Қара орман халқының көкейіндегі ойын айтып, жоғын іздеуден танбайтын, қаламы мен қазақ сөзін қатар ұстап,  үнемі сергек жүретін әйгілі жазушы,  әдеби орта мен жалпы оқырман  ықыласына бөленген шығармалардың авторы Дулат Исабеков конференциямыздың кезекті қонағы бола отырып, оқырмандар сауалына жауап беруін аяқтады.

«Абай-ақпарат»

Өмір баян

Исабеков Дулат 1942 жылы 20 желтоқсанда Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданында туған. Жазушы, драматург. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1966). Қазақ КСР Телевизия және радиохабар жөніндегі мемлекеттік комитетінде аға редактор (1967-1968), Қазақ Совет энциклопедиясы бас редакциясында аға ғылыми редактор (1968-1970), «Жұлдыз» журналында бөлім меңгерушісі (1971-1976), «Жалын» баспасында редакция меңгерушісі (1976-1980), Қазақ КСР Мәдениет министрлігі репертуарлық-редакциялық коллегияның бас редакторы (1980-1988), Қазақ теледидарының бас директоры (1988-1992), «Жазушы» баспасының директоры, (1992-1995) Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы болып істеген.

Қара орман халқының көкейіндегі ойын айтып, жоғын іздеуден танбайтын, қаламы мен қазақ сөзін қатар ұстап,  үнемі сергек жүретін әйгілі жазушы,  әдеби орта мен жалпы оқырман  ықыласына бөленген шығармалардың авторы Дулат Исабеков конференциямыздың кезекті қонағы бола отырып, оқырмандар сауалына жауап беруін аяқтады.

«Абай-ақпарат»

Өмір баян

Исабеков Дулат 1942 жылы 20 желтоқсанда Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданында туған. Жазушы, драматург. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1966). Қазақ КСР Телевизия және радиохабар жөніндегі мемлекеттік комитетінде аға редактор (1967-1968), Қазақ Совет энциклопедиясы бас редакциясында аға ғылыми редактор (1968-1970), «Жұлдыз» журналында бөлім меңгерушісі (1971-1976), «Жалын» баспасында редакция меңгерушісі (1976-1980), Қазақ КСР Мәдениет министрлігі репертуарлық-редакциялық коллегияның бас редакторы (1980-1988), Қазақ теледидарының бас директоры (1988-1992), «Жазушы» баспасының директоры, (1992-1995) Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы болып істеген.

Алғашқы әңгімесі «Жолда», «Замандастар» атты жинақта 1963 жылы жарияланды. Кейін «Бекет» (1966), «Ащы бал» (1969), «Мазасыз күндер» (1970), «Қара шаңырақ» (1973), «Тіршілк» (1975) повестер мен әңгімелер жинақтары, «Қарғын» (1980) романы басылды. Таңдамалы повестері «Екі жиырма» (1983) деген атпен жарық көрді. Бірқатар шығармалары орыс тілінде аударылып, «Полынь» (1978), «Отчий дом» (1979), «Смятение» (1986) деген атпен басылды. Жекелеген туындылары венгр, неміс, поляк, чех тілдерінде жарияланды.

«Ректордың қабылдау күндері» (1975), «Әпке» (1977), «Ертеңді күту» (1979), «Мұрагерлер» (1982), «Алыстан келген ананас» (1984), «Кішкентай ауыл» (1986), «Анасын аңсаған қыз», «Ескерткіш операциясы», «Ескі үйдегі екі кездесу», т.б. пьесалары республикалық, облыстық театр сахналарында қойылды. Таңдаулы пьесалар жинағы «Жеті желкен» деген атпен 1987 жылы жарық көрді. Жекелеген туындылары бойынша «Гауһар тас», «Дермене», «Тауқымет» көркем фильмдері түсірілді.

- Аға, сіз емес пе едіңіз, «жер сатылмасын» деп ұрандаттыныз да артынан сатылсын деп тура шапқан. Енді көрдіңіз бе, қара қазаққа ұлтарақтай жер жоқ. Бәрі байлар мен байшыкештерге сатылып кеткен. Ата-бабаларымыздан қалған жер үшін қара қазақ қырылып жатыр. Сол 68 пайыз қазақ 11 миллион ғана екен. Соларға неге жер бермеске?! Басқалары сатып алсын, ал қазақ тарихи отанынан ешкайда қашқан жоқ, басқалар құсап тентіреп келген жоқ. Қара көз қазақтарды тағы мұздай қаруланған сарбаздар бас салып сабап жатыр. 86 жылғы желтоқсанды жасаған Горбачев дегенге сенбеймін. Өз қазақтарымыз аз қазақты тағы қырғылары келіп көздері қанталап отыр. Соларға жаныныз аши ма, түн ұйқыныз тыныш па?! Қарындасыныз Раушан жауап беруіңізді өтініп сұраймын.

- Жердің сатылып-сатылмауы жайлы сол кезде айтыс-тартыс өршіп, әр түрлі пікір қаулап тұрды ғой. Мен алдында жердің сатылуына үзілді-кесілді қарсы пікір білдірдім. Менің ол пікірімді өзгерткен билік басындағылар емес, бизнес әлеміндегі белгілі адамдар, ұлтқа жанашырлық танытып жүрген әйгілі азаматтар, қала берді ауыл шаруашылығы саласындағы білікті мамандар. Олардың араларында өмірін жер эррозиясына қарсы күресуге арнап жүрген ғалымдар. Олар не деді дейсіз ғой. «Жер мемлекеттікі боп тұра берсе, ол тозып бітеді. Қарап жатқан жерді өкімет күте алмайды, және шетелдермен қарым-қатынас кезінде билік басында отырған кейбір шенеуніктер бас пайдасы үшін сол жерлерді шетелдіктерге сатып жіберулері мүмкін. Ал, жеке меншік болса ондай жерді басқа елдің азаматтары сатып ала алмайды. Оның үстіне, сол жерді иемденген шаруа оны кепілдікке қойып кең көлемде несие ала алады. Қысқасы, жер банк айналымына түспей жеке шаруа оңалмайды» деген сияқты толып жатқан дәлелдер айтқан соң, мен, шынында ойланып қалдым. Сол кезде бір газетке «Жердің сатылуы шаруаға пайдалы екен. Ол халықтың тұрмысын жөндеуге апарар бірден бір төте жол екен. Далиып жатқан даламыз жеке меншікке өтіп, банк айналымына түссе қара халықтың әл-ауқаты көтерілмек екен» деп пікір білдіріп едім. Кейіннен бәрінің аяғы аспаннан келді. Қолында билігі бар адамдардың арғы пиғылы тым тереңде жатқанын жер сатыла бастағанда бір-ақ білдік. Бізді алдапты. Біз оңбай алданыппыз. Сол кездегі купондарымыз да із-түзсіз кетті. Оны даулап жатқан ешкім жоқ. Билік басындағылар мен соларға жақын жүрген пысықай кәсіпкерлер көптеген кәсіпорындар мен завод-фабрикаларды сол купондардың есебінен сатып алды да, шаруалары жөнге түскен соң баяғы фирмалары мен дүрілдетіп ашқан қорларының аттарын өзгертіп, жұрттың бәрін адастырып кетті. Енді соларды іздеп көр!

Енді ойлаймын, жерді сатуға мен түгілі бүкіл ел болып қарсылық білдірсек те билік өз дегенін жүзеге асырмай тынбайды екен.

Менің пікірім - ұзақ жылдар бойы салық төленбей игерусіз жатқан жер ресурстарын жеке адамдарға бөліп беру керек.

- Ассалаумалейкум! Дулат аға! Сіздің шығармаларыңызды оқып өстік. әдебиет әлемі де, театрға барсақта сіздің дүниелеріңіз жарқылдап алдымыздан шығады. Алла сізге шығармашылықпен әрі қарай айналысуға денсаулық пен шабыт берсін демекпін. Ал енді сұрақтарым мынадай:

«Қарғын» туындыңызда махаббат, лирикалық бағытта сипатталған. Ал менің түсінбегенім жап-жас бойжеткен қыз бала өзінен бірнеше жас үлкен ағасына ғашық болады. Иә, ең алдында туындыларын сүйіп, кейін екеуі оңаша қалуға дейін барады. Сіз қалай ойлайсыз осы шығарманы оқыған жас бойжеткендер шығармасын ғана бағалап жүрген, отбасылы ағаларының өміріне, яғни шаңырағын шайқалтуға дейін баруына себеп болмай ма? Сіз махаббат жасқа қарамайды деп те айтасыз. Олай болса, бұл шығармадағыдай екі баласы бар еркекке ғашық болуды қалай түсіне аламыз?

2. Бір сұхбатыңызда «Жалпы дінге реформа жасау» керек дедіңіз? Осының мәнін ашып берсеңіз? Реформа деген сіздіңше заң өзгерткендей, дінді де өзгерту ме? Әлде басқаша мағынада айттыңыз ба?

3. Сосын тағыда дін мәселесінде: «мейлі мұсылман, мейлі христиан, мейлі буда дінін ұстанайық, ең бастысы мәдениетімізді, тілімізді жоғалтпасақ болды» депсіз. Сонда сіздіңше, қай дінде болсақ та бәрібір ме? Өзіңіздің ислам дініне деген көзқарасыңыз қалай?

- «Қарғын» романын оқыған қыздар өзінен үлкен адамға ғашық болып, жаман әдетке бой алдырмай ма» деген сияқты сұрақ қойыпты  Ернар деген азамат. Ернар-ау, романдағы бас кейіпкер Жасын - 31-32-лер шамасында. Бағила болса роман басталғанда он сегізде болатын. Сонда, 12-13 жас үлкен жігіт 18-дегі қыз үшін кәрілік қыла ма? Қазір айналаңа қарап  көрші. 40-45 жас үлкен кісілермен отасып, бақытты тұрмыс құрып жатқандар аз ба? Оның үстіне романда ол екеуі қосылмайды. Идея - адамды сүю. Махаббат деген сезімді аялай білу, қастерлей білу. Және жазушы деген қандай категориядағы тұлға? Оның өзгелерден ерекшелігі неде?

Роман сол үшін жазылып еді. Адам жанындағы тылсым сезімдерді тым төмендетіп қараудың қажеті жоқ.

«Дінге реформа жасау керек» деп қай мақалада айттым екен? Есімде жоқ. Есімде бары: «Егер бес уақыт намаз екі уақытқа өзгерсе әлемнің тең жартысы ислам дініне өтер еді» деген пікірім болды-ау деймін. Ойланып қараңыз. Ислам дініне әлемнің тең жартысы еніп жатса одан дін зиян шегер ме еді. Барлық діни тұжырымдар мен танымдарға философиялық тұрғыдан қарау керек сияқты. Бірақ, өзімен өзі қырқысып жатқан қазіргі ислам әлемі әртүрлі ағымдарды араларына енгізіп алып, мемлекеттің негізін шайқалтып жатқаны бәрімізді сақтандыруы тиіс. Біздің елде жүгенсіз кеткен, еркімен кеткен әртүрлі ағымдар адамдардың арасына алауыздық тудырып, жастарды тура жолдан тайдырып бара жатыр. Оған қарсы күресіп жатқан ешкім жоқ. Әрекетсіздік үлкен қатерге апарып соқтыруы мүмкін.

- Дулат аға, елімізде орамал дауы өршіп тұр. Орамал Алланың үкімі екенін білесіз. «Жабайы батыс» Исламмен күресіп жатыр, біз кіммен күресіп жүрміз?

- «Орамал-Алланың үкімі» дегенді естігем жоқ. Бірақ, орамал дегенді қай мағынада түсінеміз? Хиджаб па, әлде әйелдердің жай орамалы ма? Хиджаб болса - оған қарсымын. Қазақ әйелі бетін ешқашан тұмшаламаған. Хиджаб - араб ұлтының киімі. Біз араб емеспіз, қазақпыз. Біздің өз ұлттық киімдеріміз жетіп-артылады. Ал, орамал дегенге келетін болсақ - ол әйел адамға инабат пен нәзіктік береді. Ол жарасымды киім.

- Дулат аға, Сізді біршама құрметтейміз, тек кейде билікке тым жақын боп кететініңіз болмаса ғой, шіркін!

Сіз біздің саяси оппозицияға біршама да жақынсыз. Араласатын сияқтысыз. Солардың ішінде қазақылығы, болашағы бар деп кімді айтар едіңіз? Өйткені болашақ бәрәбір қазақы саясаткерлердің қолында ғой.

Не жазып жүрсіз қазір?

Атыраулық адай бауырыңыз

«Сізді біршама құрметтейміз, бірақ билікке жақын боп кетесіз» деп атыраулық бір Адай бауырым сұрақты төтесінен қойыпты. Айтайын. Мен билікке тым жақын жүрген жан емеспін. Ел тізгіні әзірге билік басында отырғандардың қолында болғандықтан олардан тыс, бейтарап өмір сүре алмайсың. Бірақ, қайда жүрсем де мен өз принциптерімнен ауытқыған адам емеспін. Ол үшін кезінде талай теперіш те көргенмін. Осы кезге шейін ойымды бүкпесіз айтып  келдім. Елдегі күрделі мәселелерді көтеру жөніндегі іс-шаралардың бір де біреуінен тыс қалған емеспін. Менің таң қалатыным биліктің сойылын соғып, солардың шылауында жүрген, поэма, өлеңдер жазып, әдебиеттің құнын түсіріп жүрген қаламгерлер толып жатыр. Сіздер соларды көрмей анда-санда билік басындағы кісілермен сөйлесе қалғанымды теледидардан немесе, газет беттерінен көре сап «ойбай, Дулат Исабеков билікпен ауыз жаласып кетті» деп шу көтеруге дайын тұрасыздар. Ол кісілермен жолыққанда қандай мәселелер жайлы сөз қозғадық, елдің ертеңі жайлы, мемлекеттің болашағы жайлы айтқан ойларыма көңіл аударған жөн шығар. Билік басында отырғандардың бәрі бірдей ойсыз адамдар емес, олардың арасында ұлттық рухы мықты, елдің болашағын ойлайтын азаматтар аз емес. Мен олармен кішік болып емес, терезесі тең адам ретінде сөйлесем. Дауыс көтеріп, айтысып та қалатын кездеріміз болады. Сол кездесулердің бір де бірінде мен қара басымның қамын сөз еткен емеспін. Кейбір саяси, экономикалық мәселелерде қателессем қателескен шығармын, бірақ азаматтық позициямнан тайған емеспін.

- Дулат аға, «Хабар» агенттігіне және оның жұмысына деген көзқарасыңыз қалай? «Қазақстан» мен «Хабардың» ұлттық насихат мен патриоттық тәрбие мәселесіндегі көтеріп жүргеніне қандай баға бере аласыз? Қадыржан

- «Хабар», «Қазақстан» телеарналарына шығармашылық ізденістер жетіспейді. Олар әлі Ресейдің шылауында. Олардың төл бағдарламалары жоқ. Ұлттың рухтары төмен. Бір каналды түгелдей қазақша сөйлете алмай жүргеніміз ұят-ақ! Кімнен, неден жасқанамыз? Түсініксіз.

- Мен Бейімбет Майлин, Саттар Ерубаев және Дулат Исабеков деген жазушыларды ғана оқимын. Қалғандары ішімді пыстырып жібереді. Есенберлинмен Әуезовты қол боста оқымасақ, мына заманда оларды оқу қиын. Дулат аға, жазушы болу үшін не істеу керек. Өзіңіз қандай кітаптарды оқисыз. Шығарма жазуға қай уақытта отырасыз(шығармашылық адамдар оның ішінде жазушылар түн қойнына енетінін Сіз айналып өтпейтін шығарсыз).

«Үш жазушыны ғана оқимын, соның ішінде сіз барсыз» дегенің үшін рахмет. Шығарманы жай күндері түнде, демалыс күндері күндіз жаза беремін. Бізде уақыт таңдап отыратын жағдай жоқ. Шығарма жазу столыма дейін дайын болуы керек. Басыңда дым жоқ болса столға отыра кеткеннен пайда жоқ. Ол дегеніңіз құрсағында баласы жоқ әйелдің жасанды толғағындай болады.

- Дулат аға, Ассалаумағалейкум! Жазушы мен ақындар бір-біріне «туыс» қой. Қазіргі жас ақындарды оқысам түсіне алмаймын. Әлде біздің өреміз жетпей ме?! Білмеймін. Осы жас буынынң аяқ алысы туралы не дер едіңіз?!

- Өлеңнің көптігі жақсы-ау, бірақ, ол көбейген сайын санасы төмендеп барады. Кезекші ой, кезекші ұйқас, шұбалаңқылық поэзияның қадірін  кетіріп барады. Бір сөзді бір жол ғып өлең жазу модаға айналып барады. Мен де өзің сияқты ондайды қабылдай алмаймын.

- Дулат аға, 1) «Бақыт жолы» деген шығармаңызды драматургияның талаптарына сай келетін туынды деп есептейсіз бе? Мен осы спектакльді көрдім. Ойыңызды білейін дегенмін. Үнемі Қазақты тұқыртып келетін ассамблеяға дұрыс қарайсыз-ау деймін. 2) Мырзатай көкеміз сіз айтқандай линкомнан кейін ауырып, сырқаттанып қалған жоқ. Сіз де сөйткен жоқсыз. Неге? Қандай айырмашылығыңыз бар? 3) Халық пен биліктің арасы алшақтап кетті ғой. Қай жақтасыз? Егер халық жағында болсаңыз, қазіргі президент айтқан болашақ президенттің кім болмағын айтарсыз. Айтпайтын болсаңыз, ана жақтыкі екеніңізді білетін боламыз. Асқар Азат.

-«Бақыт жолын» көрдім, сіз соны сәтті туынды деп ойлайсыз ба?» деп сұрапты Асқар Азат деген азамат. Біріншіден шығарманың аты «Бақыт жолы» емес, «Бақыт құсы». Екіншіден оны сахналаған ассамблея депутаттары емес, жаңа құрылып жатқан «ұлт театры». Ол Ассамблеяның театры ма, Парламенттің театры ма, онда менің шаруам жоқ. Маған театр қажет. Ең алғашқы пьесаны жазып беріңіз деп өтініш білдіргендері үшін оларға рахметтен басқа айтарым жоқ. Спектакльдің алғашқы қойылымына риза болмадым. Сонан соң режиссерды да, басты рольдегі актрисаны да ауыстырып, қайта қойғыздық. Алғашқы нұсқасын қатты сынға алдым. Сонан соң олар күні-түні жұмыс істеп, тазалап, қысқарған жерін қайта қосып екінші рет көрсетті (Алматыда). Лық толы зал (өңкей студент-жастар) овация жасап тұрып алды. Сәуір айының соңында фестиваль шеңберінде Астанада көрсетіпті. Мен бара алмадым. Оны барып көрген кісілер маған телефон соғып құттықтап жатты. Министр Мұхтар Құлмұхаммед мырза арнайы хабарласып, ол шығарманы экранға шығару жөнінде ұсыныс айтты.

Соған қарағанда, жаман емес сияқты.

- Сіз бір сөзіңізде Ислам дініне қарсы уәж айтты деген қауесет бар, сол шын ба екен? Қазақ елінде зиялы деген қауым бар ма? Болса кімдерді атар едіңіз, өзіңізден басқа. Адамнын мұраты не деп ойлайсыз?

-Ислам-мемлекетіміздің басты діні. «Бір кезде сізді ислам дініне қарсы шығыпты» деген қауесет бар, сол рас па?» деп оның қауесет екенін өзіңіз мойындап отырсыз. Өз көзіңізбен оқымаған нәрсеге елеңдей салудан аулақ жүрген жөн шығар.

Зиялылардың бәрін тізе берсем көп орын алып кетер. Оны өзіңіз де шамалап жүрген боларсыз деп ойлаймын.

Адамның мұраты - әділдік пен адалдық принциптеріне адал болу. Өмір сүрудің басқа тура жолы жоқ.

- Нұрлан Оразалинді классик деп атай аласыз ба, жоқ халтурщик пе? Оның шығармалары шынымен Мемлекеттік сыйлықққа лайық па еді? Ол жалпы сіздің ойыңызша қандай ақын? Әйтеуір классик емес екені айдай ақиқат!

- Нұрлан Оразалинді «классик» деп атай аласыз ба, әлде ол халтурщик пе деп сұрапты бір азамат. Халтурщик деп айтуға аузым бармайды. Ал, «классик» пе, «классик» емес пе деп мәселе қоюдың өзі білместік. Нұрлан сияқты ортанқол ақындар қазақта толып жатыр. Мемлекеттік сыйлықтың өзін ол Қ. Қайсенов пен Ә. Нұршайықовқа арыз жаздырып жүріп әрең алды. Комиссияның шешімі шығып кеткен соң. Ар жағын өзің түсіне бер. «Әйтеуір классик емес екені» анық деп өзің де анығын айтыпсың ғой.

- Мәңгілік төраға деген немене? Сонда Нұрлан Оразалин Жазуышлар Одағын өле-өлгенше билей ме? Неге Жазушылар одағын таланты шамалы адамдар билейді, неге Мемлекттік сыйлықты халтурщиктер алады? Түк түсінсем бұйырмасын! Соны түсіндіріп беріңізші?

- «Мәңгілік төраға» деген немене? Сонда Нұрлан Оразалин Жазушылар одағын өле-өлгенше басқара ма?» - деп күйініпсіз. Қазір заман солай. Отырған орыннан өле-өлгенше айырылмау керек. Бәлкім, Нұрлан Оразалин Қазақстан Жазушылар одағын ең ұзақ басқаруда Гиннестің рекордтар кітабына енгелі жүрген шығар. Г. Мопассанның мынадай сөзі бар: «Будущее принадлежит пройдохам» деген. Бәлкім, сол заман бізге жеткен шығар.

-Дүке, Жазушылар одағының мәңгідік төрағасынан қашан құтыласыздар?

-Жазушы ағайындар да үндемес болып алды. Одақ басшылығының ығына жығыла беретін жаңа мүшелер, ыңғайпаз аға өкілдері «шатақтан аулақ жүргісі» келеді де, Жазушылар одағының ел арасындағы беделін әбден түсіріп болды. Олар ұлттық мүддеге байланысты бірде-бір жиын өткізіп көрген жоқ, басқа жақта өтіп жатқан ондай жиындардан да аулақ жүреді. Қара бастың қамы ғой баяғы. Жақынды жағалап, ағаны сағалап, ешкімге қарсы келмей тыныш жүргенге не жетсін! Сонда бас та аман, құлақ та тыныш, қарын да тоқ, уайым жоқ. Ұлттық мүдде мен ұлттың уайымы өз бетінше өмір сүре берсін!..

- Дулат аға, Сіздің замандастарыңыздың біразы заманауи технологияларды меңгеріп, ғаламторда өздерінің веб-сайттарын ашып жатыр. Сіздің өз сайтыңыз бар ма? Сіздің шығармаларыңызды интернеттен табуға бола ма?

- Менің өзі Веб-сайтым жоқ. Ашу керек еді. Оны қолға алып көрермін.

- Атыңызды неге Дулат қойған? М.Шахановтың қайраткерлігін қалай бағалайсыз? Бір депутат-жазушының атын мемлекеттік сыйлық алғанда ғана білген едіңіз, оны көрсеңіз қазір сол пікірдесіз бе?

- Атымды «Дулат» деп менің молда атам Мәулен деген кісі қойған. Ол кісі бәріміздің атымызды кітапқа қарап қойған екен де, маған келгенде ол үрдісінен тайып: «Дулат руының арасына кеп туылды. Бұл да үлкен ел. Атын «Дулат» деп қойсын» деп Сырдың ар жағында отырса да атты кісі жіберіп қойдырған екен. Ал, Шахановтың ақындығын да, азаматтығын да жоғары бағалаймын.

- Ассалаумағалейкүм, Дулат аға! Қажығұмар атамыздың тағдыры туралы не айтар едіңіз. Қартты елге алдыра алмауымыз елдігімізге сын болған жоқ па? Сонда Қазақ жерінің барлық жер асты байлығының 30 пайызын Қытайларға несіне бердік? Атамыздың сүйегін Қытайда қалдыру үшін бе? «Малым - жанымның садағасы, жаным - арымның садағасы» емес пе еді. Қазақ халқында оның жерінің барлық жер асты мұнайы мен газынан да, темірі мен көмірінен де, барлық қордағы теңгесінен де, тіпті халықтың өмірі мен өлімінен де қымбат байлық бар екенін мойындайсыз ба, ол - халықтың ар-намысы. «Қылмыс» көп қой. Ең үлкен «қылмыс» мынау жарық дүниеге келгенде «Қазақ» болып туғаның екен.

- Қажықұмар ағамыздың елге жете алмай арманда көз жұмғаны өкінішті. Біз ол кісіні елге алып келе алмадық. Бұл - бір. Екіншіден «қазақ болып туғаның үшін өкінбе.  Ол «қылмыс» емес. Бәлкім, бүкіл өмірің күреспен өтетін қызық ұлттың өкілі шығарсың. Асқар Сүлейменов айтқан еді -«Не хочу быть немцем. Там никакой проблемы нет. А у нас кроме проблемы ничего нет. Быть казахом очень интересно» деп (Неміс ғалымымен сөйлескен кезімізде айтқан сөзінен).

Соңы

«Абай-ақпарат»