Адастым

Артымда қазақ қалың ел,                                                                        

Тақтақ жалғыз қара жол,

Кетіп бара жатыр ем.

Бейнетті, бітпес ұзын жол,

Отсыз, сусыз бетпақ шөл,                                                                    

Мың мехнатқа батып ем.

Жұбаныш - жол біреу-ақ,

Үмітім алтын айдан да ақ,

Сонымен ойды жоюшы ем...

Адастым

Артымда қазақ қалың ел,                                                                        

Тақтақ жалғыз қара жол,

Кетіп бара жатыр ем.

Бейнетті, бітпес ұзын жол,

Отсыз, сусыз бетпақ шөл,                                                                    

Мың мехнатқа батып ем.

Жұбаныш - жол біреу-ақ,

Үмітім алтын айдан да ақ,

Сонымен ойды жоюшы ем...

Далаға өлік жан салып,                                                                     

Әлсін-әлсін ән салып,

Өлеңдетіп қоюшы ем...

Әлдеқайдан шу шықты,                                                                       

Қып-қызыл қан-ту шықты,

Жердің жүзін түн басты.

Шегір көзді, сары шаш,

Бәрі тырдай жалаңаш,-

Жан-жағымды жын басты.

Әлденені бөлісіп,                                                                                 

Ыржиысып күлісіп,

Ән жер, мін жер жылт-жылт оқ.

Жел ұлиды, өкіред,

Жындар жалп-жалп секіред...

Қара жолдан сүрлеу жоқ.

Артымда елім бар еді,                                                                    

Алдымда жолым бар еді,

Ел де жоқ қазір, жол да жоқ...

Табылар жолың, тарылма,

Жылама, жынға жалынба,

Таң атқанша күн де жоқ.

 

Батқан күн, атқан таңның жыры

Алтын күн батып барады,                                                                             

Күйдіріп көктің жиегін.

Құралай көзді қарағым,

Болдың ба иіріп жібегің?

Кұралай көзді қарағым,

Қолыңа қардай бәтесті ал.

Қандай қызыл жібекпен

Ақ бәтеске өрнек сал.

Алтын Күн батып барады,                                                                          

Алтын Күн ақырын өледі.

Сұр бұлттар - сорлы жар, у

Қан жылап күнді көмеді.

Күн өлді. Көк күңіренді.

Жер жамылды қарасын.

Құралай көзді қарағым,

Кестеңді қашан боласың?

Сондай сұлу сәулетай,

Бір қарашы. Аңсадым.

Суда ойнаған шабақтай                                                                              

Сүйреңдейді саусағың.

Қабаққа қатар тізілген

Кірпік пе? Қара жібек пе?

Бір қарашы, қарағым,

У толды ғой жүрекке!

Қалай батыл ойнайды

Сүйрік саусақ бізбенен!

Нең кетеді, еркетай,

Өлтірсең атып көзбенен?

Қарама маған, қарағым,

Болсын көзің көргіште.

Қандай қызыл жібекпен

Ақ бәтесті кестеле!

Жер жарынан айрылып,                                                                         

Жамылды қара басына.

Бота көзді бұраң бел,

Жіберші жақын қасыңа!

Қараңғылық қаптады,                                                                              

Қайғы ма басқан, түн бе екен?

Сыбдыр-сыбдыр әлде не?

Жел ме? Жүрген жын ба екен?

Қабағың шытпа, қарағым,

Жаныңа жақын келейін.

Қар бетіне қанменен

He деп жаздың,- көрейін!

Тым жақындап бармайын,

Жырақтан жарар көз салсам.

He деп жаздың, қарағым?-

«Ел үшін өл, ер болсаң!»

Құралай көзді қарағым,

Жарылады-ау жас жүрек!

Көзіме қан толтырды                                                                       

Қар үстінде қан жібек.

«Ел үшін өл. Ел үшін...»-

Өмірді аяп не етейін!

Сүйріктен сұлу саусағың,

Мен садаға кетейін!

Түнерген түн өледі,                                                                                  

Ағарған анау таңы ма?

Ақ бәтестің бетінде

Жүрегіңнің қаны ма?

«Ел үшін өл. Ел үшін...»-                                                                      

Өлесің, жүрек, дүрсілде!

Құралай көзді карағым,

Кестеңе қарап күрсінбе!

Құралай көзді қарағым,

Аттанайын таңменен.

Ақ бәтес - ақ жалауым

Кестеленген қанменен.

Қош бол енді, қарағым,

Мені есіңе алғайсың!

Енді бәтес бетіне:

«Иманды бол!»- деп жазғайсың.

Алтын күн шығып келеді,                                                                   

Алтындап көктің жиегін.

Кұралай көзді қарағым,

Иіре бер жібегің!

 

Бостандық

Жер жүзін қан басқанда,                                                                          

Көбігі шығып аспанға,

Жын жолдас боп адамға,

Туралық, теңдік ұмытылып,

Інжід, құран жыртылып,

Жатқанда жерде - табанда.

Қызыл қанға мас болып,                                                                      

Жүрегі қара тас болып,

Айрылып естен адамзат,

Ұмытып мейрімді иесін,

Сойып салық түйесін,

Тәңірісі боп Лат, Манат,

Жүргізіп ібіліс әмірін,

Жауыздық жайып тамырын,

Өршіп өтірік, дұшпандық...

... Көк есігі ашылды,                                                                    

Жұмақ нұры шашылды,

Келді ұшып бостандық.

Ғарыш нұрлы жүзі бар,

Кәусар, жібек сөзі бар,

Әдемі, алмас ақ қанат.

Жануарлар жердегі,                                                                     

Ынтасы - жақын көрмегі,

Таңырқады анталап.

Аппақ нұрға оранып,

Ақырын ғана дем алып,

Құрметпенен тұрысты.

Сәуле көрмей, шеккен зар,                                                         

Аш-жалаңаш сорлылар

Қуанысты, күлісті.

Тез жалындап суынған,

Жұмақтан да қуылған,

Адамзат бір әуреде.

Есін жиып күйленіп,

Әбден бойы үйреніп

Алғаннан соң сәулеге,-

Баяғысын бастады,

Ұжданды былай тастады,

Бостандықта жоқ жұмыс.

Зар еңіреді талай жан,

Сел боп ақты қызыл қан,

Өтірік, талау, өлтіріс.

Шірік жүрек сасықтар,                                                                   

Арамдыққа асықтар

Жетілді, жетті мұратқа.

Қыбырлаған қоңыздар,

Қорсылдаған доңыздар

Көктен келген қонаққа

Тілін, қолын тигізді,

«Сасық сайтан» дегізді,

Жауыздық тағы өрледі.

Ізгі елшісі жұмақтың -                                                                        

Қасиетті қонақтың

Ақ қанатын кірледі.

Қыбырлаған қоңыздар,

Қорсылдаған доңыздар,

Тілегің болды - қуан, құл.

Бостандық - ізгі періште                                                                             

Кетпекке ұшып ғарышқа,

Ақ қанатын қомдап тұр.

 

Дін үйреткенге

Қармаңбай, қарап жатып бақ күтуге,                                                    

Ізденбей аласұрып, тақ күтуге,

Тағдырда, бір тақтайда жазулы деп,

Әр іске кім үйретті шақ күтуге?

Шарқ ұрып ерікке ұмтылған ұшқыр жанды,                                             

Қайнаған тамырдағы ыстық қанды

Тұтқын ғып кім қамады? Кім суытты?

Кім алды қалың қайрат, күшті, әлді?

Кешегі арыстанды айбыны зор,                                                               

Жүректі жолбарыстай қайраты мол

Айырып ар-намыстан, күштен, естен,

Кім қылды шала-жансар бір қорқақ құл?!

Ақылға, жан-жүрекке кісен салды,                                                       

Көрмейтін көзді кер ғып арты-алды.

Үйретіп дін деп құлдық, қорқақтықты,

Қандай құл бізге молда бола қалды?!

Ойламай, қорқақ құлдың тіліне еріп,                                                     

Жай жатып, тәуекелге тізгін беріп,

Мінекей, айрылдық қой бақтан, тақтан!

Қайтейін, әсіресе, есіл ерік!

Жоқ енді, жату болмас бос еңбексіз,

Жалбарып: «Жасаған!» деп жас төкпеспіз.

Өзің де, сөзің де кет бізден аулақ,

Жаны өлген, жүрегі өлген мұндар кексіз.

Біз жаңа көрдік таңның желі ескенін,                                                  

Салқынмен сескендірмек боп ескенін,

Сылдырлап су, сыбырлап жапырақтар:

«Есіңді жи енді, алаш, тұр!»- дескенін!

Міне, Күн! Сәулесі алтын жерді құшты,                                             

Жарыққа қуанысып құстар ұшты.

Ізгі оймен ерік тілеп, жарық тілеп,

Ұшамыз біз де жиып есті, күшті!

 

Жаралы жан

Cap дала бейне өлік сұлап жатқан,                                                              

Көбіндей ақ селеулер бетін жапқан.

Тау да жоқ, орман да жоқ, өзен де жоқ,

Сәуле емес, қан шашып тұр күні батқан.

Жалқау жел өзін өзі зорға сүйреп,                                                          

Жан-жақты жүргендей-ақ жындар билеп.

Ың-жың дауыс келеді құлағыма,

Перілер ән салысып, тұр ма күйлеп?..

Жаралы бір жан жатыр құба жонда,

Бір қисық жалғыз аяқ сүрлеу жолда.

Пернесі, нұры кеткен көзіменен

Қарайды бейшара жан оңға, солға.

Қысылған сорлы адамның шыбын жаны                                                

Шапшып тұр жүрегінен ыстық қаны.

Ішті өртеп, жүректі елжіретед

Күңіреніп сол сорлының сарнағаны:

«Ойпырым-ай, Алла-ай, Жасаған,                                                             

Қысылды ғой шыбын жан!

Қуат кеміп барады,

Көл болды мынау аққан қан.

Тәңірі, өзіңе жылайын,                                                                              

Хал жоқ, қалай тұрайын!

Жүректі жара жеп барад,

Жасаған-ау, қалай шыдайын?!

Соқпа, сорлы жүрегім,

Шірігенді, ақ білегім!

Мынау қарға, құзғынның

Бердің-ау, Тәңірім, тілегін!

Сауықшыл есіл елім-ай!                                                                           

Сарыарқа сайран жерім-ай!

Күмістей таза суы бар

Айдын шалқар көлім-ай!

Сол жерде ойнап жүре алмай,                                                                 

Сауық-сайран құра алмай,

Қарғаға-құзғын жем болып,

Қалғаным ба, бір Алла-ай?!

Қиналдың-ау, шыбын жан,

Тоқталсаңшы, ыстық қан!

Зарлайсың ғой жетім боп,                                                                           

Бесікте қалған балапан!

Қара шаш қайран жарым-ай,

Қарашығым, жаным-ай!

Құлағыма келеді

Алыстан ащы зарың-ай!

Қиналдың-ау, шыбын жан,

Тоқталсайшы, ыстық қан!

Тұлпарға мініп бір шапсам,                                                                   

Болмас еді басқа арман!

Хал жоқ, қалай тұрайын?

Тәңірі, өзіңе жылайын.

Жүректі жара жеп барад,

Жасаған-ау, қалай шыдайын!

Түсті ғой қысым жаныма,

Тұншықтым ғой қаныма!

Ием болсаң, Жаратқан,                                                                         

Салсаңшы құлақ зарыма!

Күштісің ғой, Құдірет,

Періштеңе әмір ет!

Қанатпен бір сипасын,

Жазылсын ішкі-тысқы дерт.

Болмаса, өмірді маған көп көрсең,

Лағнет деп мені жек көрсең,

Өлейін, тез өлейін,

Келсін ібіліс, у берсін!

Түсірме қысым жаныма,                                                                      

Тұншықтым ғой қаныма!

Ием болсаң, Жаратқан,

Салсаңшы құлақ зарыма...

Берді Тәңірім тілегім,                                                                             

Қуан енді, жүрегім!

He періште, не біліс

Келеді ұшып - керегім!..

Сауытты оң жақ қолыңа ал!

Сауытта жұмақ суы бар

Әйтеуір азап тоқталады,

He тамұқтың уы бар!»

Жаралы құба жонда кім зарлаған,                                                    

Қансырап, қанын жұтып кім сарнаған

Қайғылы cap даланы күңіренткен

Зарына адам шыдап тұра алмаған?

Бұл - қазақ, Тәңіріге зар еткен қазақ!

Қиналып, қанды азап шеккен қазақ.

Әйтеуір қанды азаптан құтқарар деп,

Оқыған азаматын күткен қазақ.

Азамат! Анау қазақ қаным десең,                                                      

Жұмақтың суын апар, жаным десең.

Болмаса, ібіліс бол да у алып бар,

Тоқтатам тұншықтырып зарын десең!..

 

Жер жүзін топан басса екен

Жер жүзін топан басса екен!                                                                   

Асқар таудан асса екен!

Таудай толқын құтырып,

Улы көбік шашса екен!

Басса екен топан жер жүзін!                                                                   

Жапса екен көбік күн көзін!

Жанды, жансыз жоқ болып,

Қалсам жалғыз бір өзім!

Жан иесі тұншықса!

Үн иесі үн шықса!

Қараңғы жердің көгіне                                                                            

Күн болып сонда мен шықсам!

Қандай ойын салар ем!

Жалынмен бәрін жалар ем!

Екі-шексіз дүниеде                                                                                

Жалғыз өзім қалар ем!

Заулаған от - жалғыз жан,

Жер мінезді жоқ адам.

Заулап тұрған отымнан

Жаратар ем жаңа адам.

 

Зар

Күз жетіп, жердің жүзі солғын тартса,                                                    

Алтын күн нұры кеміп, салқын артса,

Жер жүзі өлім күтіп тұрса жылап

Сексенде селкілдеген байғұс қартша.

Қатты қыс кірейін деп есік ашса,                                                            

Қызыл гүл қорыққаннан түсі қашса,

Әл кетіп, бұлғақтаған бұтақтарда

Жапырақ: «Ал өлдік!»- деп сыбырласа,-

Қайғырман, сірә, осы қыс жетті екен деп,                                                

Есіл жаз бір күндей боп өтті екен деп,

Артына қатты суық, қайғы тастап,

Жолымен «Барсакелмес» кетті екен деп.

Қыс егер, мезгілімен жаз да болар,                                                         

Қар еріп, ойпаң жерлер саз да болар.

Теңіздей толқындаған шалқар көлде

Түрлі құс: үйрек, аққу, қаз да болар.

Алтын күн алтын сәуле жерге шашар,                                                  

Жан кіріп, жан-жануар қыбырласар.

Күркіреп қара бұлт аспан-көкте,

Жасаған кең рақметтің кілтін ашар.

Сөзім жоқ дәл осылай болуында,                                                             

Бар қайғы, қалың дертім менің мұнда:

Көңілдің баяғыдай мінезі жоқ,

Соғады жүрек зорға, келші, тыңда.

Жоғалды, батты, кетті сәулем-Күнім,                                                          

Жайнаған жүз құлпырып қызыл гүлім.

Сәулесіз, Айсыз, Күнсіз қараңғыда

Өтермін аһ ұрумен шықпай үнім.

Жалғанның бір көрермін көп пен азын,                                                     

Өмірімде енді болмас жылы жазым.

Енді бір өлгенім де, жүргенім де,

Қолымнан ұшқаннан соң қоңыр қазым.

 

Мешіт һәм абақты

Б а л a :

Әкетай, мынау не үй ұзын мойын,                                                           

Тым ірі, ұлық ұстап тұрған бойын?

Басына шыққан адам білер еді-ау

Сырын айтпас қаракөк көктің ойын.

Тып-тыныш бұл үйге, әке, кім барады?                                                

Тыныштықта қасиетті кім қалады?

Биікте көк күңіреніп сыр айтқанда,

Бақытты кім көзінен жас тамады?

Ә к е:

Бұл үйді мешіт дейді, құлыншағым,                                                 

Ерігіп, қуған болып ата заңын,

Анда-санда домалап бармағы үшін,

Салдырған өзіне арнап «жуан қарын».

Бес минут «жатып-тұрып», жуып алмақ

Былғанған бұзықтықпен ұят-арын.

Шығатын жоғарыға молдасы да

Азанмен құттықтайды қарын таңын.

Бұл мешіт - Көк үйі емес, қарын үйі,                                              

Көргің келсе, барып көр мал базарын.

Б а л a :

Әкетай, анау не үй түсі суық?                                                                 

Жанына жібермейді жанды жуық.

Терезесі темірлі, көр - есігі,

Қабырғасын қойған ба қанмен жуып?

Тас қима, темір қақпа, шойын құлып.                                               

Тым-тырыс. Жалғыз-ақ жел тұр ғой ұлып.

Сасықта, қараңғыда аш, ауру

Кім жатыр екен, әке, тірі өліп?

Әке:

Жиһанда бір жас жан бар, Қиял аты,

Мәңгі ойнайтын, сөнбейтін сәуле заты.

Жанға жан беретұғын тәтті жырлы,

Меруерттен тізілген қос қанаты.

Ұшып жүріп жырымен жанды ояту -                                               

Жас Қиялдың ежелден бар мұраты.

Тірі жанға жырламақ тәтті жырын,

Адамзаттың жоқ оған жақын-жаты.

Жиһанда бар нәрсені жаратқан сол,                                                    

Тәңірі бар бір ғана - Қиял аты...

Анау үйді адамзат абақты дер,

Адам - доңыз, еменнің тамырын жер.

Тәңірісі, жан жыры Қиялға арнап,

Сонау үйді салған ол болсын деп көр.

Көремісің күзетшіні жүрген жарап,

Қабақ түйіп, терезеге қойған қарап?

Есалаң малданып жүр: «Қиялды ұстап,                                                     

Тарихтың таңында,- деп,- қойдым қамап!»

Есалаң! Қиял қайда?.. Қиял кезбек,

Жиһанда ақ қанатпен ылғи жүзбек.

Жердегі жары - «жанды» жұбатуға,                                                        

Тоқтаусыз Көк үнінен әндер тізбек.

Балам, енді білдің ғой, ол - абақты,

Ашуменен түйіп тұр ол қабақты.

«Қиялды ұстап, жаптым!»- деп бос малданған

Ақымақ деп болмай ма адамзатты?!

 

Сарғайдым

Сарғайдым күннен күнге қуат кеміп,                                                       

Қалың ой - қара жылан жүректі еміп.

Ақырын бітіп барам жанған шамдай,

Көзіме ыстық жастар мөлт-мөлт келіп.

Апырм-ай, ауыр болды-ау күнді өткізу,                                                     

У жұтып, айдан ұзын түнді өткізу!-

Қозғалып, сөйлеп, ойнап, тірі жатып,

Өлем деп жас өмірден күдер үзу.

Соғасың жиі-жиі, жүрек, неге?                                                                   

Соққанмен жандана ма солған дене?

Сары су денені улайд тамырларда,

Тазарып, енді оны қан етем деме.

Қалмады көздің нұры, көрге айналдым,

Қараны - ақ, ақты - қара дерге айналдым.

Дямадай пісіп тұрған екі бетім

Қуарып, қаны қашып, күлге айналдым.

Жайылды бар денеме уы дерттің,

Мінекей, екі ай болды жалын жұттым.

Күндіз - Күн, түнде күміс Ай көрмеймін,                                                        

Дариға, жаным - азат, денем - тұтқын.

Барады күннен күнге азап асып,

Өлім тұр анадайда қойнын ашып,

«Қинала түссін әлі!»- дегендей-ақ,

Аяғын, күлімсіреп, санап басып.

Жасаған! Тез алатын ажал жоқ па?

Қинама, тез өлейін, ұшыр оққа.

Шыжылдап дене, шырқырап жан берейін,

Жалыны көкке шыққан түсір отқа!