ۋاقىتتى ۋىسىڭدا ۇستاپ تۇرا المايسىڭ. بىراق سول ۋاقىتپەن ۇشتاسا بىلگەن ادام عانا وسىناۋ ومىردە جەتىستىكتەرگە جەتە الادى. سونداي جانداردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى – بەلگىلى مەتسەنات، قوعام قايراتكەرى، ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى قوعامدىق قوردىڭ توراعاسى، «مارسەل گرۋپپ» كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، ۇلتتىق «التىن جۇرەك» جانە حالىقارالىق «سوكرات» سىيلىقتارىنىڭ لاۋرەاتى ماحمۇت نالىباەۆ.

ماحمۇت ىبىرايحانۇلى – سىر ەلىنىڭ پەرزەنتى. اكەسى ىبىرايحان مەن عازيز اناسى قالىكۇل بالالارىنا ەشبىر پەندەنىڭ ماڭداي تەرىمەن تاپقان ادال تابىسىنان ارتىق ريزىق-نەسىبەگە كەنەلۋى مۇمكىن ەمەستىگىن ءجيى قايتالاپ وتىراتىن. «تاۋعا بارىپ تاس ۋاتساڭ دا، تابىسىڭ ادال بولۋى ءتيىس» دەگەندى ءجيى قايتالايتىن ىبىرايحان اكە ءوز زامانىندا ىسكەرلىگىمەن، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن ەل اۋزىندا قالعان اردا ازاماتتاردىڭ ءبىرى بولعان. ال اناسى قالىكۇل ءسوز مايەگىن قالقىعان شەشەن بولىپتى. ءتورت ۇل، ءتورت قىز ءسۇيدى.

سول ءتورت ۇلدىڭ ەڭ ۇلكەنى ماحمۇت ومىرگە كەلەردە 96 جاستاعى بابا دەگەن شەشەن كەيۋاناسى ءتۇس كورەدى. تۇسىندە قالىكۇلدىڭ ومىراۋىنا ارىستان جابىسىپ ەمىپ جاتادى. كوپتى كورگەن كەيۋانا ىبىرايحاندى شاقىرتىپ، «ارىستانداي ۇلدى بولاسىڭ، اتىن ماحمۇت دەپ قويارسىڭ» دەگەن ەكەن. ارادا از ۋاقىت وتكەندە ءوز ەلىنىڭ ءدامى بۇيىرعان قارت انا اتامەكەنىنە كوشىپ كەتەدى. ىبىرايحان اكەي ۋادە بويىنشا، جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان ۇلىنىڭ اتىن ماحمۇت (مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) قۇرمەتىنە) قويادى.

مىنە، ۇلاعاتتى تاربيەنى ۇياسىنان كورىپ وسكەن سول ۇل بۇگىندە ۇلكەن جۇرەكتى ازامات بولىپ ءوستى. ءار ىسىنە، ءتىپتى سويلەگەن سوزىنە دەيىن وتە تياناقتى. بوس سوزگە جانى قاس. ورنىقتى. جاستار ول كىسىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ وزىنەن-اق ۇلگى الۋىنا بولادى.

ول ءوزىم دەگەن جاننىڭ بارىنە وزەگىن جۇلىپ بەرۋگە دايىن قامقور اعا، سەنىمدى دوس، ادال جار، اسقار تاۋداي اكە. ءوز ومىرىندە تەك اق سويلەپ، ادال كۇلەتىندەردىڭ جانىنان تابىلۋعا ۇمتىلعان ونىڭ اسىعى ۇنەمى الشىسىنان ءتۇسىپ جۇرەتىنى دە سوندىقتان بولار.

***

بىرنەشە جوعارى ءبىلىمدى، ماماندىقتى قاتار يگەرگەن M.نالىباەۆ جيىرما جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەسىن قوسىپ، بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرىپ، ەلىمىزدەگى بىرقاتار وبلىستىڭ ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن نىعايتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى.

م.نالىباەۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن «تەرەڭوزەك مۇناي ونىمدەرى» مەن «جوسالى مۇناي ونىمدەرى» مۇناي بازالارى (قىزىلوردا وبلىسى) زامان تالابىنا ساي قايتا جوندەۋدەن ءوتتى. ەلىمىزدە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ «كازگەرمۋناي» بك،  «كۋات املون مۋناي» جشس جانە «تورگاي پەترولەۋم» بك-نىڭ مۇناي ونىمدەرىن قابىلداۋدى، وڭدەۋدى، ساقتاۋدى جانە تەمىر جول ارقىلى تاسىمالداۋدى ۇيىمداستىردى.

مۇناي ءوندىرۋ سالاسىنداعى شەتەلدىك ءىرى-ءىرى كومپانيالارمەن (ەۋروازيالىق مۇناي كومپانياسى، KAZGERMUNAI, Kumkol Lukoil, قازاق-بريتان بىرىككەن كاسىپورنى (KAM), Ai-Dan, Turgai Petroleum, Kuat-Amlon Munai KOR ، South Oil, SSM Oil, Galaz) تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەي وتىرىپ، سول ايماقتىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا دا قوماقتى ۇلەس قوستى.

ماحمۇت ىبىرايحانۇلى «ساۋتس-ويل» جشس-نىڭ نەگىزىن («قۇمكول» كەن ورنى) قالاعانداردىڭ ءبىرى. بۇگىندە بۇل كومپانيا قازاقستانداعى ءىرى كومپانيالاردىڭ ىشىندە 17-ورىندا تۇرعانىن دا ايتا كەتەتيىك.

م.نالىباەۆتىڭ باسقارۋىمەن 4 تىڭ جاڭا جوبا اشىلىپ، قازىرگى تاڭدا كەن ورىندارىن ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلۋدا. سوڭعى 10 جىلدىقتىڭ ىشىندە م.نالىباەۆ باسقاراتىن كومپانيالارعا 135 ملن. اقش دوللارى كولەمىندە شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلعان. 200-دەن استام ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلدى. مەردىگەر كومپانيالاردا 1000-نان استام ادام جۇمىسقا الىندى. كومپانيا ەسەبىنەن ارنايى ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا ەلىمىزدىڭ 300-دەن استام ازاماتىنىڭ وقۋ اقىسى تولەنگەن.

ماحمۇت ىبرايحانۇلى نالىباەۆ 2017 جىلدىڭ وزىندە جەكە تۇلعا رەتىندە ءوز شوتىنان قر مەملەكەتتىك كىرىس دەپارتامەنتىنە 660 740 000 تەڭگە سالىق تولەدى.

ول «ەنەرگورەسۋرسى» جشس كومپانياسىنىڭ دا تىزگىنىن ۇستاپ وتىر. قوستاناي وبلىسىنىڭ اۋليەكول وڭىرىندە ورنالاسقان بۇل كەن ورنىنىڭ شيكىزاتتىق بولجامدىق قورى 150-200 ملن. توننا. اتالعان كومپانيا قىزمەتىنىڭ ارقاسىندا قوستاناي وبلىسىندا تۇڭعىش رەت 22 مۇناي-گاز  قۇرىلىمى انىقتالدى.

***  

كاسىپكەرلىكپەن بىرگە، م.نالىباەۆ ەلىمىزدىڭ قوعامدىق جانە قايىرىمدىلىق ومىرىنە دە بەلسەنە اتسالىسادى. ول ءاردايىم ونەردىڭ، رۋحانياتتىڭ قول­داۋشىسى. بىراق ونىسىن جالپاق جۇرتقا جاريالاي بەرمەيدى.

ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسى – سىر ەلىنە مەشىت، بالاباقشا، مەكتەپ، مەديتسينا ورتالىقتارىن، وقۋ ورىندارىن اشقان يگىلىكتى ىستەرىنەن بولەك، تالاي ادامدى قاجىلىققا جىبەرىپ، ەل-جۇرتىنىڭ العىسىن ارقالاپ ءجۇر. حالقىمىزدىڭ ارداقتى ۇلى، ارميا گەنەرالى، كەڭەس وداعىنىڭ ەكى دۇركىن باتىرى، حالىق قاھارمانى، كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى حالىقارالىق قوعامدىق قور قۇردى. ۇلتتىق داستۇرلەردى جاڭعىرتۋ، جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ، شەت ەلدەگى قازاق دياسپورالارىمەن قارىم-قاتىناستى جانداندىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان قور بۇل كۇندەرى سول باعىتتاردا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ، بۇل ماقساتتارعا م.نالىباەۆ جانە قوردىڭ بەلسەندىلەرى 700 ملن. تەڭگەدەن استام قاراجات جۇمساپ، ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە قايىرىمدىلىق-پاتريوتتىق جۇمىستاردىڭ ساپالى جاسالۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتتى. اتاپ ايتار بولساق، قور باعدارلاماسى بويىنشا 2015 جىلى اقمولا وبلىسىنىڭ مۇڭايتپاس اۋىلىندا قاجىمۇقانعا ارنالعان الىپ ەسكەرتكىش ورناتىلدى. كەلەر جىلى قوستاناي قالاسىندا قوبىلاندى باتىرعا  ەسكەرتكىش قويىلدى، قىزىلوردا وبلىسىنداعى قورقىت اتا مەموريالدىق كەشەنىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ماقساتىندا مەشىت، قوناق ءۇي، اۆتوتۇراق سىندى الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ سالىنۋىنا دەمەۋشىلىك ەتتى.

استانا قالاسىندا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي «تاريح مادەنيەتى» اتتى حالىقارالىق فەستيۆال ۇيىمداستىردى.

2017 جىلى م.نالىباەۆ جانە «گەنەرالدار كەڭەسى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىك مۇشەلەرى ماسكەۋ قالاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، ارميا گەنەرالى، قر تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ ەسكەرتكىشىنىڭ ورناتىلۋىنا قارجىلاي دەمەۋشىلىك كورسەتتى.

ماحمۇت ىبىرايحانۇلى ۇلت ويشىلى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، تۇركىستان اۆتونومياسىنىڭ كوسەمى – مۇستافا شوقايدىڭ ۇرپاعى بولىپ كەلەدى. اتا-بابا الدىنداعى پارىزىن ورىنداپ، پاريجدە مۇستافا شوقايدىڭ تۇرعان جەرىنە ونىڭ ءمۇسىنىن ورناتىپ، ماڭايىنا اللەيا وتىرعىزۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرىپ، وسى ءىس-شارانى ءساتتى اتقارىپ قايتۋعا بارعان دەلەگاتسيانىڭ تولىقتاي قاراجاتىن ءوز موينىنا كوتەرىپ الدى.

***

ءيا، ماحمۇت نالىباەۆتىڭ ساۋساعى تيمەگەن سالا جوق. ونىڭ اۋىلدىق ايماقتاردى ابات­تاندىرۋ، جارىق ورناتىپ، اۋىزسۋ تارتىپ بەرۋ، مەكتەپتەردى وزىق ۇلگىدەگى تەحنولوگيالارمەن جابدىقتاۋ، بالالارعا سپورت الاڭدارىن سالۋ، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارىنا، جەتىمدەرگە، بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرىنە، سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرىنە كومەك كورسەتۋ سىندى  قايىرىمدىلىق قادامدارىن تىزەر بولساق، سان جەتپەس، ءسىرا.

جاس كۇنىنەن وزگەلەرمەن قولىنداعى بارىن ءبولىسىپ، كەم-كەتىككە قارايلاسا ءجۇرۋدى دە ۇمىتپايىن، بىرەۋدىڭ قۋانىشىن، جاقسىلىعىن جانىمەن، ۇلكەن جۇرەگىمەن قابىلدايتىن، سونىسىمەن مارتەبەلى ماحمۇتتاي ەل اعاسى سول تۋا بىتكەن تەكتىلىگىنەن ءالى تايماي كەلەدى.

وسىناۋ قىزىعى مەن قيىندىعى قاتار ورىلەتىن ۇزاق جولدا تەڭ تۇستاستارىنان وق بويى وزىق تۇرعان، زامانىنان وزا شاپقان، ارقاشان دا ناقتى ىسىمەن ىرىلىك تانىتقان، كۇيكى تىرلىكتى كۇيتتەمەي، جاماندىق اتاۋلىعا قۋاتىن سارىقپاي، بارىنە دە جانىمەن جاقىن جۇرەتىن ماحمۇت ىبى­رايحانۇلى انار جەڭگەمىز ەكەۋى ەكى ۇل، ءبىر قىز تاربيەلەپ ءوسىرىپ، بۇگىندە نەمەرەلەرىنىڭ شاتتىعىنا بولەنىپ وتىر.

امان ءجۇرىڭىز، جۇرەگى ۇلكەن ازامات!

نۇرجامال الىشەۆا

Abai.kz