ساكەن كوكەنوۆ. ءورىستىلدى باسىلىمدار مينيسترلىككە قىسىم جاساپ جاتىر
باق پەن عالامتور بەتتەرىندەگى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا قاتىستى قىزۋ پىكىرتالاس ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. اسىرەسە ءورىستىلدى ءباسپاسوز قۇرالدارى ءبىر كىسىدەي بىرلىك تانىتىپ، قوعامدىق كوميسسيا قولىنداعى بۇل زاڭ جوباسىنا بەلسەندى قارسىلىق كورسەتۋدە. بۇل تاقىرىپتاعى جاريالانىمداردىڭ استارىنان ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولىن ىزدەۋ ەمەس، ءتۇرلى باتىل تالاپتارمەن رەسمي ورگاندارعا قىسىم كورسەتۋشىلىك بايقالاتىنداي. سول جاريالانىمداردىڭ ءبىرشاماسىنا رەداكتسيالىق شولۋ جاساعان ەدىك...
باق پەن عالامتور بەتتەرىندەگى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا قاتىستى قىزۋ پىكىرتالاس ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. اسىرەسە ءورىستىلدى ءباسپاسوز قۇرالدارى ءبىر كىسىدەي بىرلىك تانىتىپ، قوعامدىق كوميسسيا قولىنداعى بۇل زاڭ جوباسىنا بەلسەندى قارسىلىق كورسەتۋدە. بۇل تاقىرىپتاعى جاريالانىمداردىڭ استارىنان ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولىن ىزدەۋ ەمەس، ءتۇرلى باتىل تالاپتارمەن رەسمي ورگاندارعا قىسىم كورسەتۋشىلىك بايقالاتىنداي. سول جاريالانىمداردىڭ ءبىرشاماسىنا رەداكتسيالىق شولۋ جاساعان ەدىك...
ءورىستىلدى قاۋىم 80 جىل مۇرسات سۇرايدى
«تسەنترازيا» ينتەرنەت پورتالى مارات نۇرپەيىستىڭ «ۇلتشىل پاتريوتتار قازاقستاندى قۇلاتقىسى كەلە مە؟» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىن ۇسىنادى. بۇل ماقالا قازاقشا بۇركەنشىك اتپەن بەرىلگەن بەلگىسىز اۆتوردىكى بولۋى ابدەن مۇمكىن. تاقىرىبىنىڭ استارىنا ۇڭىلسەك، «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كۇشەيۋى ەلدى قۇلاتادى» دەگەن تۇجىرىمعا تارتىپ تۇر. ماقالا بارىسىندا اۆتور «كەيبىر ماماندىق يەلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل مىندەتتەلەتىن بولسا، بۇل - ديسكريميناتسيا» دەپ ايىپتايدى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وزىنە تيەسىلى فۋنكتسياسىن اتقارۋىن ديسكريميناتسياعا، ياكي ازشىلىقتىڭ قۇقىعىنىڭ تاپتالۋىنا تەڭەۋ، ارينە، ارانداتۋشىلىق پيعىلدان تۋىندايدى. وسىلايشا، ءورىستىلدى قاۋىم مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن كوزقاراسىن اشىق بايقاتىپ جاتقانداي. اتالعان ماقالادا «ورىس ءتىلىنىڭ قازاقستانعا ەنۋى 80 جىلعا سوزىلدى، دەمەك، قازاق ءتىلىن قالپىنا كەلتىرۋگە دە وسى شامادا ۋاقىت قاجەت» دەگەن پىكىر ايتىلادى. ياعني 80 جىل ۋاقىتقا «مۇرسات سۇرايدى». ءتىپتى مەملەكەتتىك ءتىلدى مىندەتتەۋدى 2013 جىلى ەمەس، 2017 جىلى جۇزەگە اسىرۋعا دا كەلىسىم بەرىپ وتىرعان جوق. بۇل تۋرالى دا ورىس باسپاسوزدەرى مايموڭكەلەپ جاتپاستان، اشىق جەتكىزۋدە.
كەتەمىن دەپ قورقىتۋ كىمدەرگە ءتان؟
«قازاقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭ قازاقستاننان رەسەيگە ىعىسۋعا ماجبۇرلەيدى» دەپ اتالىپتى «رۋسكي مير» پورتالىنداعى اننا روگاچيوۆانىڭ ماقالاسى. سونداي-اق اۆتور قازاقستاندىقتاردىڭ اراسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى پايدالانۋشىلاردىڭ ۇلەس سالماعى 20 پايىزعا جەتپەيتىندىگى جونىندە جالعان اقپارات ويلاپ تابادى.
ال لاد قوزعالىسىنىڭ توراعا ورىنباسارى پيوتر كۋزمەنكو جۋىق ارادا وسى ماسەلەگە قاتىستى جيىن وتكىزەتىندىكتەرىن، سونىڭ بارىسىندا پالەندەي ءبىر شەشىم قابىلدايتىندىقتارىن ايتىپ قورقىتادى. نەندەي شەشىم ارقىلى مينيسترلىكتى رايىنان قايتارماق ەكەنى ءبىر قۇدايعا عانا ايان.
تاعى ءبىر باسىلىمدا ورىس، سلاۆيان، كازاك قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى اناتولي چەسنوكوۆ «مەن ەندى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنە المايمىن، ال جاستارعا تالاپ ەتۋ قيىن، ولار كورشى ەلدەرگە كەتىپ قالادى» دەگەن ۋلتيماتۋم قويادى.
قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى وتاندىق باق-تى بىلاي قويعاندا، كورشى رەسەيدى دە قاتتى «الاڭداتىپ» جاتقانعا ۇقسايدى. «ورىستاردى ديسكريميناتسيالاۋ قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنا اينالىپ بارا ما؟» دەگەن تاقىرىپپەن دابىل قاعادى رەسەيلىك Km.ru پورتالى. «قازاقتار دايىنداپ جاتقان زاڭ جوباسى بويىنشا، كەز كەلگەن بالاباقشا مەن وقۋ ورنىندا قازاقتىلدى توپتاردىڭ ۇلەس سالماعى 50 پايىزدان كەم بولماۋى كەرەك» دەگەن تىركەسكە شۇيلىگەدى. ەگەر 50 پايىزدىق تالاپقا يە بولا الماسا، ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسى قايدا قالادى؟! ونىڭ ۇستىنە ورىستىلدى باسپاسوزدەردىڭ بالاباقشالار مەن وقۋ ورىندارىنداعى مەملەكەتتىك تىلگە قارسى شىعۋى لوگيكاعا مۇلدە ساي كەلمەيدى. وسى كۇنگە دەيىن «ءبىز كەڭەستىك زاماندا تۋعان ادامدارمىز، ەندى ءبىزدى قازاقشا سويلەتۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ ءۋاج ايتۋشىلاردىڭ بالاسىن دا مەملەكەتتىك تىلدەن الشاق ۇستاۋدى كوزدەۋىن مەملەكەتتىك ساياساتقا قارسى شىعۋ دەپ قانا باعالاۋعا بولادى. رەسەيلىك باسىلىمداردان بۇل تاقىرىپتى ريا نوۆوستي، لەنتا رۋ، روسبالت جانە تاعى باسقا بەدەلدى سايتتار مەن مەرزىمدى باسىلىمدار جارىسا جازدى. قازاقستاندىق اقپارات الاڭىنىڭ رەسەيگە جانە ءورىستىلدى قاۋىمعا تاۋەلدىلىگى باسىم ەكەنىن ەسكەرسەك، ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىنداعى جاعىمدى ءوزگەرىستەردىڭ ورناۋى وڭاي بولماسى انىق.
سونىمەن، مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ 20 جىل كەشىكسە دە، قولعا العان شەشىمىنە قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر تاعى دا ۋاقىت سۇرايدى. «ۋاقىت ءبارىن تۇزەيدى» دەگەن جالاڭ تۇجىرىمعا سەنىپ وتىرۋعا بولمايتىنى بەلگىلى. ارينە، ءورىستىلدى باسپاسوزدەردى، شىنىمەن دە، ءتىل بىلمەۋشىلەردىڭ قۇقىعى الاڭداتاتىن بولسا، ورىس ءتىلىن بىلمەۋ سەبەبىنەن جۇمىسسىز قالىپ، بازار جاعالاعان، اسىرەسە شەتەلدەن ورالعان قازاقتاردىڭ تاعدىرى جونىندەگى جاريالانىمدار دا از بولماس ەدى.
قازاقستاندىق «رەسپۋبليكا.kz» سايتىنداعى نۇرلان اتامباەۆتىڭ «تۆويا مويا سوۆسەم نە پونيماي» اتتى ماقالاسى دا قازاق ءتىلىن ىسكە جارامسىز قارىم-قاتىناس قۇرالى رەتىندە كورسەتەدى. كەز كەلگەن ءىستى جەمقورلىققا اكەلىپ تىرەپ قوياتىن اۆتورلاردىڭ ادەتى بۇل ماقالادا دا كورىنىس بەرىپتى. اۆتور مادەنيەت مينيسترلىگى دايىنداپ جاتقان بۇل زاڭ جوباسىن «شەنەۋنىكتەردىڭ اقشا سىندىرۋعا ارنالعان جوباسى» دەپ باعالايدى.
90-جىلداردان قالعان «كادرلاردى جوعالتىپ الامىز» دەگەن جاڭساق قاعيداعا ارى قاراي دا جارماسا بەرۋدىڭ ءجونى جوق. قۇلىقسىز توپتىڭ دەگەنىنە سالساڭ، جوعارىدا ايتىلعانداي، تاعى دا 80 جىل مۇرسات سۇرايىن دەپ وتىر. سوندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قىزىعىن ءبىز كورمەگەندە، كىم كورۋى كەرەك؟!
ارانداتۋشى جاريالانىمدار زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرە مە؟
قازاقستاندىق پراۆوسلاۆتار وداعىنىڭ Spgk.kz سايتىندا جارىق كورگەن ف.ميروگلوۆتىڭ ماقالاسىندا ماعىناسى ءتۇسىنىكسىزدەۋ ۇران ايتىلىپتى: «ورىس ازاماتتارى مۇنداي شەشىمدەرگە سالقىن قاراڭىزدار. وزدەرىنە جازا بەرسىن (زاڭدى). تىلگە قاتىستى كەز كەلگەن جارلىق پەن زاڭدى كۇلە وتىرىپ وقىڭىزدار، سەبەبى ونىڭ بارلىعى - فانتاستيكا اۋىلىنان تۋىلعان دۇنيە. بۇرىنعىداي نەگىزگى تىلدە، قۇدىرەتتى، ۇلى ورىس تىلىندە سويلەۋدى جانە جازۋدى جالعاستىرا بەرىڭدەر. وعان توسقاۋىل قويۋ ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى...» دەپ جالعاسا بەرەدى. مىنە، ارانداتۋشىلىقتىڭ كوكەسى قايدا جاتىر! اسىلىندە، ولار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا مىسقىلمەن قاراۋعا شاقىراتىن ءماتىن ءۇشىن عانا سوت الدىندا جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى ەدى...
بۇلاي جالعاسا بەرسە، اقپارات الاڭىنىڭ ارانداتۋشى جازارماندارى ەل ىشىندەگى ارانداتۋلارىمەن قازاقستاندى رەسەيمەن دە شاعىستىرا باستايدى. كەز كەلگەن ءماسەلەدە ءتۇرلى كوزقاراس بولادى. الايدا ورىستىلدى باق-تاردىڭ بارلىعىنىڭ بىردەي قاساڭ قارسىلىق كورسەتۋى اتا-باباسىنان قازاق جەرىن مەكەن ەتىپ كەلە جاتقان تولەرانتتى ۇلت وكىلدەرىنىڭ رەنىشىن تۋدىراتىنى انىق. ونىڭ ۇستىنە مىسقىل مەن مازاق پىكىر ارالاسقان ارانداتۋشى پىكىرلەردىڭ ەمىن-ەركىن جاريالانۋى ءتىپتى كوڭىل قۇلازىتادى. ەندى مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولعا العان يگى باستاماسىنا ەش كەدەرگى بولماسا دەگەن نيەت بار. رەسمي ورگانداردىڭ ءتىل ۇيرەنۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتقان ءورىستىلدى باسپاسوزدەردىڭ ءتۇرلى نەگىزسىز سىلتاۋلارىن ءۋاج رەتىندە قابىلداۋىنا نەگىز جوق.
ءبىر پىكىر:
شەرۋباي قۇرمانبايۇلى، ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسى:
- ءورىستىلدى ءباسپاسوز قۇرالدارىنداعى جاريالانىمدار ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ جونىندەگى قوعامدىق كوميسسيانىڭ جۇمىسىنا بالەندەي اسەر ەتەدى دەپ ويلامايمىن. قوعامدىق پىكىردى ەسكەرۋ ءۇشىن اتالعان جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىنا ءتۇرلى قوعامدىق مەكەمەلەردىڭ وكىلدەرى قاتىستىرىلعان بولاتىن. سولاردىڭ باستاپقى جۇمىسى عالامتوردا تالقىلانىپ جاتىر. ارينە، ول سوڭعى نۇسقا ەمەس. دەگەنمەن قوعامدىق كوميسسيا ءوزىنىڭ قولىنان شىققان جۇمىستارىن مەملەكەتتىك ورگاندارعا ۇسىنىپ جاتىر. وندا قايسىبىر ازشىلىقتىڭ قۇقىعى تاپتالادى دەپ ويلامايمىن. دەگەنمەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە تالاپتى كۇشەيتەتىن ۋاقىت جەتتى.
«الاش ايناسى» گازەتى
