Таяуда “Литер” газетінде (76(1260), 30 сәуір, 2009. 8-бет). Серік Малеевтің “В Казахстане зреет исламская реформация” атты “Ізгі амал” қоғамдық бірлестігінің басшысы Аслбек Мусинмен сұхбат мақаласы басылды.
Аслбек Мусин Пайғамбарымыз қайтыс болған соң мұсылман ғұламалары Аллаһты емес, көптеген кісілерді (Пайғамбарыын, сахаб-н, табиғ-ді, діннің бұрынғы жетекшілерін, ғалымдарын, кейін соңғы ғұламасын) қасиеттеп киелі санайтын өзгеше, дербес дін жасап алды деп бағалайды. Хадис, сүннәт және ижма деген нәрселер Құранға қайшы, кейде тіпті бір-біріне қарама-қайшы шешімдер пайда болған. Бұрынғы мұсылмандардың ижма үкімі бойынша кәпірді және сүннәттен бас тартқандарды өлтіруге әмір етеді дейді. Аят бұған қарсы деген (қалаған сенсін, қаламаған сенбесін аяты).
“...Предлагаем рассматривать только Коран, как это и должно быть. К чему призывал сам пророк Мухаммед. В то время как сунну и хадисы правильнее будет изучать лишь в качестве религиозной литературы. Не придавая им никакой дополнительной нагрузки и, уж разумеется, не рассматривая их в нынешней роли божественного руководства к действию. Чтобы они своими противоречиями толкованиями не заслоняли от мусульман свет истинной веры” дейді.

Таяуда “Литер” газетінде (76(1260), 30 сәуір, 2009. 8-бет). Серік Малеевтің “В Казахстане зреет исламская реформация” атты “Ізгі амал” қоғамдық бірлестігінің басшысы Аслбек Мусинмен сұхбат мақаласы басылды.
Аслбек Мусин Пайғамбарымыз қайтыс болған соң мұсылман ғұламалары Аллаһты емес, көптеген кісілерді (Пайғамбарыын, сахаб-н, табиғ-ді, діннің бұрынғы жетекшілерін, ғалымдарын, кейін соңғы ғұламасын) қасиеттеп киелі санайтын өзгеше, дербес дін жасап алды деп бағалайды. Хадис, сүннәт және ижма деген нәрселер Құранға қайшы, кейде тіпті бір-біріне қарама-қайшы шешімдер пайда болған. Бұрынғы мұсылмандардың ижма үкімі бойынша кәпірді және сүннәттен бас тартқандарды өлтіруге әмір етеді дейді. Аят бұған қарсы деген (қалаған сенсін, қаламаған сенбесін аяты).
“...Предлагаем рассматривать только Коран, как это и должно быть. К чему призывал сам пророк Мухаммед. В то время как сунну и хадисы правильнее будет изучать лишь в качестве религиозной литературы. Не придавая им никакой дополнительной нагрузки и, уж разумеется, не рассматривая их в нынешней роли божественного руководства к действию. Чтобы они своими противоречиями толкованиями не заслоняли от мусульман свет истинной веры” дейді.
Хадис 4 рет ішімдік ішкенді өлтірдейтінін келтірген. Аят олай айтпаған. Біз Құранды ғана басшылыққа аламыз, өйткені аяттан басқасының бәрі де өзгеріске ұшыраған, бәнденің қолы бар. Қожа А.Яссауи далалық ислам жасап шықты, сопылық мәлімін өрістетті. Ол да исламның айнуы дейді. Сүннизм мен шиизм билікке таласу негізінде қалыптасты. Құранға негізделуді Расул Өзі бастаған, сол үшін біз жаңа ағым емеспіз.
«Сунну я не считаю откровением Бога и не готов ее воспринимать  в качестве источника религии».
Сүннәтті тарихи, эволюциялық, мәдени, этнографиялық мұра ретінде қараймын.
...Среди хадисов, составляющих сунну, присутствует огромное количество умных, полезных, нужных обществу вещей, работающих в области человеческой морали и нравственности. Но в них также наличествует и львиная доля иррациональных, архаичных, мифологизированных, антигуманных элементов. Құранды ашсақ строгий приказ: “ничего, кроме Корана” дейді Аслбек Мусин.

“Құранмен ғана жүреміз” деген сөзде не мән бар?

Мақаланы бастан-аяқ зер сала оқып шықтым да ойға қалдым: бұл не, қалай болғаны? Егер Аслбек секілділер молынан шыға берсе, әркім өзіне ұнаған аятқа табан тіреп  “мына аят былай деген, маған осы ұнайды” дегенді көбейте берсе, не болмақ? Әрі-беріден соң «әй» дер әже, «қой» жер қожа болмаған соң “құдаймын” деген де есерсоқтар шықты ғой. Енді біз әңгімені аяттың өзіне жүгіне отырып дамытайық.
“Хаж” суресінің 3-аятында былай дейді: “Кей адамдар Аллаһ туралы білімсіздікпен талас шығарып, қасарысқан шайтанға ілеседі”. Осы сүре: 8-аятта: “Кей адамдар білімсіз, жолбасшысыз және анық бір кітапсыз Аллаһ туралы таласады”. “Лұқман” суресінің 20-аятында “Хаж” суресінің 8-аятындағы мағына қайталанады. “Ғофир” суресінің 35-аятында былайша түйіндейді: “Те, которые препираются о знамениях Аллаха без власти, данной им, - велика к этому ненависть у Аллаха и у тех, которые уверовали!” Осы жерде “без власти” тіркесіне тәпсіршілер “не имея никаких доказательств” деп мағына берген.
Мұсылман ғұламалары Құран Кәрімнің аяттарын түсіну үшін алғашқы шарт – араб тілін игеруді ұсынады. “Араб тілі” деген сөздің астында көкірегі ояу кісі ойланарлық шаруа жеткілікті, өйткені 200 млн. араб бар, солардың бәрі “мен арабпын, мен Құранды жақсы түсінемін” деп жатқан жоқ, олар өз шамаларын жақсы біліп, Құранға жақындамайды. Егер олар солай етсе, бізге не жорық? Яғни, Құран Кәрім кім болса сол ермекке айналдыратын кітап емес, реформация үшін әлі көп нәрсе керек. Құран Кәрімнің аяттарын түсіну үшін 16, не 18 түрлі білім қажет, онда да Аллаһ тағала сәтін салып, ықпал бергенде ғана аяттарды дұрыс түсініп, бағыт-бағдар алуға болады дейді. Бізге жеткен қаншама тәпсірлер бар, оларды жазған жазбагерлер ауадан алып, не өз білгенінше тәпсір жазған емес. Олар міне мына жолды ұстанған:
1. Дұрыс ақида (сенім, өйткені дұрыс сенім болмаған жерде әділ түсіну жайына қалады, тәпсірші лағып кетеді);
2. Нәпсісіне ермеу (өйткені өз мазһабы, ұстанған жолына бұрып мағына беру де аяттың ауытқуына түрткі болады); 
3. Алдымен аятты аятпен түсіндіру керек, өйткені аят бір жерде жалпы бағытта келсе, екінші жерде сол аят кеңінен баяндалады;
4. Тәпсірді сүннәттен іздеу, өйткені сүннәт Құран аяттарын кеңінен, жан-жақты түсіндіретін шархы. Пайғамбарымыз: Маған Құран берілді және оған қоса сол мөлшерде басқа да нәрселер берілді, дейді. Оны біз сүннәт, не хадис деп түсіндіреміз, өйткені Ол кісіден басқа ешнәрсе қалған жоқ;
5. Егер тәпсірді сүннәттен таппаса, онда сахабалардың сөздеріне жүгіну керек, өйткені ол кісілер аяттардың не оқиғаға байланысты түскенін және ол не мағынада екендігін жақсы білетін тірі куәгерлер. Олар толық түсінетін де, дұрыс амал қылған, ұстанған да әзіз жандар болды;
6. Көптеген имамдар тәпсір осы жоғарғы жолдардан табылмаған күнде таби‘индердің сөздерін басшылыққа алған, пайдаланған. Мысалы, Мужаһид ибн Жүбәйр, Са‘ид ибн Жүбәйр, Ибн Аббастың азат еткен құлы ‘Икрима, Ато ибн Әби Робах, Хасан Басри және басқа таби‘индердің сөздерін кәдеге жаратқан. Өйткені бұл кісілер сахабалардың ауыздарынан тәпсір үйренген, оны жат алған және кейінгі үммәттің Құран аяттарын түсіну жағдайларына игі ықпал жасап кеткен;
7. Араб тілі және тілге байланысты барлық пәндерден жете хабардар болу, өйткені онсыз ешқашан мағына дұрыс болмайды және жобалап соққан тәңірлік кітаптан ешқашан күдік арылмайды, ал бізге нақтылық керек;
8. Құранға байланысы бар ғылымдардың бәрінен, сол ғылымдардың негізі – тағаны болып табылатын фундаменттік ілімдерден хабардар болуы;
9. Нәзік те ұтқыр зейін, осы арқылы мүфәссир (тәпсірші) бір мағынадан екінші бірін салыстырмалы түрде айыра білетін болады.
Бұл айтылғандар ғылыми тұрғыдан, ал мүфәссирдің жеке басына 11 әдептік талап қойылады. Егер осы айтылғандарды инабатқа алмайтын болса, христиан дүниесінің Инжилді сан саққа жүгіртіп, бір кітапты әлденеше нұсқа етіп жүргені секілді жәйттер Құран Кәрімнің де басына келетіні сөзсіз.
Аллаһ та‘ала “Нахл” суресінің 44-аятында былай дейді:
“Мұғжызалармен, кітаптармен пайғамбарлар жібердік. Саған да адамдар үшін түсірілгенді ашық баян етерсің деп Құранды түсірдік”. Аят біздің Расуліміздің қызметін нақты айтып тұр, ол - “адамдарға түсірілгенді ашық баян ету” екен. Яғни, арабтарға – мұсылман сахабаларға аяттардың мән-мағынасын ашып беру. Олай болмаса, әркім өзінше Құран Кәрімді “мен түсінемін, маған ешқандай қосымша айтудың қажеті жоқ” дейтін болса, Хақ та‘аланың елшісіне жұрттың мұқтаждығы да қалмайды.
“Ниса” суресінің 13, 69 және 80-аяттарында мағына былай өрбиді:
“Кім Аллаһқа және Расуліне бағынса, астынан өзендер ағып жатқан жәннәттарға ендіреді. Кім Аллаһқа және Расуліне бағынса, олар Аллаһ жарылқаған бәнделермен бірге болады. Кім Расуліне бағынса, ол Аллаһқа бағынғаны”.
“Нұр” суресінің 52-аятында “Кім Аллаһқа және Расуліне бағынса, Аллаһтан қорықса және тақуалық қылса, олар жеңіскерлер”, ал “Ахзаб”  суресінің 71-аятында “Кім Аллаһқа және Расуліне бағынса, ол өте үлкен ұтыққа қол жеткізді”, “Ниса” суресінің 13-аятын “Фатх” суресінің 17-аяты қайталайды. Аяттардың қорытынды мағынасы: Пайғамбарына бағынбай Хақ Иеге бағынған есептелмейді. Ал Пайғамбары айтпаса, бұйырмаса, оның сөзі, не хадистері есепке алынбаса, қалай бағынған болмақ? Сахабалар мұсылман үммәтінің арасында сол кезде болған оқиғалардың тірі куәгерлері, өз көздері көрген жәйттерді соңғыларға жеткізген. Соңғы мұсылмандар басшылыққа алатын осы риуаяттар Мусиннің пікірі бойынша ерсі көрініп, жұртшылықты шатастырып жатқан секілді.
“Ниса” суресінің 59-аятында “Ей иман келтірген бәнделер, Аллаһқа бағыныңдар және Расуліне бағыныңдар һәм өздеріңнен шыққан жұмыс басындағы жетекшілеріңе бағыныңдар”, дейді. “Әнфәл” суресінің 20-аятында “Аллаһқа және Расуліне бағыныңдар, оның сөзін тыңдап тұрып, одан бұрылып кетпеңдер” деген. “Хашр” суресінің 7-аятында “Расуліңіз нені берсе, оны қабылдаңыз, неден қайтарған болса, одан тыйылыңыз”, деп бұйырады. Пайғамбарымыз тірі кезінде бұйырған, өзі болмаса да әмірі, сүннәттері, бұйрықтары сақталған. “Уән-нажм” суресінің бас жағында “Құлаған жұлдызбен ант етемін. Сіздердің достарыңыз адасқан жоқ, қателескен де жоқ. Ол аузына келгенін сөйлемейді. Оның айтқандары уахи”, деп түйіндейді. Егер аятта айтып тұрғаны, Құрандағы жеткілікті, Ол кісі де осы сөздерді айтып тұрған болса, онда оны қайталаудың не қисыны бар? “Ол аузына келгенін сөйлемейді” дегендегі мақсат хадистері емес пе?
Аслбектің “мусульманские жрецы” умудрились в короткий срок создать собственную религию, основанную на почитании не единого Бога, а целой божественной корпорации, куда вошли: Аллах, пророк Мухаммед, сподвижники пророка, сподвижники сподвижников пророка, ранние лидеры религиозных сект, поздние лидеры религиозных сект, ранние религиозные ученые, поздние религиозные ученые. Результатом всех этих действий “мусульманские жрецов” стали хадисы и сунна, бесчисленные слова и действия, приписываемые ими пророку Мухаммеду” деуі ислам шариғаты бойынша оның ешқандай базалық білімі жоқ екендігін әйгілеп-ақ тұр.
Жоғарыдағы аяттарда Расулімізге бағынуға міндетті екендігіміз тайға таңба басқандай анық көрсетілген, оған ешкім күмәнданбаса керек. “Аузына келгенін сөйлемесе”, “айтқандары уахи” болса, оны қабылдамаған кісінің иманы қалай болмақшы? “Расуліңіз нені берсе, оны қабылдаңыз” дегенге де қосымша түсінік керек пе? Оның орнына “Мен аятта айттым, бұйырдым, ал сендер соған тоқтаңдар, басшылыққа алыңдар” демей ме?

<!--pagebreak-->

Ал Аслбек айтқандай аятпен шектеліп көрейікші, Құран намаз парыз деп, оны оқуға бұйырады, оның неше рет екені, неше мезгілдігі, оның нақты уақыттары көрсетілген бе? Намаздың қимылдарын хадис пен сүннәт болмаса немен нақтылаймыз, оны қалай оқимыз? Зекет парыз, ал оны 40 қойдан бірін бер, не болмаса қара малдың 30-дан бір бұзауын бер деп көрсеткен аят бар ма? Ораза ұстау парыз, оның күндері, айдың тууы қалай анықталады?
Құран аяттары ешқашан хадис болмаса түйткілі шешілмей, түйіні түйін күйінде қала беретіні Асекеңдей “жаңашылдың” қиялында да жоқ қой. Құран Кәрімде ислам дінінен бұрынғы араб халықтарының дәстүрлері сөз болып, кейде оны да түсінуге мәжбүр боламыз. Тіпті аяттардың ішінде кейбір сөздер араб тілінің сөздік қорында жоқ, оны немен аударамыз? Осының бәрі де тек хадис пен сүннәттің арқасында түсінікті, ұғынықты болады. Асылбек тіпті де тоқтала қойғысы жоқ, оған бұл да аздық етеді, өйткені ол “сунну я не считаю откровением Бога и не готов ее воспринимать  в качестве источника религии”  дейді. “Аузына келгенін сөйлемейді” деп куәлік берген Аллаһ жалғаншы ма сонда? Оған қоса “Расуліңіз нені берсе, оны қабылдаңыз” деп мұқияттап та қойды емес пе? “Нахл” суресінің 8-аятында “Жылқы, қашыр және есекті мінулерің әрі зейнет үшін жаратты. Тағы сендер білмейтін нәрселерді жаратады” деп аят келгенде, сахабалар аятты оқып, оның мағынасына пікір жіберіп, “білмейтін нәрселерді жаратады” деген жеріне түсіне алмай, енді оны нақтырақ ұғып алуға әрекет жасады. Пайғамбарымыздың құзырында “Аллаһ біз білмейтін тағы не жаратады?” деген әңгіме көтерді. Сонда бізге риуаяттардан мәлім болғандай, Пайғамбарымыз “сендер түйе мінбейтін боласыңдар” деп жауап берген. Қазір бәдәуилер не мініп жүргенін көрмесек те түсінікті шығар.
Пайғамбарымыздың сахабаларының қадір-құрметіне жетпесек, біздерді осы күнге дейін мұсылман үммәті қатарына қосып, бауырласып келген, өзге ислам әлемінен қол үзіп қалмаймыз ба? Егер біз үшін сахабаларының қадір-құрметі түкке алғысыз іс болса, өз ата-бабаларымыз кім болғаны, кім болмақ? Ау біз аспаннан түскен жоқпыз ғой, адамзаттың ұрпағымыз ғой. Мұсылмандар шүбә келтірмей қабылданған хадистерді іске алғысыз етіп отырған Аслбек сынды “жаңаша ойлайтындар” енді кімді сыйлар, кімге құлақ асар екен? Біз үшін ең қатерлі нәрсе – иманды сақтау жолын білмеу, өйткені иманына жете мән бермей, оған шаң жуытпай ұстамай біз көгермейміз. Хазіреті Омар р.а. өз балаларынан бірі сахабалардан біріне тілі тигенде “тілін кесемін!” деп ант ішті. Ал Аслбек бауырымыз хадис пен сүннәтті инабатқа алмаумен оларды бізге жеткізген мыңдаған әзіздерімізді аяқ асты етпек! Бұл енді қас наданның, тіпті түк ұқпайтын топастың ісі демеске шара жоқ.
Құран Кәрімді қағазға түсіргенде сахабалар аяттардың күдіксіз болуын және оған өзге сөздердің қосылып кетпеуін қадағалай отырып, әрбір аяттың жазба түрде табыс етілуін талап етті, оны Пайғамбарымыздың кезінде жазып алған болсын және екі адамның куәлігімен тапсырсын деп талап қойды. Сонда “Тәубе” суресінің аяқ жағындағы екі аятты жұрт ауызекі оқып жүрген, бірақ жазба нұсқасы табылмады. Оны тапты, бірақ куә екеуге толмады. Әбу Хузайма Ансоридің алдынан осы аятты тауып, куәліксіз қабылдады. Неге? Өйткені Пайғамбарымыз “бір күн болады, сенің куәлігің екі кісінің орнына жүреді” деген сөзі бар екен. Соны негізге алып, сахабалар оны қабылдады, суренің аяқ жағына қосты.
Пайғамбарымыз “менен кейін халифалық 30 жыл, одан кейін атадан балаға қалатын  мүлік болады” деген, айтқандай, ол кісіден кейін Хазіреті Әли шейіт болумен халифалық тоқтады. Ол кісі шейіт болған 41 һижра жылы мен Пайғамбарымыз қайтыс болған 11-һижраның бас жағының айырмасын шығарсақ, өз-өзінен 30 жыл құралады. Пайғамбарымыз “сахабаларымның әр бірі бір жұлдыз сықылды, қайсысын ұстасаңыз жол табасыз” деген. Егер шындап қарасақ, әр жұлдыздың қыбланама екендігіне еш күмән жоқ қой. Ал Асылбек Пайғамбарымыз осылай деп айтыпты деп инабатқа алу тұрмақ, мен оған сенбеймін деуге де тартынбайды, батыр-ақ! Пайғамбарымыздың әрбір хадисін жеткізуде сахабалар қаншалық тер төккендігін білсе, ол бұлай айтпас еді, амал не!? Ол түгілі, алмандық шығыстанушы Д. Эсперанкер 19-ғасырдың орталарында былай деп жазады:
“Өткен халықтарда болмаған, ондай халықтардың барлығы қазір де байқалмайды, “Асма-у рижал” (кісілердің аттары) аталатын ғылымда ислам халқы 500 мың ғұламасының өмір тарихын жан-жақты зерттеп қағазға бетіне түсіргендей жұмысты ешкім істей алған жоқ”.
Бұл жұмысты олар келешек үшін, кейінгі үммәті ислам үшін жасады, ешкімнен есе немесе ақы күткен жоқ. Мұсылман ғұламалары біреудің хадис айтқанын естігенде “оны кімнен естідің, ол қашан қайтыс болған?” деген бір ауыз сұрақпен-ақ матап тастайтын. Абдулла ибн Мубарәк “егер иснад ілімі болмаса, кім не қаласа соны айта берер еді” деген сөзін бекер айтқан емес. Осында “иснад” ілімі “хадисті айтқан кісі, оның қай жылы қайтыс болғаны, оның жеке басы қандай адам болғандығы туралы толық мәлімет” ретінде түсіндіріледі.
Хазіреті Әли р.а. заманында хауариж дегендер шықты, бүкіл мұсылман дүниесін қанға бояды. Оларды беттерінен қайтару, олардың қателесіп жүрген қылықтары орынсыз екендігін түсіндіру үшін Пайғамбарымызға немере туыс Абдулла ибн Аббасты жұмсады. Сонда Хазіреті Әли р.а. оған: “Сен олармен Құранмен сөйлеспе, аят қалай бұрса солай кетеді, оларды хадиспен ұста. Тек сонда ғана оларды жіпсіз байлайсың”, деген тапсырмасы болды. Құран аяты хауариждермен дауласуға, дауды жеріне жеткізіп шешуге жарамаса, біз қалай істейміз? Хауариждерде білім бар, біздің әумесерлерде сол білімнің жоқтығы проблема – шатақ шығарып отыр емес пе? Оның орнына біздің бұл бауырымыз “...в то время как сунну и хадисы правильнее будет изучать лишь в качестве религиозной литературы. Не придавая им никакой дополнительной нагрузки и, уж разумеется, не рассматривая их в нынешней роли божественного руководства к действию”, деп бөседі. Бұл жағынан бұл ініміз хауариждерден де асып кетіп отыр. Пайғамбарымыз “мен сіздерге екі нәрсені қалдырдым, сол екеуін ұстансаңыздар ешқашан адаспайсыздар: Аллаһтың кітабын және сүннәтімді” деп кеткен. Сонда біз Асылбекке тоқтаймыз ба, Пайғамбарымыздың хадисіне ме? 
“Ниса” суресінің 83-аятында “Қашан оларға (мұнафиқтарға) аман-шылықтан немесе қауіп-қатерден хабар келсе, олар оны жайып жібереді. Егер олар оны Пайғамбарға, не өздерінің іс басындағыларына ұсынса, олардан оның мән-жайын білер еді” дейді. “Іс басындағылар оның мән-жайын білер еді”, аятты жұрттың бәрі де жете түсіне алмайтыны, оған білік керек екендігі көрініп тұр. Исламда “ижма” (ұжымдық қаулы, шешім), “қиас”  (орысша атқанда: суждение по аналогам) дейтін де тұжырымдар бар. Себебі, өмірдің құбылыстары шексіз, оны шектеулі ғана (аяттар болса да, хадистер де біраз беттік кітаптардың ішінде, яғни шектеулі) нәрселермен толық қамти аламыз ба. Оған сыйғыза алмаймыз ғой делінеді. Сол себепті қиас жасаймыз, ұжымдық шешім шығарамыз.
Имам Әбу Ханифа былай мәселе көтереді: “Қазанда ет қайнап жатыр делік (ол әрине далада, көшпенді жұрт ыстық күнде үйге қазан көтермейді ғой). Жазатайым, қазанға бір құс түсіп кетті, қазанда ет қайнап жатқан. Сол ет енді халал ма, харам ба? Имам халал десеңіз де, харам десеңіз де дұрыс емес дейді. Неге, өйткені ол дәлелсіз құрғақ сөз. Имам айтады: етті істікке шаншып алып қараңыз, ет шикі ме, піскен бе. Егер шикі болса ет харам, ал піскен болса халал, өйткені піскен ет суды өзіне тартпайды, оны сормайды, ал шикі ет сорады”. Осы секілді көптеген мәселелерді имам ақыл тезімен-ақ шешіп тастаған. Ол кісі 83 мың мәселені тіркетіп, оның жауаптарын және оны қай жақтан алғандығын толық қағазға түсіртті. Сондай-ақ, көптеген дау тудырушы мәселелерді баяғыда-ақ шешіп, оның шешімін жариялап қойған. Яғни, мазһаб дегеніміз – дайын тұрған өмірлік бағдарлама, сан ғасыр тарих тезінен өткен. Осыны ұқпайтындарға не айтуға болады.
“Құраншыларға” былай сұрақ берсек: қазақта бұрын қалыңмал болған, яғни, қыздарын малға сатқан. Шариғатта малға сатылғандар құлдың үкімінде болады, одан туған бала да құл. Олай болса, оған ұйып (құлға ұйып, соңында тұрып) намаз оқу мәкруһ (жақсы емес). Намаз қалай оқылады, мұсылманның өзгелеріне (қазақ еместерге) хабарласып, “бізге имам тауып беріңдер, біздің жамағатпен оқыған намазымыз дұрыс емес екен” дейміз бе? Не айтар еді? Иә, дәнеңе айта алмайды. Ал біздің ақылмандарымыз “барған жері қызды ұрып-соқса, еліндегі туыстары іздей ме?” деп сұрақ қояды. Кімдер өзінің сүйегін далаға тастапты, іздейді ғой. Иә, іздейді, дейміз. Сонда олар: “намаздарыңды алаң болмай оқи беріңдер, құлды ешкім іздемейді” деп жауап береді.
Ғұламаларымызды жолбасшы ретінде ұстанып, олардың соңдарынан ерсек, Пайғамбарымыз айтқандай “ислам ғұламалары - Бәни Исраилдің пайғамбарындай” деп сенген боламыз. Әркім ауа жайылмайды, орталыққа бағынып, ел болып бірігеміз. “Зүмәр” суресінің 18-аятында былай дейді: “Сондай әртүрлі сөздерді естіп, оның жақсысына еретіндер, міне солар Аллаһ тура жолға салған және ақыл берген бәнделері”. Оның “жақсысы”  қайсысы екендігін тауып еруге де діт керек.
“Сүннизм мен шиизм билікке таласу негізінде қалыптасты” деген пікір де аса сәтті шықпайды, бұл жерде “билікке таласу” сүннилерден шықты деу тарихты білмегендік. Пайғамбарымыздың немере туысы Абдулла ибн Аббас р.а-дың құзырына бір кісі келіп: “Шариғаттың үкімдері көбейіп кетті, кейбір кісілер иманың болса күнәнің зияны жоқ дейді, енді бірі иман жоқта істелген ешбір амалың қабыл емес”, деседі. Бізге белгілі бір жүйе, оңай жол қажет-ау, деген сұрақ берді. Яғни, сахабалардың тұсында жұрт шариғаттың қыр-сырына жете түсінбей, бастары қатты деген сөз. Құранмен жүретіндерге мына сұрақ та сұранып тұр: “Алда тұрған имамға көңілі толмаса, оның арқасында тұрып қалай намаз оқиды?” Немесе “имамның кейбір қылықтарын біледі, оның аса шарғи білігі жоқ, қатесі көп. Оған сонысын білген намазхан ұйи ма, жоқ па?” Меніңше, бұған да олар жауап бере алмайды.
Пайғамбарымыз “менен кейін сендердің намаздарыңды мезгілімен оқи қоймайтын, түрлі-түрлі қылықтары болатын басшылар келеді” деп ескертіпті. Сонда сахабалар: “ия Расулаллаһ, онда біз намаздарымызды үйде оқып, мешітке келмей-ақ қойсақ қайтеді?” дескен. Ол кісі: “жоқ, сендер мешітке келіңдер” деп жауап беріпті. Пайғамбарымыз мұнафиқтарды (ол кезде мұсылмандардың арасында олар араласып жүрді) өлтірткізбеді. Неге? Бұған біз әл-хәмду лиләһ айтуға тиіспіз, өйткені Ол кісі оларды өлтірсе, яғни, олардың мұсылмандықтарына сенбесе, осыны арқаланған біздер - қазіргі мұсылмандер не істер едік? “Мұсылман емессің” деп бір-бірін қырмас па еді? Енді осыған да қосымша түсініктеме қажет пе? Осының бәрі де хадис пен сүннәт негізінде бар нәрселер. Нас та, ыпылас кісі имам тұрған болса, оны да жоғарғы басшылық тағайындап қойған болса, ұйимыз. Өйткені Меккедегі Харам Мешітін тасатар құралмен атқылаған, Құранды махлұқ деген, Мәдине шәһарын әскеріне ойнақ қылдырған, жүздеп сахабалардың қанын төккен, Имам Хасан мен Хусайндарды қуғындаған Хажжаж “залым” қажылыққа кеп, мыңдаған қажыларға имам болып намаз оқыған. Сол кезде оған сахабалардан бірқатар кісі ұйып намаз оқыған. Егер олар ұйымаса, тағы да қантөгіс болар еді, тағы да жазықсыз құрбандар молаяр еді. Пайғамбарымыз сахабаларына “мешітке келіңдер” деді, яғни, намазды саясатқа құрбан қылған жоқ. Имам әлгіндей жауыз болса (Аллаһ Өзі сақтасын, қазір біздің имамдардан ешкім де Хажжаж секілді қылмысқа барған жоқ), оған ұйыған қауымның намазын не деп ұғуға болар еді? Тағы да Аллаһ жарылқап, тарихта дәлеліміз бар екен, еш күдіктенбей намаздарымызды оқып жүрміз, өйткені Пайғамбарымыз қандай жағдайда болған күнде де мешітке келуге шақырған. Біз үшін өзге дәйектің қажеті шамалы.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: Аслбек, бауырым, аспа, екпіндеме, сүннәтпен ойнама, Құран кез келген көк атты өзінше түсінетін дүниелік емес, ал сенің “Ізгі амал” аталатын өз тең құрбыларыңмен жасап жатқан жұмысың үміттендіреді. Қажет болса, рухани жағынан қол ұшын созу да сендерге көптік етпес. Тек саған, «если не знаешь арабского (по моему наблюдению Аслбек не занет арабского языка), то по этому делу надо быть осторожным», деймін.

Абдулла қажы ЖОЛДАСҰЛЫ
Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті,

“Отырар” институтының доценті, дінтанушы