Кезiнде кеңестiк идеологияда «дiн - апиын» деген сөз болушы едi. Сол «апиынның» әсерi соңғы жылдары қоғам өмiрiн меңдей бастаған сияқты.

Ол әсiресе жастардың санасына қатты әсер еткенi сондай, жуық он жылда дiн тақырыбы Қазақстанның елдiк мәселесiне, бәлки проблемасына айналуы мүмкiн деген жорамал бар.

Ал оқыған-тоқыған жастардың осы тақырып төңiрегiндегi пiкiрi қандай? Осы сауал жайында сөз қозғау үшiн, бiздiң тiлшiмiз Жұқамыр Шөке жас жазушы Қанат Әбiлқайыр мен журналист-зерттеушi Арман Әубәкiрдi пiкiр алмасуға шақырған едi.

Жұқамыр ШӨКЕ: Сонымен, жiгiттер, бүгiнгi қоғам өмiрiндегi ислам дiнiнiң жастар арасындағы орны мен қандай да болсын рөлi туралы әңгiме-сұхбат өрбiтейiк. Жастарды дiннiң дендеуi - жақсылық па, жоқ әлде өркениетке ұмтылған елдiң болашағы үшiн қатерi көп жағдай ма? Дiн мен ұлттық дәстүр деген ұғымдарды тарқатып көре­йiк.

Кезiнде кеңестiк идеологияда «дiн - апиын» деген сөз болушы едi. Сол «апиынның» әсерi соңғы жылдары қоғам өмiрiн меңдей бастаған сияқты.

Ол әсiресе жастардың санасына қатты әсер еткенi сондай, жуық он жылда дiн тақырыбы Қазақстанның елдiк мәселесiне, бәлки проблемасына айналуы мүмкiн деген жорамал бар.

Ал оқыған-тоқыған жастардың осы тақырып төңiрегiндегi пiкiрi қандай? Осы сауал жайында сөз қозғау үшiн, бiздiң тiлшiмiз Жұқамыр Шөке жас жазушы Қанат Әбiлқайыр мен журналист-зерттеушi Арман Әубәкiрдi пiкiр алмасуға шақырған едi.

Жұқамыр ШӨКЕ: Сонымен, жiгiттер, бүгiнгi қоғам өмiрiндегi ислам дiнiнiң жастар арасындағы орны мен қандай да болсын рөлi туралы әңгiме-сұхбат өрбiтейiк. Жастарды дiннiң дендеуi - жақсылық па, жоқ әлде өркениетке ұмтылған елдiң болашағы үшiн қатерi көп жағдай ма? Дiн мен ұлттық дәстүр деген ұғымдарды тарқатып көре­йiк.

Қанат ӘБIЛҚАЙЫР: Алланың бар екенi - хақ шындық! Мен мұны жоққа шығара алмаймын. Және бұл жайында осы сұхбат барысында кереғар пiкiр айтқалы отырған жоқпын. Дегенмен бүгiнгi күнi дiнде ұлттық дәстү­рi­мiзге қай­шы келетiн жағдайлар орын алуда. Мәселен, жуырда екi жас­тың үйлену тойын басқарған асаба: «Адам Алладан бас­қа ешкiмге бас имеуi керек», - деп, қазақы дәстүрдi тәрк етiп, жас келiнге сәлем салдырмапты. Мұнысы ендi адасқандық қой! Келiннiң сәлем салуы - қазақы салт бойынша жаңа түскен келiннiң «ант қабылдау» рәсiмi сияқты. Өйткенi сәлем салғанда, әулет­тегi адамдардың аттары рет-ретiмен аталады. Ол кiмнiң жасы, жолы, қадiрi үлкен екенiн айқындайды. Қысқасы, жас келiнге елдi, руды, отбасы мүшелерiн та­ныс­тыру және жөн-жосықты түсiн­дiру әбестiк емес. Сонымен бiрге беташарда келiнге тiлек, тәлiм‑тәрбие айтылады.

Сол сияқты, өлген адамға жоқтау айттырмау керек деген сөз шығып жүр. Жоқтау - бағзыдан келе жатқан ұлттық дәстүрiмiздiң бiр түрi. Жоқтау арқылы өлген адамның жақсылығы айтылады. Мұндай дәс­түр­­ле­рiмiздi жоққа шығарудың астарында бөтен мақсат, бөгде күштер бар болуы әбден мүм­кiн. Пайғамбарымыздың өзi дiн тарату үшiн жолға шыққан сахабаларға: «Егер дiндi алып барған жерлерiңдегi халықтың дәстүрi дiнге қайшы келмесе, онда олардың салт-дәстүрiне, ұстанымына тиiспеңдер», - деген екен.

Арман ӘУБӘКIР: Қазiр бiз­дiң замандастарымыздың, яғни дiн тұтып жүр­ген жастардың бойында бiр жаман қасиет пайда бол­ған. Яғни көп жағдайда дiни сенiм­дерi, бiлiмдерi толық қа­лып­таспаған жастар өзiнен үл­кен кiсiлерге ақыл айтады. Мә­селен, өздерiне парыз ретiнде сырттан айтылған дiни қағидаларды өз­дерi жете түсiнбей жатып, бас­қаға насихаттайды. Не­ме­се орын­дауға шарт ретiнде айтады. Олар: «Мынаны орын­да­масаң тозақтық боласың, жаннатта бо­ла алмайсың», - деген сияқ­ты өздерi толық түсiн­бейтiн «ережелер» айтып, адасып жатады.

Дiн қорқыныштың құралы болмауы керек. Иә, дiн жолына түсiп, пенделiктен тазарған дұ­рыс. Бiрақ шала дiндарлар Құ­дайды айту арқылы қарапайым адамдарды қорқытады. Олар тозақты, ақырзаманды алға тартып, жамағатты дiннен өздерi бездiрiп жүрген сияқты. Дiнде имандылықты айту жолымен iзгiлiк­тi насихаттау қажет емес пе едi? Сонда ғана Алланы шек­сiз сүймес пе едiк?

Дiнде iшкi мазмұн мен сырт­қы форма қабысып тұруға тиiс. Мәселен, кейбiр жас­тардың көз­­­қарасы бойынша, бес парызды өтеп жүргендер ғана - мұсылман, ал оны өтемегендер мұсылман бола алмайды екен. Бәлкiм, орамал тартқандардың өзi ақшам намазын өтеп алып, түнгi клубтардың сәнi болып жүрген шығар?

Қазiр бiздiң елде сақал қойған жiгiттердi көргенде қорқыныш туатын болды. Бұл да - дiн­нiң дұрыс жолмен насихатталмауы. Сақалды адамды көргенде: «Террористер емес пе?» - деген ой келедi санаға. Қазақ сақалды қасиеттi санайды. Рухани дең­гейi кемелденген, ел тағдырына ара түсе алатын ақсақалдар ғана сақал қойған. Қазiр көлденең көк атты сақал қойып, оның қадi­рiн кетiрiп жүр.

Ж.Ш: Сақалды ер азаматтарды көргенде, жүректе туатын қорқыныш ислам мемлекет­терiнде болып жататын террорлық пен зұлымдықтардың салдары емес пе? Ислам мемле­кеттерi мұнайдың астында отырып, дамуы жағынан неге Еуропаның шалымына жете алмайды деп ойлайсыздар? Неге ислам елдерiнде ғана үнемi жарылыс, қанды оқиғалар болады?

Қ.Ә: Дiннiң мемлекеттi құру, басқару... және құрту құралы екенi - тарихтан мәлiм жайт. Негiзiнде, дiнде болатын бес таған сияқты мемлекеттi басқарудың да бес тағаны болуы керек. Дiндегi бес таған: иман, сенiм, қызмет, қажылық, зекет. Ал мем­лекеттi басқарудағы бес таған: иман, сенiм, қызмет, қала, салық. Мұны былай түсiндiре кетейiн.

Дiндегi Аллаға иман келтiру сияқты мемлекеттi басқаруда да Аллаға деген имандылық - билiктегiлердiң бәрiне ортақ. Ал сенiмге келсек, дiндегi Аллаға деген сенiмдiлiк сияқты, мемле­кеттi басқаруда басшыға деген сенiмдiлiктiң болуы - заңдылық. Мәселен, Түркияның бұ­рын­ғы басшысы Ататүрiк қалай болды? Тұтас түрiктер Ататү­рiктiң Түр­кияны Еуропадағы беделдi ел қатарына қосатынына сендi. Сен­ген соң артынан ердi. Ол түрiк халқының се­нiмi­нен шықты. Мiне, негiзiнде, бiзде де солай болуы керек едi. Яғни тәуел­сiздiктен соң, Абылай ханды ұлт тұлғасы ретiнде көрсетiп, халықты иланымның төңiрегiне топтастыруымыз керек едi. Сонда ғана қазақтың рухы оянып, еңсесi тiктелер ме едi.

Ендi үшiншi таған - қызмет етуге келсек, дiнде ислам қағи­даттары бойынша, бес уақыттық намаз - парыз саналған. Мем­лекеттi басқарудағы «қызмет ету» дiндегiдей парыз болуға тиiс. Егер мен 2030 жылы Қазақстан Азияның барысы болады деген сөзге сенсем, онда осы ел үшiн мәңгi өшпейтiн еңбек сiңiрiп, қызмет етер едiм. Бұл жоспарға мемлекеттiк идеология сендiргiсi келдi. Бiрақ сонысына жете алмай отыр. Билiктiң сөзiнде жалғандық көп. Төртiн­шiсi - қажылық. Бесiншiсi - зекет. Бұл екеуi мемлекеттi басқарудағы салықтың рөлiн атқарады. Қажылық пен зекеттен түскен қаржы Мекке-Медине­нi көркейтуге жұмсалса, салықтан түскен қаржы да өз қалаларымыздың дамуына үлес қосуға тиiс.

Дiн арқылы мемлекет iшiнен мемлекет құрып отырғандар бар. Олар - секталар. Мәселен, олар­дың өз алдына мектебi мен институты жұмыс iстейдi. Олар­ға Қазақстанның туының жел­бiреп, әнұранының асқақтап тұруының бес тиынға керегi жоқ. Қаперiне iлмейдi. Сонан соң исламда: «Патшаға қарсы келуге болмайды», - деген сөз бар. Бұл - бүгiнгi бiздiң елдегi билiктiң жанына жағатын уағыз.

Бiрде елге танымал ақсақал Жағда Бабалықұлы кәдiмгi торғайдың ерлiгi жайлы әңгiме айтып, ұясына түскен жыланға тор­ғайдың көрсеткен өлермен қарсылығын тамсана сөз етiп:  «Қазақтар балапаны мен ұясы үшiн өлiмге барған торғайекеш торғайдай да болмадық қой», - деген болатын. Расы солай - ел мен жер, тiл мен дiл, дiнiмiз үшiн бiз торғай құрлы ерлiк жасап жүрген жоқпыз.

А.Ә: Бiздiң елдегi ислам дiнiнiң мақсаты айқын. Ол - мұсылмандық саясат. Қазақтың тамырын жою, ұлттық дәстүрiн ұмыттырып, мәңгүрттендiру - мұсылмандық идеяның терiс қыры деп бiлемiн. Мұсылмандар үшiн жетi шелпек пiсiрiп, аруақ­қа құран бағыштамау керек немесе өлiмнiң артын күтiп, қырқын, нәзiрiн өткiзу - қателiк. Мұндайды iстеу Аллаға серiк қосқанмен бiрдей ұғым екен.

«Арғы дүниеге барғанда ұлтыңды сұрамайды, тек мұсылман болғаның керек», - дейдi бiр дiншiлдер. Негiзi, Құранда: «Алла адамдарды бiрiн-бiрi танысын деп ұлтқа, нәсiлге, жынысқа бөлген», - деген сөз айтылады. Ендеше, бұл арада да қателiк бар.

Iнжiлдегi Бабыл мұнарасы жайлы аңызда мынадай әңгiме айтылады. Адамдар Бабыл Мұ­на­расын салып жатады. Мұнара биiктегенде, Құдай құрылысты тоқтату үшiн, адамдарды әртүрлi тiлде сөйлетедi. Сөйтiп, адамдар бiрiнiң тiлiн бiрi түсiнбей, жұ­мыс тоқтап қалады. Мiне, Қа­зақстандағы дiн мәселесi де дәл осы Бабыл мұнарасының күйiн кешуi мүмкiн. Өйткенi басқа дiндi айтпағанда, исламның өзi iшiнен қырық құраққа бөлiнiп жүр. «Бөлiп ал да, билей бер» деген - осы. Бiздi рухани тұрғыда жаулау өте оңай. Яғни бiз дiн арқылы рухани тұрғыда отарланып бара жатырмыз. Кезiнде Англия генетикалық тұтас бiр халық - үндiстердi отарлағанда екi түрлi дiнге бөлiп, Пәкiстан мен Үндiстанға айырды. Бiздiң елде де осындай қауiп болуы әбден мүмкiн. Сондықтан санасы әлi қалыптаса қоймаған жастарды исламның дұрыс жолына салуға үлес қосуымыз керек.

Дiн ұстанған қыз-жiгiт­тер өзара шүйiркелесе қалғанда: «Сен қай масхабтансың?» - деп сұрайды. Бұл - қай рудың адамысың деген сияқты әңгiме ғой, яғни бұл бөлiну емей, немене?