ەلىنىڭ ەڭلىكگۇلى ەدى...
قازاق كورەرمەندەرىنە «مەنىڭ اتىم قوجا» فيلمىندەگى قوجانىڭ اناسى ميلات، «تاقيالى پەرىشتەدەگى» كومەندانت جامال، «ۇلدىڭ ورالۋىنداعى» رابيعا، «توعىسقان تاعدىرلار» تەلەسەريالىنداعى ءنۇربيبى اجە سياقتى باسقا دا كوپتەگەن رولىمەن تانىس قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، «قۇرمەت بەلگىسى»، «پاراسات» وردەندەرىنىڭ يەگەرى بيكەن ريموۆانىڭ قىزمەتى، نەگىزىنەن، ۇلتتىق ساحنا ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى - م.اۋەزوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىمەن بايلانىستى بولدى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ساحنا تورىنەن ءتۇسپەگەن ايتۋلى ونەر شەبەرى اكتريسالىقپەن عانا شەكتەلىپ قالماي، «ەڭلىكگۇلىم»، «ونەردەگى ونەگەلى ومىرلەر» اتتى كىتاپتار جازىپ، دراماتۋرگيا سالاسىنا دا قالام تارتتى. ول جازعان «اباي-ايگەرىم»، «قوس مۇڭلىق» پەسالارى ەلىمىزدىڭ كورنەكتى تەاترلارى رەپەرتۋارىنان بەرىك ورىن الدى.
قازاق كورەرمەندەرىنە «مەنىڭ اتىم قوجا» فيلمىندەگى قوجانىڭ اناسى ميلات، «تاقيالى پەرىشتەدەگى» كومەندانت جامال، «ۇلدىڭ ورالۋىنداعى» رابيعا، «توعىسقان تاعدىرلار» تەلەسەريالىنداعى ءنۇربيبى اجە سياقتى باسقا دا كوپتەگەن رولىمەن تانىس قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، «قۇرمەت بەلگىسى»، «پاراسات» وردەندەرىنىڭ يەگەرى بيكەن ريموۆانىڭ قىزمەتى، نەگىزىنەن، ۇلتتىق ساحنا ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى - م.اۋەزوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىمەن بايلانىستى بولدى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ساحنا تورىنەن ءتۇسپەگەن ايتۋلى ونەر شەبەرى اكتريسالىقپەن عانا شەكتەلىپ قالماي، «ەڭلىكگۇلىم»، «ونەردەگى ونەگەلى ومىرلەر» اتتى كىتاپتار جازىپ، دراماتۋرگيا سالاسىنا دا قالام تارتتى. ول جازعان «اباي-ايگەرىم»، «قوس مۇڭلىق» پەسالارى ەلىمىزدىڭ كورنەكتى تەاترلارى رەپەرتۋارىنان بەرىك ورىن الدى.
...وزىنە عانا ءتان مايدا قوڭىر ءۇنى، جەر قوزعالسا دا قوزعالا قويمايتىن سابىرلى دا سالماقتى مىنەزى بيكەن اپايدى ءوزگەلەردەن ءاردايىم دارالاپ تۇراتىن. جاستايىنان قيىندىقتى كوپ كورگەن اكتريسانىڭ ومىرگە كوزقاراسى، ادامدارمەن، اينالاسىمەن قارىم-قاتىناسى بولەكشە-تۇعىن. جەتى جاسىندا اكەسى قايتىس بولىپ، اراعا ون جىل سالىپ اناسىنان ايىرىلعان ءجاسوسپىرىم قىزدى ءومىر ەرتە ەسەيتەدى. العاشقى ءرولى ەڭلىكتەن باستاپ ول قازاق تەاترىنىڭ تاريحىندا قالعان كوپتەگەن جارقىن بەينەنى سومدايدى. شاحمەت حۇسايىنوۆتاي دراماتۋرگ جازۋشىعا ادال جار بولىپ، ونەگەلى ۇرپاق ءوربىتەدى. ومىرلىك سەرىگىمەن تابىسقان ءبىر ءساتىن سۋرەتتەي وتىرىپ، اكتريسا ول جايلى ءوز ەستەلىگىندە: «...سول كۇنى مەن شاقاڭنىڭ سۇراۋىمەن ەڭلىكتىڭ قوشتاسۋ ءانىن ايتتىم. اتا-انامدى ساعىنىپ ايتتىم. تاعدىرىمدى ءبىر وزىنە تاپسىرعانىمدى ايتتىم. ورنىمنان تۇرىپ، كەتۋگە ىڭعايلانا بەرگەنىمدە ماڭدايىمنان سيپاپ، كوزىمە تۋرا قاراپ تۇرىپ: «بيكەنجان، سەن كەتپە، قال ءبىزدىكىندە!»، - دەدى. جانە بويجەتكەنگە ايتىلاتىن سوزدەردەي ەمەس، سونشالىقتى ءبىر مەيىرباندىلىقپەن، تازا سەنىممەن ايتتى. بيكەنجان دەپ مەنى تەك قانا انام ايتۋشى ەدى. اكە-شەشەم ولگەلى ءبىر ادام مەنىڭ ماڭدايىمنان سيپاپ، بيكەنجان دەپ كورمەگەن-ءدى. جىلاپ جاتىپ، شاقاڭنىڭ ۇيىندەگى كابينەتىندە ۇيىقتاپ قالعان ەكەم. تاڭ اتا ويانا كەتسەم، شاقاڭ قارسى الدىمدا، كرەسلودا ماعان قاراپ وتىر. «تاڭ اتقانشا وتىردىڭ با؟» دەدىم. «ءيا، تاڭ اتقانشا وتىردىم!» دەدى كۇلىمدەپ. «نەگە؟» دەپپىن ۇيالعانىمنان. «كۇنتاي، مەن سەنىڭ ۇيقىڭدى كۇزەتىپ وتىردىم عوي»، - دەدى. سول ساتتەگى «كۇنتاي» دەگەن جىلى سوزىنەن، جۇزىندەگى كۇندەي كۇلىمدەپ تۇرعان مەيىرباندىلىقتان اينالىپ قانا كەتسەم بولماس پا؟! مىنە، سول كۇننەن باستاپ، شاقاڭ ەكەۋمىز ءومىر جولىن دا، ونەر جولىن دا ءبىر كەشتىك...» - دەپ جازعانى بار. ال اكتريسانىڭ ۇلى، ءتىلشى-عالىم كوبەي قۇسايىنوۆ اناسىنىڭ ادامي ارتىقشىلىقتارىن تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ: «قيىندىقتى كوپ كورگەنىنەن بولار، بالانى كوپ ەركەلەتە بەرمەيتىن. پەرزەنتتەرىنە دەگەن تەرەڭ ماحابباتى جۇرەگىنىڭ تورىندە ساقتاۋلى ەكەنىن مەيىرىمدى جانارىنان-اق سەزەتىنبىز»، - دەيدى. ول كىسىنىڭ ءۇي شارۋاسىن، جولداسى مەن بالا-شاعاسىنىڭ كۇتىمىن، ءوزىنىڭ تەاتر مەن كينوداعى جۇمىسىن ءبىر-ءبىرىمەن شەبەر ۇيلەستىرىپ، بارىنە ۇلگەرەتىن قاسيەتى ماڭايىنداعىلاردى ەرىكسىز ءتانتى ەتەتىن. بيكەن اپايدىڭ ءىسمەرلىگى دە كەرەمەت بولاتىن. قول قۋسىرىپ وتىرعاندى ۇناتپايتىن ول وزىنە كويلەك تىگىپ، بولماسا بالالارىنا كيىم توقىپ، ءاپ-ءساتتە ۇلكەن شارۋا ءبىتىرىپ تاستايتىن. دومبىرا تارتىپ، ءان دە ايتاتىن، وتىرىستاردا ءارىپتەستەرىنە پاروديا جاساپ، ماڭايىن كۇلكىگە كومىپ تاستايتىن دا كەزدەرى بار-تىن.
49 جاسىندا جەسىر قالعان اناسىنىڭ «قيىنشىلىق كەزدەسسە، مۇڭايما، ءبارىن شىدامدىلىقپەن كوتەر. ءبىرىنشى - دەنساۋلىق، ەكىنشى - ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا ءبارىن جەڭىپ شىعاسىڭ» دەگەن اقىلى كوبەي شاحمەتۇلىنىڭ جادىندا ماڭگىگە قالىپ قويدى. «1975 جىلى ءىنىم حاسان قايتىس بولدى. بۇل جايت تا اناما اۋىر ءتيدى. بىراق انام وسىنىڭ ءبارىن قاجىرلى ەڭبەگى ارقىلى جەڭدى»، - دەيدى ول.
ومىردەن وتەر-وتكەنشە ساحنادان قول ءۇزبەگەن اكتريسا ەڭ سوڭعى ويناعانى - «ەستايدىڭ قورلانىنداعى» قورلان ءرولى. ول كىسىنىڭ ءارى دوسى، ءارى ارىپتەسى حابيبا ەلەبەكوۆا سول سپەكتاكل قويىلاتىن كەزدە: «ءتۇنىمەن اۋىرىپ ۇيىقتاي المادىم. تەاترعا حابارلاسايىن، مەنىڭ ورنىما ەكىنشى كەزەكتەگى باسقا اكتەر ويناسىن»، - دەپتى. بىراق تۋمىسىنان جىگەرلى، وجەت مىنەزدى بيكەن اپاي: «مۇنىڭ جارامايدى، ءجۇر، تەاترعا بارايىق. مەنىڭ دە اياعىم اۋىرادى، ەنتىگىپ قالامىن. بىراق شىدايىق. ەكەۋمىز جاقسىلاپ وينايىق، ولسەك، ساحنادا ولەيىك. ءارتىسكە سول - ناعىز ءولىم»، - دەپ قۇربىسىن ساحناعا شىعۋعا كوندىرگەن ەكەن.
بيكەن ريموۆا بولات اتاباەۆتىڭ كوپتەگەن سپەكتاكلىندە باستى رولدەردى وينادى، «اباي دەسەم...» پەساسىن رەجيسسەرمەن ءبىرىگىپ جازىپ شىقتى. وسىنداي جۇمىستار بارىسىندا دا، بىلايعى ومىردە دە تىعىز ارالاسقان بولات اتاباەۆ ول كىسى تۋرالى: «ساحناداعى ءجۇرىس-تۇرىسىنان، كيىم كيىسىنەن، ءسوز ساپتاۋىنان، داۋىس ىرعاعىنان، قيمىل-ارەكەتتەرىنەن قازاقىلىعى ەرەكشە كورىنىپ تۇراتىن»، - دەيدى. سونداي-اق: «كەي ادامدارمەن و دۇنيەدە دە كەزدەسكىڭ كەلەدى. بيكەن اپاي - مەن ءۇشىن سونداي ادام. ساعىنامىن. تۇسىمدە كورەمىن...» - دەگەن شىنايى سەزىمىن دە جاسىرمايدى...
ارىپتەستەر ايتقان سىر
حابيبا ەلەبەكوۆا، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى:
«ول مەنىڭ «بي-اعام»، بيكەشىم ەدى»
...ەكەۋمىز سونداي دوس، سىرلاس ەدىك. ول بويجەتىپ، ەڭبەك ىستەيتىن حالگە جەتكەنشە قانشاما وتكەلدەن ءوتتى. جالعىز اناسى وسى الماتى ەمحاناسىندا قايتىس بولعاندا «ءوزىم جۋدىم، ءوزىم اپارىپ جەرلەدىم» دەپ جىلاعانى قابىرعامدى قايىستىرعان. مۇنداي قاسىرەتتى كەز كەلگەن وتكەرە بەرمەيدى. ەكەۋمىز ەل ارالاپ جۇرگەندە ىلعي بىرگە بولامىز. تۇسكەن جەرىمىز تازا بولماسا، مەن كىشكەنە ءجيىركەنشەكتەۋ مىنەزىممەن جان-جاعىما قاراپ، «ويپىرماي» دەپ رەنجىپ قالسام، ول ءۇن-ءتۇن جوق شىعىپ كەتەتىن دە، تازالايتىن ادامدى تاۋىپ الىپ، جۋعىزىپ: «حابا، ءۇيىڭىز تازا، كىرىڭىز»، - دەپ كۇلىپ تۇراتىن. ول مەنىڭ «بي-اعام»، بيكەشىم ەدى.
قاسىم جاكىباەۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:
«باسقا بولسا، شىققان شىعىنعا رەنجىر ەدى...»
...شاقاڭنىڭ بىردە ماعان ايتقانى بار. جازۋشىلار يندونەزياعا بارىپ كەلگەندە ول اپايعا: «بيكەن، بالالارعا بىردەڭەلەر الىپ كەلدىم، بىراق ءبىراز اقشا كەتتى. سوندىقتان ساعان ەشتەڭە الا المادىم، رەنجىمە»، - دەپتى.
- نە بولدى سونشا؟ شۇكىر، بالالارعا الساڭ جەتەدى دە.
- وسىلاي دەيتىنىڭدى ءبىلگەنمىن... يندونەزيادا التىن ۆاننا بار ەكەن، قىمبات بولسا دا، بارعانداردىڭ ىشىنەن جالعىز ءوزىم سوعان ءتۇستىم. ويتكەنى ەندى قايتىپ كەلە الماسپىن دەگەن ەدىم.
- شىنىمەن، سەنەن باسقا ەشكىم تۇسكەن جوق پا؟
- تۇسكەن جوق.
سوندا بيكەن اپاي:
- ءاي، جىگىتسىڭ عوي! ايتپەسە مەن ساعان جولداس بولامىن با؟ - دەگەن ەكەن.
مىنە، كەڭدىك! باسقا بولسا، شىققان شىعىنعا رەنجىر ەدى-اۋ!
(ەستەلىكتەر «بيكەن ريموۆا» اتتى كىتاپتان ىقشامدالىپ الىندى)
اۆتور: روزا راقىمقىزى
