлесі болды. Өте жақсы жігіт! Басқа бишікештерді білмеймін, бірақ ертеңгі күні билік ауысып, жаңа заман орнап жатса, ол ортадан Ерланға орын табылады.

- Ермұрат інім,"DAT"-тың 15 жылдығы құтты болсын ! Әлем журналистикасында жоқ лауазым - «бас оқырман» болып, әлі де 15 жыл отыруыңа тілектес - 11 жылдық "стажы" бар оқушы-ағаң. Өзіңе, редакцияның жігіт-қыздарына зор денсаулық, шығармашылық табыстар тілеймін !

Есенғали, Қожа елінен.

- Рахмет, Ешаға! «Стажды» үзбеңіз!

- Ассалаумағалайкум!  Ереке, "DАТ" қаржыны қайдан алады? Майдан.кз бен қандай байланыстарыңыз бар?

- Қаржыны базардан алатынымыз айтылды. Ал «майданшылармен» тікелей байланысымыз жоқ, бірлі-екілі жақсы дүниелерін көшіріп басқанымыз болмаса. Айтпақшы, менен кейбір «білгішсымақтар» интернеттегі басқаның дүниесін көшіруге неге құштарсыңдар деп сұрайды. Оған мен емес, қоғам құштар екенін сезгендіктен көшіріп басамыз. Ойыңда жүрген жақсы тақырыпты сенен бұрын біреу жазса, оны «ликбез» ретінде қоғамға ұсынудың несі айып?

- Ереке, турасын айту - қазіргі билікке жақпайды. Сол үшін билік тарапынан өзіңізге тікелей қоқан-лоқы жасау деректері болды ма?

Ауыл қазағы.

- Ой-бу-у, қоқан-лоқыны жіпке тізіп айтар болсам, етегім жасқа толар еді. Екі рет қылмысқа тартылып, сотты болдым - бір басқа жете ме?

- Қазір үшінші күш пайда болды, соның жемісі - келіп отырған абай.кз сайты және тағыда басқа қазақ тілді сайттар (намыс. маса. жақсы. ұлт. т.б.). Бір қарағанда, бұл ортаның ұстанымы халыққа биліктен де, оппозициядан да жақын болып отыр. Себебі, айтқандары мен жазғандары ізгілік пен имандылыққа негізделген, бастысы қазақылық пен адамгершіліктің иісі шығады. Оны мойындамасқа шарам болмай отыр. Одан да басқа артықшылықтарын тізбектей беруге уақыт тапшы.  Ал сіздің көзқарасыңыз қалай?

- «Үшінші күштің» пайда болғанын мен де мойындаймын және оған қуанамын. Бірақ, пайда болған жаңа күш халықтық ұран тастап, алаңға шықпайынша, өзінің мүддесі биліктің көзқарасына қарама-қайшы екенін ашық айтпайынша, оны «күш» деп күшену - ертерек болады. Негізі - «күш» деген дүние өзінің күшін көрсете білуі тиіс. Ал сіз атаған сайттар провайдердің (Қазақтелеком) қолындағы шыбынсоққыштың бір ғана пәрменіне қарсылық қылар халде емес. Оларды әзірге күштен гөрі, халыққа саяси сауат ашу мектебі деп атау керек. Бұл тұрғыда аталмыш сайттардың үлесін мойындаймын. Мойындаған соң, қайран уақытымды сарп етіп, abai.kz оқырмандарының сұрақтарына жауап беріп отырмын.

- Ермұрат аға! Кезіндегі қайтпас оппозиционерлер Төлен Тоқтасынов пен Ғалымжан Жақияновтар қайда жүр? Әлі оппозиционер ме олар, әлде қойды ма?

- Жалпы «позиция» деген дүние екі күннің бірінде өзгере берсе, ол өзінің атауына сай келмейтін бұралқы бірдеңе боп қалады. Ғалымжан мен Төлен өз позицияларынан айныған болса, Бәйменов сияқты ел ішінде бір қызметтің пұшық пұшпағын ұстап жүрмес пе еді?! Ал олар елден кетуге мәжбүр болды. Бірақ позицияларын «қойған жоқ». Егер ерегеспен ел ішінде қалса, Мұхтар Жәкішев сияқты адал азаматтарды абақтыға айдап жіберген Ақорда Төлен мен Ғалымжанға да бір «қылмысты» қиыстырар еді.

- Оппозиция қашан қазақшаланады? Биліктен күдер үзілді, енді сіздер қашан ҚАЗАҚТЫҢ сөзін сөйлейсіздер?

- Біз қазақтың сөзін сөйлеп жүрміз, ал сіз ше? Қолыңыз тигенде, біздің газетті де оқып тұрыңыз - қазақтың сөзін қалай сөйлеп жүргенімізге көзіңіз жетеді.

- Басқыншы ұлттың тілі заңнан алынсын деп қашан ұрандайсыздар?

- Біз ұрандаудан кенде емеспіз, ұранға үн қосатын сіздер сызылып жүрген жоқсыздар ма!

- Билікте жүрген азаматтардан сіз сыйлайтын адам бар ма?

- Бар. Ерлан Қаринді айттым. Оның қазіргі отырған орыны олқы демеңіз -кезіндегі ҚКП Орталық комитетінің хатшысынан бір де кем емес. Бүгінгі премьер Серік Ахметовті  билік былғап тастамаса, әзіргі тұрған бойы таза жігіт. Ал іскерлігі - Ақорданың арқанына байланысты: қаншалықты ұзын арқандаса, соншылықты қызмет қылады.

Қырымбек Көшірбаев қазаққа адал азамат. Оның Жаңаөзен қырғынына қатысы болмаса керек. Себебі, облыстың әкімінде «оқ ат» деп, полицайларға команда беру құқы жоқ. Ал ереуілшілермен тіл табыса алмады деген желеу - бос сөз: «тіл табысу» тетігі - Ақорданың алақанында. Мұнайшылар жалақыны көтеруді талап етсе, оған облыс әкімі неге жауап беруі керек? Ереуілшілердің Есіл жағасында егесі бар еді ғой - «ҚазМұнайГаз» деген? Ол компанияның басшылығы жағдайды президентке айтпады ма? Айтты! Гәп осында: біздегі мұнайдың жалғыз иесі ереуілді «естімей қалыпты».

Рәшид Түсіпбеков түп-тегі тәуір жігіт сияқты. Әрине, ол Назарбаев генералдарының бірі болғандықтан, былғаныштан ада емес, бірақ белшеден батты дегенді иісшіл интернеттен таба алмайсыз.

- Еlge tanymal azamat Bekbolat Tileukhan turaly kandai pikiriniz bar?

- Қырма сақал, майда мұрт Бекболатқа бәрінен серілік жарасатын сияқты. Ал серіге - әншілік, жыршылық, жыраулық, ақындық жарасатыны жұртқа мәлім.

-Ереке, "Датты" ал деп шығарған өзі екенін, сіздің кейін қосылғаныңыз туралы Шәріп Құрақбаев айтты, рас па? Осы мерзімде "Даттарға" белсенді автор болып жүрген ең көп стажды журналис, ақын-жазушыларыңыз кімдер? Герольд Бельгеріңіздің биылғы 5-сәуірде "Айқында" "Н. Назарбаев - тарихи ұлы адам, қазір бағасын білмей жүрміз, кейін алғаыспен еске алынады" дегенін оқыдыңыз ба? Оқысаңыз, онысы не сандырақ?

- Шәріптің бірінші редакторлығын мен ешқашан жоққа шығарған емеспін. Бірақ «ДАТ»-ты шығарған Шәріп емес, оның өкіл әкесі - Әкежан! Елге «Караван» сияқты қазақ тіліндегі танымал газет керек деп, кімдерге тапсырма бергенін басқадан бұрын Қажыгелдиннің қасында жүрген Әміржан екеуіміз білетін шығармыз. Сол азаматтардың көмегімен Шәріп газет тіркетті. Бірақ тіркетуші мен нағыз иегердің аражігін бүгінгі «Общественная позиция» газетінен көруге болмас па: мұндағы оқырман газеттің құрылтайшысын емес, Ермұрат Бапиды білетіні - менің менмендігіме байланысты емес шығар?..

Газет авторлары хақында бұған дейінгі бірінші сұхбатта айтып кеттім. Айтпақшы, сол сұхбатта Ғаббас аға Қабышевты атамағаным айып бопты. «Стаж» жағынан Ғабаңа тең келетін бірде-бір ақын-жазушы жоқ.

Ал «Айқынды» оқуға уақытым жоқ. Ол газет Тәжиннің талабынан кейін, соңғы кездері батылданып келе жатыр деп естимін. Ұзағынан сүйіндірсін!.. Сондықтан Герағаңның Назарбаевты «ұлы адамға» теңеу жағдайына баға бере алмаймын. Оны контексте оқу керек.

- Облыстарда тілшілеріңіз бар ма? Аймақтардан мақалаларды қалай аласыздар? Құпия болмаса, демеушілеріңіз кім? Қаламақы қорларыңыз бар ма?

-Астанада Жұмабике Жүнісова деген екі-үш айда бір рет қана жалақы алатын талмас  тілшіміз бар. Жұмаш қызымыздың осы жағдайға мойынсұнғанына  жеті жыл болды. Еңбегіне екі дүниеде қарыздармын!

Ал жазғанын жеке өзім түзеп-күзеп беретін шымкенттік бір тілшіміз бар еді, ол мұндай қорлыққа көне алмаған сияқты - «қырам-жоям» деп, кетіп қалды.

«Демеушіңіз кім!» дейсіз - газеттің мұқтаждығына сай демеуші болса, «қырып-жоюшылар» шығар ма еді? Демеушіміз болса, қаламақы қорымыз да болар еді.

- Жармаханның сатқындығын қалай бағалайсыз? Ол оппозицияға арнайы тапсырмамен келді дегенге қалай қарайсыз? Жармаханның оппозицияны оңдырмағаны шын ғой...

- Бүткіл елдің оппозициясы жалғыз Жармаханға қарап қалса, ондай оппозицияның «күйсеген аузын» ұрайын!.. Бірақ, «оппозиция» деген ұғым бір адамның басымен өлшенбейді. Әкежан, Ғалымжан, Төлендер түрлі себептермен кетуге мәжбүр болғанда да, оппозиция жоғалып кеткен жоқ. Бәйменовтер бір партияны үшке бөліп кеткенде де, оппозиция өлмеген. Себебі, оппозиция - ұстаным, қарсы пікірдің бекеті. Ал қарсы пікірдегі ұстаным иелері елде жыртылып-айырылады.

Ал Жармаханның «сатқындығы» деген мәселеге бағаны уақыт береді. Кім біледі, осы күзде Жармаған жалпақ жұртты көтеріп, Ақордаға жорық бастап жатса,  күні бұрын берген бағамыз үшін ұятты болмаймыз ба... Анығында, Жармахан жарып кетті деп, қатты қиналу қажет емес: быт-шыт боп бүлінген ештеңе жоқ.

- Ереке, бүкіл ақпарат кеңістігімізді жаулап алып, өзіміздің, бала-шағамыздың санасын улап жатқан Ресейдің ақпарат әлемін айтпағанда, мына өзіміздің телеарналар, газет-жорналдар мен жалпы ақпарат құралдары неге ұлттық мүддені солардан қорғаудың орнына, олардан асып түсіп, жабыла орыс тілінде ақпарат таратуын қалай түсінесіз? Және бұл іспен тікелей айналысуы керек ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед мырза әлде мұны білмей ме? Жалпы ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі мен оның ішіндегі тіл комитеті немен айналысуы керек деп ойлайсыз?

- «Қазақ мәселесі» мен қазақ тілінің жағдайына бір Мұхтар жанашыр болып жарытпайды. Бұл - оны кемсіткенім емес, елде қалыптасқан жағдай сондай: жеке бір министр немесе әкім жеке бір аймақта немесе әлдебір салада ұлт мәселесін жеке-дара шешіп тастай алмайды. Орыс тіліндегі ақпарат  басым тарап жатқанын Құл-Мұхаммед біліп отыр, бірақ білдірмесі білдірмей отырса, ол байғұс терісінен тысқа шығып, нені қырып тастай алсын?! Оның да, министрмін деп маңқиып отырған басқалардың да терісі бүгінде саясатпен көмкерілген. Ал біздің елде саясатты жекешелендіріп алған  жалғыз ғана адам бар. Сондықтан, бұл сұрақты «елдегі тұрақтылықтың» иесіне - Нұрсұлтан Назарбаевқа қою керек.

- М.Әбіләзовты билік елдің ақшасын алып кетті деп жамандайды. Бірақ, менің ақшамды алып кетті деп арызданған қарапайым бір адам жоқ. Әбіләзовтың алып кеткені не ақша сонда? Әбіләзов туралы не айтасыз?

- Бұл Мұхтар министр Мұхтарға қарағанда, «саясатпен көмкерілген терісін» тастап шыққан азамат. Оны - сол үшін де құрметтеуге тұрады. Егер басқа баспақшылдар сияқты бұқпантай тірлікпен байлығын бөлісіп жүре берер болса,  билік үшін Мұхтардан артық адам болмас еді. Себебі, оның бизнестегі, қаржы-экономикалық түйсігі, логикалық ой-өрісі бүгінгі үкіметті үш орайды.

Мысал керек пе? Ендеше, мына сұрақтарға жауап іздеп көріңізші: БТА-банкіні ТМД елдеріндегі бірінші бестікке кіргізген кім? БТА-дан басқа Қазақстандағы қай банкі Мәскеуді, Киевті, Бішкекті, Тбилисиді және Еуропаның шығыс аймағындағы біраз қалаларды «жаулап» алды? Осы «жаулау» Мұхтар түрмеден шыққаннан кейінгі 2005-2009 жылдар аралығында қалай шапшаң жүзеге асты? «БТА»-ның басқа елдер рыногына сіңісуі Қазақстан экономикасына пайдалы емес пе еді, оны неге бір жылдың ішінде быт-шыт етті?

Осы самсаған сұрақтардың мен білетін бір ғана жауабы бар - Назарбаев үшін биліктің еркінен шығып кеткен бай қазақ қажет емес: бай қазақ билікке таласады. Оның үстіне, ол бай қазақ банкир болса, «таласу технологиясын» банкі арқылы жүзеге асыру - бүгінгі қаржы билеген заманда ең қолайлы әдіс болмақ. Есіңізге түсіріп көріңізші, Ресейді құрту мақсатында, Ленинге неміс банкирлерінің ақша бергенін...

Ал Әбіләзов «алып кетті» деген ақша - былшыл сөз: оған «менің ақшамды алып кетті деп, арызданған қарапайым бір адам жоқ» деп, өзіңіз де жауап беріп отырған жоқсыз ба? Оның «алып кеткенін» «Хабар» мен «КТК»-дан басқа байбалам қылған депозитарды (салымшы) көрдіңіз бе?

- «Солдат»   газетінің бас редакторы, қазіргі күні сол газеттің ізбасарларының бас оқырманы Ермұрат аға! Сізден сұрайын дегенім Ә.Қажыгелдинмен хабарласып тұрасыз ба? Ол кісі қазіргі қиын-қыстау кезеңде елге келемін деген ойы жоқ па? Яғни, келіп жатса сырттай 10 жылға сотталғанынан хабардармыз, оны билік қамап тастауы мүмкін бе?  Ғ.Жақиянов туралы көзқарасыңыз? Сонымен қатар, Жармахан сиезге Әміржанды неге кіргізбеді? Жалпы, өз ойыңыз?

- Бұл сұрағыңызға жауап беруге газеттің қос беті аздық етеді. Сондықтан қысқа қайырып, жауап беріп көрейін.

Біріншіден, Әкежан ағамен хабарым жақсы, ол кісі қазір әлемдік қор биржаларының ғаламдық бизнесінде жүр. Әкежанның саяси-экономикалық білік-білімін біздің билік ел мүддесіне пайдалана алмай, оны өзіне жау еткені - көргенді көсемі бар елдің тірлігі емес. Ол «қайта құру» заманында - 80-ші жылдары СОКП-ның партиялық ақшасын қор биржалары арқылы айналдырып жүргенде, біздегі бүгінгі үкіметтегі жігіттер үстел жағалап жүрген. Ешқайсысына реніш болмасын - өздері де сезер: кейінгі премьерлердің бірде-бірі Әкежанның ширек шамасына жетпейді.

Иә, Әкежан аға елін сағынды: он алты жылдан бері жырақта жүру - басқаны білмеймін, қазақ баласына оңай емес. Тіпті, әкесіне бір уыс топырақ сала алмады...

Өті жарылып кетсе де айту керек, «билікке таласқан» Әкежанды соттаған - сот емес,  ресми биліктің нақ өзі. Бұл арада сот нотариустың рөлін атқарып, он жыл жазаны құжаттап қана берді. Оған сырттай таңылған он жыл түрме - қамауға алынған уақыттан бастап есепке енеді: «срок давности» деген рақымшылық жоқ.

Сондықтан, жасыратын несі бар, ол кісінің елге келуі - бүгінгі билікпен уағдасыз жүзеге аспайды. Ал ол уағданың шарты қалай болады, оны Әкежан қабылдай ма, қабылдаса - ол шарттың талабы оның азамат атына айып болмай ма? Бұл - алпыстан асқан жасы бар Әкежан үшін ғұмырлық сұрақтар деп білем.

Менің пайымымды пайдаға жаратса, бұл арадағы бірінші қадамды Нұрсұлтан ағасы жасауы керек. Ендігі ерегесте екеуінің де есесі кетеді. Ол есе - елдіктің, ел боламыз деген жігіттердің есесі. Қалай болғанда да, өзін ел көсемі деп білген, сексенге кеткен жасы бар адам соңында шашылып қалған дүниені жинастыра бастауы керек қой. Енді кешіксе - кеш болады: өзінен кейін кешірімсіз қалғандарды «жетім қозы - тасбауырға...» балауға болмайды. Кемеңгер, сұңғыла, көсемпаз ақсақал осылай ойлауы керек шығар...

Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне бұған дейін жарияланған сұхбаттарда  жауап берген сияқтымын.

- Ереке, сіз бірде газет бетінде өткен ғасырда Жәйсаң өңірінде өмір сүрген (атын ұмыттым) бір батыр туралы айтып едіңіз. 2 дүние соғысына бармай қашып халыққа көмек беріп тұрған аласа ғана бойы бар батыр туралы. Осы тақырыпты жазуға ниеттенгелі 20 жыл болды, әлі бастай алмай жүрмін дедіңіз. Енді осы тақырыпты қашан қолға аласыз?

Арман Ауғанбай.

- Иә, орысты қорғауға бармаймын деп, соғыстан қашқан Қарашұнақ деген батыр-мерген болған. Оған қатысты біраз құжаттарды жинастырып жүргеніме 25 жылдан асты.

Менің Нұрмира деген бір келініме істелмей қалған шаруасын есіне салсаң: «Осыдан таң атсын...» дейді. Сол айтпақшы, «осыдан елдің таңы атсын...», Құдай ғұмыр берсе, қазақ жерінің бір пұшпағында ерлігі ескерусіз қалған батырды жазуға отырамын.

- Ермұрат аға, биыл ғана жабылып қалған жаңа басылым - "Ұлт Тimеs" газетін сіздер сатып алды деген сөз шықты. Сол сөз рас па? Рас болса, ол басылым оқырмандарға қашан жол тартады? Арғын.

- Жоқ, ол газетті сатып аларлықтай қауқар таппадым. Біраз ақшалы адамдардың есігін қақтым: біреуі мыңқ етпеді. Атауы үшін сақтап қалғым-ақ келген-ді, амал қанша?!

- Ермұрат досым, қазақ сайттарына берер бағаң қандай? Осы Абай мен Ұлт порталы, Намыс пен Серке, Жақсы мен Жебе дегендей... Ұлт порталы расымен Ұлттың порталы бола ала ма?

Қазақ басылымдары мен сайттарының қайсысына көңіліңіз толады?

- Бағамды беріп кеттім. Ал нағыз «Ұлт порталы» болу үшін, Дәурен мен Айдосқа Ұлт тарапынан қолдау керек. Еврей деген халықтың қарымы қыранның көзі сияқты болады - өзінің жылт еткен ұлттық дүниесін жер шарының арғы бетінен көріп қояды екен: еврей ұлтына еңбек ететін етікшіні де ескерусіз қалдырмайды.

Ал біздікі не - ит тірлік қой: қазақ үшін бірдеңе жасағың келеді, ал ол қазағың ит теріңді басыңа кептеп кеткісі бар.Ұлтқа қызмет қылған Айдос пен Дәуренді аяқтан асып қойып, үйткісі кеп жүрген қазақтардың комментін осы порталдан оқып жүрмін ғой...

- Қазақтың шын патриоттары деп кімдерді атар едіңіз? Мысалы, М. Шахан, Б. Тілеухан, ары қарай...

- Мұхтар аға қазақ үшін шырқырап, шыбын жанын реанимацияда реанимациялап жүрмегенде, ендігі Әбіш Кекілбай көкем сияқты биліктің біраз төбесін де, төрін де көрер еді. Бұ тұрғыда Әбішке қарағанда, Мұқаңның іскерлігі әлдеқайда ірірек. Бірақ ол өз «іскерлігін» қазақ үші құрбан етті - бұны патриоттық емес деп кім айта алады?

Ал Бекболат бауырымның алды-артында жүрген патриоттардан Дулат Исабековті, Темірхан Медетбековті, Софы Сматаевты, Бауыржан Қарабекті, Қайролла Ғабжалеловті, Сабыр Қасымовты, Жауғашты Нәбиевті, Мұхтар Тайжанды, Есенқұл Жақыпбековті... мен білетін біраз қазақты атар едім. Ал көзі жоқтардан - Әркен Уақ пен Шапырашты Шоқпарұлының деңгейіне жеткен патриоттар аз.

- Ереке, сені көпшілік қоғамның ащы шындығын айтушы деп таниды. Осы қасиет өзіңе қашан қалыптасты? Осы туған бажаң Ә.Қосанов екеуіңді елге "ренжіткен"  Ә.Қажыгелдиннің саяси трагедиясы емес пе? Сол қалыптарыңмен шенеуінік болып жүре бергендеріңде, бүгінде ауыздарыңды айға білеп, Ақ үйде отырар ма едіңдер?..

- Иә, біраз жерде отырар едік, «шындықты айтушылармен» бірге түрмеге де отырып шығар едік. Ал Әкежанның «саяси трагедиясы» туралы мысқал мысал келтіре алмаймын. Ол кісі маған шындықты айта білуді үйретті.

- Сізге қанша ақша керек? Доллармен бе, әлде теңгемен бе? Өзіңізді қаншаға бағалар едіңіз? Президентті ше? Премьерді? Облыс әкімдерін? Министрлерді? Қарапайым қазақ адамын? Күлмеңіз, қазір бәрі ақшамен есептеліп жатыр ғой... Сондықтан осындай сұрақ.

- Сұрағыңыз жақсы екен: өз басымды доллармен дорбалап-долбарлап көрмеппін. Қалай болғанда да, бағам - бағамдаушыға байланысты:

қара халық - маңдайдан сипаумен,

билік - бір қызметпен,

бандит - бір оқпен,

«отморозок» - қадар қанжарымен,

қылықты келіншек - бір төсекпен,

«қызылкөздер» - бір қыжылмен,

қырт қазақ - бұтындағысын бір «жегізумен»,

достарым - жанымен,

бауырларым - қанымен бағалайтын сияқты. Басқа бағаны ел айтсын. Ал:

президенттің бағасы - әділ сайлау;

премьердікі - президент пәрмені;

әкім мен министрдікі  - бір сот.

- Сіздің крышаңыз Қажыгелдин бе?

- Менің «крышам» - халық.

- Әміржан Қосанов екеуіңіз бір ақырдан жем жеп жүр дейді ғой...

- Малдың түсіне ақыр кіреді деген осы шығар...

- Кімге сенерін білмей дал болған жұртқа кімнің артынан еруді дұрыс дейсіз?

- Халықты алаңға бастап шығып, бірінші қазақ революциясын жасайтын адамның артынан еру керек. Басқасынікі - бос былшыл!

- Биліктегі азаматтардан кіммен жақсы араласасыз?

- Билікте етене араласатын адамым жоқ. Олар менімен араласуға асық болсын...

- Украинадағы "Свобода" сияқты ұлттық бағыттағы партия құруға қазақтардың шамасы жете ме? Бізде неге қуатты ұлттық партия жоқ? Біржан.

- Бізде ұлттық түгілі, қуатты жәй партия да жоқ. Біріншіден, билік ондай партияны тіркеуге алмайды. Екіншіден, әлдекімдер ұлттық партия құруға кіріскен күннің ертеңінде сол билік алакөз қазақтарды қырық пышақ қып, мансапқа таластырып, қырқыстырып қояды. Содан барып, Желтоқсанның жеті ұйымы сияқты Ақорда бошалатып, әкімдер боталатқан шата партиялар пайда болады. Олардың әкесі - біреу, жатыры - жетеу болған соң, күндестің күресі ұлтыңды ұрып қойып па? Абай айтқандай, «бас-басына би болған өңшең қиқымнан» құрақ көрпе тігетін бір қазақ шықпайынша, көрген күнің - осы!

- Ереке, ертеректен досыңыз әрі бажаңыз Әміржан Қосановтың үні неге шықпай қалды? Итше талайтындай ол кісі не жазды, біреудің есігінің алдына барғаны да күнә ма? Принципшіл адам сияқты едіңіз, ара түсуге де жарамай қалғаныңызға не жорық?

- Әміржанға ара түсетіндей, қандай «итше талау» болып еді? Ол «біреудің есік алдына» емес, төрағасына өзі бірінші орынбасар болған партияның сиезіне барған еді ғой?.. Ұмытпасам, біз «есік алдында» тұрған Әміржанның суретін басып, өзінің комментарийін жария еттік. Одан басқа менің қолымнан қандай қайла келеді: Әміржанды кіргізбе деп, Жармаханға кеңес берген Балташ ағамен төбелесейін бе?

- Қазақстандағы ең ақылды адам кім сіз үшін? (өзіңіз, әкеңіз және анаңыздан басқа).

- Мен үшін Аягөздегі Аман ағадан асқан ақылды адам жоқ!

- Мент Қасымов туралы не айтар едіңіз?

- Не айтайын: Қасымов - мент болса?

- Ермұрат аға, қазіргі журналистердің жазу стиліне коңілініз тола ма? Соңғы кездері бір маселенің басын түртсе, соған өз пікірін кіріктіріп, далбасалап кететін жас журналистер көбейіп кетті. Бұл жұлдыз ауруының әсері ме,  әлде?...

Д.Б

-Жазу стилін сөз етуге тұратындай жас журналист көріп жүрген жоқпын.

- Бүгінгі халықтың жағдайы ауылды жердерде өте ауыр. Қалада да үйсіз-күйсіз қаңғырып жүргендер жетіп артылады. Бірақ сорлы қазақ көнбіс. Неге? Сіздің газетіңіздің жазғанын оқиды, кіжінеді, бірақ дәрменсіз. Жұдырығын жеңіне жасырып, 20 жыл жүр? Әлі де жүре берері даусыз. Өз құқығын қорғауға біздің халық неге әлсіз? Сіздің ойыңызша келер патша бұдан да асып түспесіне кім кепіл? СЕбебі қазіргі билікке "кектеніп" жүргендердің көбі босбелбеу. Сондықтан келешекте осы күнімізге зар болып қалмайық "жалаңтөс Баһадүр" аға?! Жауап жазыңыз. Күтемін.

- Бауырым-ау, жауабын сұрағыңда өзің жазып қойған екенсің - мен не жазам?!

- Ереке, осы Серік Әбдірахманов қайда жоғалып кетті? Әбіш Кекілбаев ше? Солар неге үшті күйлі жоғалып кетеді?

- Серік ағаның мәлімдеме жасап, саясаттан өзі кеткенін білем. Кейіннен көп кәсіподақтың (әлде жоқ кәсіподақтың) бірінде жүр дегенді естігем. Негізі, Секеңнің көрінбей кеткені - ұяттың мәселесі болса керек. Сенат пен мәжілістің міз бақпас депутаттары арасынан билікке «бұл қалай болды?» деп, ел тағдырын сұраған біреуі болмады. Секең бір-екі рет айтып көріп еді, «қылмыскер» болып қала жаздады. Бетон-билікті жалғыз өзі баспен ұрып, бұза алмасын білген соң, Серік аға «жақсы ит өлігін көрсетпейді» дегеннің сыңайын қалаған-ау деймін. Ұят деп отырғаным - осы.

Ал Әбіш аға қажетінде қылды ғой - қылар қызметін. Қылып-қылып болған соң, Иманғали Тасмағамбетовке бүйрегі бұрыла бастағанын сезіп, Назарбаев оны лақтырып тастады. Жасы да қызмет қылар кезден өтіп кетті. Бірақ, бір ағайындарынан естігенім - сол қылғандарына қатты өкінетін көрінеді. Дегенмен, ел мәселесін сөз етіп, елбасысын еңіретіп жіберу - Әбекеңе әлі де кеш емес.

- Шенеуніктер парамен ұсталып жатыр, неге ұстайды-ау деп қорықпайды. Біздің басқару органдарымыз ЖАҢАӨЗЕННЕН қорытынды шығармаған сияқты, мұнай саласына жұмысқа кіру $5 000 пара болғанын билік біле ме? Қоғам, адам түзеле ме?

Күләш, Ақтау.

- Қоғамның түзелуі сіз бен бізге байланысты. Бізге біреу сырттан келіп, қоғамды түзеп бермейді ғой. Хутордаға хохолдар сияқты «моя хата - с краю» деп, қозғалысқа қосылмай жатқан қазаққа қоғамын кім түзеп бермек?

Cоңы

Abai.kz