Астана феномені ширек ғасыр ішінде аяғын апыл-тапыл басқан тәуелсіз елдің елордасы ретінде барша қазақ қоғамында орын алған саяси-экономикалық өзгерістер мен жаңашылдықтардың бел оратыснда болып ноқа ағалық таныта білгендігі.

Сол себепті еліміздің барша тұрғындары өзінің сүйікті елордасын «өзгерістер қаласы» деп орынды мақтанышпен айта алады. Бұл феноменнің философиялық анықтамасына рефернедум кезінде куә бола алдық. Осы философиялық анықтамаға қатысты ойымызды ары қарай тарамдай кетейік.

Еліміздегі болып жатқан саяси әм экономикалық өзгерістемен бірге тыныстап, қатар адымдау Астанының маңдайына жазылған ұлық бақыт. Осы саяси өзгерістер өз бастауын Қазақстан Республикасының 1994 жылғы Жоғарғы Кеңесінің отырысынан бастау алды десек еш артық айтпаймыз.

Әлемдегі көзі ашық жұрттың бір білетіні референдумның ел мен жұрттың өмірін мүлде басқа арнаға бұрушылыдық. Қазақтың осы қасиетін түсінген Ерлан Карин кезінде бейнебаян түсіріп, елімізде орын алып отырған конституциялық реформаның отбасы мен өзге ұлт өкілдеріне қарата біраз дүниелердің басын ашты:

«Это не только переименование и не только смена вывески. Конституционный суд – это абсолютно новый институт с другими, более широкими полномочиями. Конституционный суд будет иметь право отменить любой закон или иной правовой акт, если они будут противоречить Конституции».

Ерлан Карин бұдан кейін осыған дейін атылған ойын былайша сабақтады: «Если любой гражданин посчитает, что какой-то нормативный акт нарушает его права и свободы, закреплённые Конституцией, то он сможет обратиться в Конституционный суд. Список этих прав очень обширен. Решения Конституционного суда вступают в силу со дня их принятия, являются общеобязательными на всей территории республики, окончательными и обжалованию не подлежат», – дегенді қосты.

Біздің бұдан ұғынарымыз Елдордамыз қашанда Конституциялық соттың құрамында болған жеке тұлғалар халықтың үмітін үкілеп, президент пен парламент палатасы арасындағы арағайынлықтың ақ жібін тарқта алса, биліктегі әлдебір партия өз сайлаушыларының мүддесін қорғайын тіршіліктерді жүзеге асыра алар еді.

Қандай бір реформа Үкімет тарапынн қолға алынбасын, Елодасыз оның жүзеге асуы екі талай. Бізге бұл сөзді айтқызып отырған жайт: адамның жеке бас мүддесін қорғау. Жасыратыны жоқ, парламентке кірген партиялардың атынан елдің сөзін сөйлейтін жандардың аты-жөнін былайғы жұрт біле бермейді. Бізге бұл сөзді айтқызып отырған себеп: «Жаңа Қазақстанды» еліміздегі парламентке өткен барлық партия мұщелері бір жеңнен қол, бір жағадан қол шығарып қана жүзеге асыра алады.

Жұрттың бәрі елордамыз Астанада орын алған саяси-әлеуметтік өзгерстерге зор назар аударады. Әрине, бұл өте дұрыс әоі өте құпатарлық дұние екндігі көзі ашық жұртқа еш күмән тудырмайды.

Осы орайда Ерлан Кариннің БАҚ берген мына бір сөзін аттап кете алмайсыз: "Новый механизм назначения акимов области. Предлагается назначать акимов на альтернативной основе с согласия депутатов всех маслихатов региона. Президент будет обязан предложить на должность акимов области и городов республиканского значения и столицы не менее двух кандидатур. Они будут рассматриваться всеми депутатами областного, всех районов и городских кандидатов. По итогам общего голосования депутатов будет назначен наиболее достойный кандидат, то есть аким, достойный доверия".

Біз жоғарыда Ерлан Кариннің БАҚ орыс тілінде берген сөздерін тізбектеп кеттік. Шын мәнісінде, конституциялық өзгеріс ешқашан ұлт пен ұстанған дінге қарайды.

Бір сөзбен айтқанда әрбір саналы азамат өзі тұратын елдің өткізген референдумына қатысуды өзінің азаматтық борышы деп санайды. Дәп осы ұғым-түсінікті асталықтар өздері үшін өмірлік кредо етіп қалыптастырып отыр.

Сөзіміз дәлелді болуы үшін саясаттанушы Замир Каражанов жүргізген зерттеулеріне жүгінейік: «Бұрынғыдай емес, өмір өзі алға тартқан проблемаларды бір орталықтан жөнге келтіруді орнықтырған жөн. Әрі егер қалық өзі сайлайтын болса, онда жұрт қалауымен сайланған әкім ешкімге жалтақтамай елімізде орын алуға тиіс дүниелерге өз ұлесін еселеп қоса алады.

Жұрттың бәрін саяси сауатты деп айтпай-ақ қоялық. Саяси сауаттылық жағынан Елорданың сайлаушылары алдарына жан салмай, өзге өңірлерше үлгі бола білді. Респубиликаның басқаласында қызмет етіп, қоғамдық тәртіптің сақшысы бола білу өте ауыр. Біздің бұлай деп отрғанымыз. Алматы да, Астана да жеке кәсіпкерлер үшін өз бинесін дамытудың алтын көпірі.

Біз бұл орайда бір жақты бизнестен түсетін пайданың маңайында айнал соқтықтастығымыз келмейді. Сонымен бірге әрбір он жылдықта орын алып отыратын ғылыми бақ-даулет өзінің шынайы қожасын таба алған жоқ.

Саяси және эконмикалық өмірдегі алға басушылық қазақ елінің экономикада туындап отырған проблемасынан өзінше шешуге бағдар ұстанады. Дәл қазір еліміздегі әкімдерді сайлау, осыған дейін осы жолдан сүрінбей өткен Астананың іскер әлеуетіне байланысты.

Саясаттанушы Айбек Кумисбеков өз тарапынан:

«Шын мәнісінде Қазақстан бойынша әкімдерді сайлау ондаған жылдарға созыдатын», - деп төрт ел арасындағы өңірлік басқаруға қатысты біраз нәрселерді алға тарта білді.

Осы тұрғыдан алғанда Астана қай жағынан алмайық еліміздің барша түпкіріне үлгі бола алады.

Әбіл-Серік Әліакбар

Abai.kz