وتكەندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ "اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان" اتتى ماقالاسى جاريا بولدى. وندا ابايدىڭ 175 جىلدىعىن وراي اباي تۋرالى فيلم ءتۇسىرۋ كەرەكتىگىن ايتتى. اباي تۋرالى فيلم قانداي بولۋى كەرەك؟ ونى كىم ءتۇسىرۋى كەرەك؟ ت.ب. ءبىز قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، رەجيسسەر، كينوستسەناريست تالعات تەمەنوۆ مىرزانى سوزگە تارتىپ، سۇحبات قۇردىق.

- تالعات اعا، وتكەندە عانا پرەزيدەنت ق.توقاەۆ اباي تۋرالى ماقالا جاريالاپ، وندا اباي تۋرالى فيلم ءتۇسىرۋ كەرەكتىگىن ايتتى. اۋەلى وسى جايىندا پىكىرىڭىزدى بىلسەك...

- مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ابايدى ەسكە الىپ، وعان قايتا اينالىپ سوعىپ جاتقانى ۇلكەن قۋانىش. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر وتكەن جىلى ول كىسى اباي ولەڭدەرىنەن ەستافەتا جاساپ، ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا ەرەكشە كوڭىل بولەتىنىن ايتتى.

مەنىڭشە، ابايعا كۇندە ورالىپ تۇرساق تا ارتىق بولمايدى. ويتكەنى اباي - ءبىزدىڭ رۋحاني تەمىرقازىعىمىز. ول ءبىزدىڭ ار-وجدانىمىز. سوندىقتان اباي تۋرالى دەرەكتى، كوركەم كينو ءتۇسىرۋ، سپەكتاكلدەر قويۋ وتە قۋانارلىق نارسە. ويتكەنى قازىرگى ۇرى-قارى تولىپ كەتكەن، جەمقورلىق جايلاعان قوعامدا ابايدىڭ رۋحاني مۇراسى بىزگە اۋاداي قاجەت. سەبەبى، سول قىلمىستى جاساپ وتىرعاندار ابايدى وقىماعاندار دەر ەدىم. ايتپەسە، ابايدىڭ كەز-كەلگەن ولەڭى سول توعىشارلارعا ارنالعان.

- اباي تۋرالى ءفيلمدى كىم ءتۇسىرۋ كەرەك؟

- مەن وتكەن جەتىدە "قازاقفيلمگە" باردىم. سوندا اباي وپەراسىن رەسەيلىك كينورەجيسسەر ەگور كونچالوۆسكيدىڭ تۇسىرەتىنىن ەستىدىم. بىرەۋلەر سولاي دەپ ۇسىنىس ايتىپتى-مىس. بىراق، ونى كىم ايتقانىن بىلمەيمىز. مۇنى بىرەۋلەر ناتاليا ورىنباساروۆانىڭ الدىندا جاقسى اتتانۋ ءۇشىن ايتتى ما نەمەسە ماسكەۋدەن مامان شاقىرتتىق دەپ ماقتانۋ ءۇشىن ايتتى ما، بىلمەيمىن.

كوزىمىزدىڭ قاراشىعى - ابايدى قازاق رەجيسسەرلەرىنە سەنبەي، سىرتتاعى بىرەۋگە بەرەمىز دەگەن ويدىڭ ءوزى قاۋىپتى. بىراق، بۇل وتە ۇيات نارسە. سوندا، بىزدە سول وپەرانى تۇسىرەتىن ادام جەتپەي قالىپ پا؟ مەن مۇنى داڭعازا، اتاققۇمارلىق دەيمىن.

ەگەر ماناس تۋرالى فيلم تۇسىرىلسە، ونى تەك قىرعىزدار تۇسىرەدى. سول سياقتى اباي تۋرالى كينونى دا تەك قانا قازاق رەجيسسەرى ءتۇسىرۋى كەرەك.
ماسەلەن، پۋشكين تۇسىرىلەتىن بولسا، ونى تەك قانا ورىس ءتۇسىرۋى كەرەك. بالزاك بولسا، ونى تەك قانا فرانتسۋز ءتۇسىرۋى كەرەك. مىسالى تۇرىكتەر نەگە ءوز سەريالدارىن وزدەرى ءتۇسىرىپ جاتىر. كەمال اتاتۇرىكتى كىم تۇسىرەدى؟ تۇرىكتەر تۇسىرەدى. سول سەكىلدى نەگە ابايدى باسقا ادام ءتۇسىرۋى كەرەك؟! مەن سونى تۇسىنبەيمىن. بۇل ابايدىڭ ارۋاعىن سىيلاماۋ دەگەن ءسوز. بۇل ماسقارالىق. بۇل سوقىركوز شەنەۋنىكتەردىڭ ىستەپ وتىرعانى. بۇل كرەسلوسىن ءبىر كۇن ساقتاپ قالعىسى كەلىپ وتىرعان ادامداردىڭ ىستەپ وتىرعانى. بۇل حالىقتىڭ قارجىسى، سوندىقتان حالىقتىڭ رەجيسسەرى ءتۇسىرۋ كەرەك!

تاعى ءبىر ايتارىم - بىلتىر "ۇلتتىق كينونى دامىتۋ ورتالىعى" دەيتىن قۇرىلىپ، وعان گۇلنارا بولاتوۆنا سارسەنوۆا دەيتىن حانىم كەلىپتى. ونىڭ قازاق كينوسىنا قايتىپ جانى اشيتىنىن بىلمەيمىن. ويتكەنى ولاردىڭ وندىرىسكە جىبەرىپ جاتقان كينولارىنىڭ ءبىزدىڭ ۇلتتىق كينوعا قاتىسى جوق. مەملەكەتتىك تىلدە، قازاق تىلىندە سويلەي المايتىن ادام ابايدى قايتىپ وقيدى؟ بۇل ماسقارا ەمەس پە؟!  بىزگە ابايدى ءتارجىمادان وقيتىن ادام ەمەس، بىزگە ابايدى تۇپنۇسقادان، قازاق تىلىندە وقيتىن ادام كەرەك! بۇل بۇگىنگى ءومىردىڭ زاڭى! بۇل ابايدىڭ زاڭى! باياعىدا ءبىر ەسكى ايتقان ەكەن عوي، ء"بىر قويىمنىڭ سويىلارى حاق. كىم سويسا دا قاساپشى سويسىن" دەپ. سول ايتپاقشى، اباي دا ايتار ما ەدى، "مەنى كىم تۇسىرسە دە - مەنىڭ ءتىلىمدى، مەنىڭ ءدىلىمدى، مەنىڭ جانىمدى، مەنىڭ رۋحىمدى، مەنىڭ ويىمدى تۇسىنەتىن ادام ءتۇسىرسىن" دەپ...

- بۇل ءفيلمدى شەبەرلىكپەن تۇسىرەدى دەگەن ءبىر-ەكى ادامنىڭ اتىن اتاي الاسىز با؟

- ونى قازاق رەجيسسەرىنىڭ ابايعا جاقىنى تۇسىرەدى. قالىپتاسقان، ابايدى تۇسىنەتىن، ونىڭ فيلوسوفياسىن تۇسىنەتىن ادام ءتۇسىرۋى كەرەك! ول ءۇشىن بىراق نارسە - كاسىبي ماماندار كەرەك. جانە ول قازاقتىڭ ءداستۇرىن، ءتىلىن، مادەنيەتىن، ادەبيەتىن، تاريحىن، پسيحولوگياسىن، بولمىسىن بىلەتىن، سونىڭ ىشىندە ابايدىڭ جانىن تۇسىنەتىن ادام بولۋ كەرەك. اباي ونىڭ ءپىرى بولۋ كەرەك. جامبىل: "مەنىڭ ءپىرىم - ءسۇيىنباي، ءسوز سويلەمەن سىيىنباي" دەيدى، سول سەكىلدى كىم تۇسىرسە دە، "مەنىڭ ءپىرىم - اباي" دەپ باستاۋى كەرەك.

- ال، فيلم، ءفيلمنىڭ ايتار ويى قانداي بولۋ كەرەك؟

- ابايدىڭ كەز-كەلگەن قارا ءسوزى ءبىر-ءبىر كينوعا لايىق نارسە. ونىڭ كەز-كەلگەن ولەڭىنەن ءبىر-ءبىر كينو جاساۋعا بولادى. جالپى، ءبىز ابايدى تەك اقىن عانا ەمەس، ۇلكەن فيلوسوف رەتىندە، وندا دا تەك وتكەن عاسىردىڭ فيلوسوفى ەمەس، وسى زاماننىڭ دا، كەلەر عاسىردىڭ دا ۇلى ويشىلى رەتىندە كورسەتۋىمىز كەرەك. سول ويشىلدىڭ ءوز زامانىندا كورگەن قيىندىعى، ازابى، قورلىعى، ماحابباتى، تاعدىرى، شىعارماشىلىق جولى، ونىڭ توبىرمەن الىسۋىن كورسەتۋگە ءتيىسپىز. "مىڭمەن جالعىز الىستىم كىنا قويما" دەگەن اباي فيلوسوفياسىنا ءمان بەرۋگە ءتيىسپىز. ارينە، ابايدىڭ بالالىق كەزى بار، جاستىق شاعى بار، ماحاببات كەزەڭى بار، توعجان مەن ايگەرىمگە كەزدەسكەنى بار. ونىڭ ءبارى بولەك-بولەك اڭگىمە. بىراق، قازىرگى كۇنگە مىڭمەن جالعىز الىسقان اباي كەرەك.

- وسىعان دەيىن دە اباي تۋرالى ءتۇسىرىلدى. جانە ءبىر ەمەس... ولار جايلى نە دەيسىز؟

- ەندى وتكەنگە تاس اتىپ كەرەگى جوق. ءارتۇرلى كينولار بولدى. بىراق، ماعان جانىما جاقىنى - قاليبەك قۋانىشباەۆ ويناعان ابايدىڭ كينوسى عانا.

- ەگەر وسى ءفيلمدى ءتۇسىرۋ تۋرالى ۇسىنىس سىزگە ايتىلسا شە؟  

- نەگە بولماسىن؟ شاكەن ايمانوۆ وسى ابايدى تۇسىرەمىن دەپ ءجۇرىپ، ماسكەۋدە قايتىس بولىپ كەتتى عوي.  نەگە تۇسىرمەسكە؟ ابايدى ءبىر ادام بىلسە مەندەي-اق ءبىلسىن. ۇسىنىپ جاتسا تۇسىرۋگە دايىنمىن. بىراق، ءبىزدىڭ پىسىقايلار وعان مۇمكىندىك بەرە مە، بىلمەيمىن. ويتكەنى مەن ولاردىڭ ايتقانىنا كونبەيمىن. مەنىڭ ءوز ابايىم بار. ال، ولارعا "ماسكەۋدەن شاقىردىق", "امەريكادان شاقىردىق" دەگەن اتاق كەرەك شىعار...

- ەگەر ۇسىنىس تۇسسە، سىزگە بۇل ءفيلمدى ءتۇسىرۋ ءۇشىن قانشا قاراجات كەرەك؟

- ونى پروديۋسەرلەر بىلەدى عوي. بىراق، ابايدان اياعان اقشانى يت جەسىن.

- راحمەت اعا! 

سۇحباتتاسقان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz