- ناكە، بۇگىندە 200 ميلليوننان استام كىسىنىڭ ارعى تەگى بوپ سانالاتىن اتا حالىقتى قالاي اتاعانىمىز دۇرىس، تۇرىك پە، جوق تۇركى مە؟ وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن سۇحبات بارىسىندا ءداستۇرلى تۇركى دەگەن اتاۋدى قولدانا بەرسەك قايتەدى؟ ءسوزىمىزدىڭ باسىن وسىدان باستايىقشى...

- اتا حالىق دەدىڭىز. ەندەشە، اتامىزدىڭ اتىن «تۇركى» دەپ شولاق قايىرۋعا استە بولمايدى. «تۇركى»، «تۇرك»، «تۇركولوگيا» دەگەن - كەڭەس وداعى كەزىندە ءبىزدىڭ اقساقال عالىمدارىمىز ويلاپ تاپقان «عىلىمي» جاساندى اتاۋلار. اتا-بابالارىمىز 1300 جىل بويى تۇرىك دەپ اتالىپ كەلدى. ەندى ونى «تۇركى» دەپ مازاقتاۋدىڭ قاجەتى جوق. سول بايىرعى اتاۋى 1300 جىل بويى وزگەرمەگەن-ءدى. ونى وزگەرتىپ اتاۋعا ءبىزدىڭ ەشبىر قۇقىعىمىز جوق. اڭگىمەنىڭ باسى تۇرىك ەلى تۋرالى بولعاندىقتان، ونى دۇرىس اتاۋ كەرەك. الاشوردالىقتار دا ەشقاشان ولاي اتاماعان. تىپتەن تۇرىك الەمىنىڭ اتاقتى اقىنى ماعجاننىڭ جىرلارىندا «تۇركى» دەگەن ءسوز جوق. «ءيتتىڭ يەسى بولسا، ءبورىنىڭ ءتاڭىرىسى بار»، «ارعى اتام - ەر تۇرىك» دەيدى ...

- الايدا «ءتۇبى ءبىر تۇركى» دەگەن ءسوز دە قازىر قۇلاققا ابدەن ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن سياقتى...

- ناكە، بۇگىندە 200 ميلليوننان استام كىسىنىڭ ارعى تەگى بوپ سانالاتىن اتا حالىقتى قالاي اتاعانىمىز دۇرىس، تۇرىك پە، جوق تۇركى مە؟ وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن سۇحبات بارىسىندا ءداستۇرلى تۇركى دەگەن اتاۋدى قولدانا بەرسەك قايتەدى؟ ءسوزىمىزدىڭ باسىن وسىدان باستايىقشى...

- اتا حالىق دەدىڭىز. ەندەشە، اتامىزدىڭ اتىن «تۇركى» دەپ شولاق قايىرۋعا استە بولمايدى. «تۇركى»، «تۇرك»، «تۇركولوگيا» دەگەن - كەڭەس وداعى كەزىندە ءبىزدىڭ اقساقال عالىمدارىمىز ويلاپ تاپقان «عىلىمي» جاساندى اتاۋلار. اتا-بابالارىمىز 1300 جىل بويى تۇرىك دەپ اتالىپ كەلدى. ەندى ونى «تۇركى» دەپ مازاقتاۋدىڭ قاجەتى جوق. سول بايىرعى اتاۋى 1300 جىل بويى وزگەرمەگەن-ءدى. ونى وزگەرتىپ اتاۋعا ءبىزدىڭ ەشبىر قۇقىعىمىز جوق. اڭگىمەنىڭ باسى تۇرىك ەلى تۋرالى بولعاندىقتان، ونى دۇرىس اتاۋ كەرەك. الاشوردالىقتار دا ەشقاشان ولاي اتاماعان. تىپتەن تۇرىك الەمىنىڭ اتاقتى اقىنى ماعجاننىڭ جىرلارىندا «تۇركى» دەگەن ءسوز جوق. «ءيتتىڭ يەسى بولسا، ءبورىنىڭ ءتاڭىرىسى بار»، «ارعى اتام - ەر تۇرىك» دەيدى ...

- الايدا «ءتۇبى ءبىر تۇركى» دەگەن ءسوز دە قازىر قۇلاققا ابدەن ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن سياقتى...

- تۇرىك الەمى - ۇلكەن الەم. «ءتۇبى ءبىر - تۇرىك» دەۋ كەرەك. ەگەر شىندىققا كەلسەك، تۇركىستان دەگەندى ءبىز «تۇرىكستان» دەپ جازۋىمىز كەرەك ەدى. الايدا بايىرعى تۇرىك ءتىلىنىڭ، قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا قايشى قۇبىلىس مۇندا بار. ول «-كست-» ءۇش داۋىسسىز قاتار كەلىپ تۇر. بۇل - بىزگە جات كورىنىس، اراب-پارسى تىلدەرىنىڭ اسەر-ىقپالى. دەمەك، بۇل بايىرعى تۇرىكشە «تۇرىك» + پارسىشا «-ستان» دەگەن ەكى ءسوز بىرىككەن «بۇدانداسقان» ءسوز بولىپ وتىر. قىسقاسى، «ورىس+ستان»، «ءۇندى+ستان»، «موڭعول+ستان»، «امەريك+ستان» دەگەنمەن پارا-پار. وسمان يمپەرياسىنىڭ ورنىن باسقان تۇركيە رەسپۋبليكاسى دا (وزدەرىن «تۇركيە جۇمحۇريەتى» دەيدى عوي) پارسى-اراب تىلدەرىنىڭ اسەرىنەن الىستاپ كەتە الماي، ەلى دە، حالقى دا «تۇرك»، «تۇركيە»، «تۇركلەر» بولىپ اتالىپ قالدى. ماعان سالساڭىز، ونى قازاقشالاپ تۇركيا دەمەي-اق، تۇرىك رەسپۋبليكاسى، تۇرىك حالقى، تۇرىكتەر دەۋ ءجون. ەۋرازياداعى تۇرىك تەكتەس جۇرتتىڭ بارلىعىن «تۇرىكتەر»، «تۇرىك حالىقتارى» دەگەن دۇرىس. ءبىزدىڭ قازاقتار دا - تۇرىك بالاسى. اتالمىش حالىقتاردى زەرتتەيتىن عىلىمدى دا تۇرىكتانۋ دەگەن وڭدى. وسىلاي اتاساق، اداسىپ، شاتاسىپ كەتەتىن جان شىقپاس، ەشكىم كەم بولىپ جاتقان جاي جوق قوي دەپ ويلايمىن.

- انادولى تۇرىكتەرى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق ءتىل ەتىپ تۇرىك ءتىلىن جاساعىسى كەپ ونسىز دا جانۇشىرىپ ءجۇر. «تۇرىك» اتاۋىمەن تۇركولوگيا عىلىمى سولاردىڭ ساياسي ۇپايىن تۇگەندەپ بەرىپ جۇرمەي مە؟

- مەن ساياساتكەر، ساياساتتانۋشى ەمەسپىن. ءوز پىكىرىم مىناۋ - حۇن يمپەرياسىنىڭ ءىزىن باسا VII عاسىردا تۇرىك ەلى كۇللى تۇرىك تىلدەس ۇلىستاردى ۇيىستىرىپ، الۋان ءتۇرلى حالىقتاردى تۇتاستىرىپ، يمپەريانىڭ كوك تۋىن بەرىك تە بەكەم ەتىپ قاداپ، قاھارلى دا قاتاڭ ساياسي-اسكەري ءتارتىپ ورناتتى.

ال انادولى تۇرىكتەرى - ءبىزدىڭ وعۇز تەكتەس اعايىندارىمىز، سول بايىرعى تۋىستاس ەتنوستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى عانا. باتىس الەمىنە بارىپ تىرەلگەن قارا شاڭىراقتان تىم الىستاپ كەتكەن باۋىرلارىمىز. ولاردا وسمان يمپەرياسى رۋحىنىڭ سارقىنشاقتارى بار. ەتنيكالىق قۇرامى جاعىنان قازىر تۇرىك رەسپۋبليكاسى دا - كوپۇلتتى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. بىزدەگىدەي ءتىلدىڭ ايانىشتى جاي-كۇيى جوق. ول جەردەگى بارلىق ۇلت، ۇلىس وكىلدەرى ءبىر عانا قازىرگى تۇرىك تىلىندە سويلەسەدى. ولاردىڭ ساياسي مۇددەسى نەدە؟ ماسەلەنىڭ ءتۇبى نەدە؟ تۇرىك حالىقتارىنىڭ ورتاق ءتىلى دەگەن اڭگىمەدە. وعان ەڭ لايىقتىسى - قازىرگى قازاق ءتىلى. الايدا بىزدە، رەسپۋبليكا كولەمىندە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىستىق ءورىسىن كەڭەيتۋدەن قورقىپ، ۇرەيلەنىپ ءجۇرمىز. وعان باستى كىنالى جەرلەردى اتاعىم كەلەدى. ءبىرىنشىسى - تەلەديدار، راديو باعدارلامالارى. قازاقتىلدى باعدارلامالار بار بولسا دا، بار ەكەنى بەلگىسىز، ءتىپتى جوقتىڭ قاسى دەرلىك. ءورىستىلدى باعدارلامالار تىم باسىم. اتتاپ باسساڭ، ورىسشا عوي. مىسالى، راديو بولسىن، ينتەرنەت بولسىن ءبارى-ءبارى - ورىسشا. بالالارعا، جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان قازاقشا ارنالار بار ما وسى؟ ال مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، جەكەمەنشىك كاسىپكەرلەردىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنەن باستاپ، رەسمي حات الماسۋ، حات جازىسۋدا، قاراپايىم كۇندەلىكتى تىرلىكتە، اۆتوبۋس، تاكسي... دەپ ايتا بەرسەڭ، تولىپ جاتىر.

- قاس تاڭبا مەن سەگىز بۇرىشتى تۇرىكتىڭ نىشانى دەپ بەلگىلەپ ءجۇرمىز. وسى قانشالىقتى نەگىزدى؟ بۇدان باسقا دا تاڭبالار بار ما؟

- قاس تاڭبا مەن سەگىز بۇرىش اربانىڭ دوڭگەلەگىن مەڭزەگەن تاڭبالار بولىپ تابىلادى. كوشپەلىلەر تۇرمىسىندا تاڭبالار ەرەكشە ورىن العان. بۇل - ۇزاق اڭگىمە...

- جاقسى، ول تۋرالى وقىرماندى كەيىنىرەك جان-جاقتى حاباردار ەتە جاتارمىز. جۋىردا سىنا جازۋدى كومپيۋتەرگە سالىپ، ارنايى شريفت جاساپ شىققان ەكەنسىزدەر، قۇتتى بولسىن!

- كوپ راقمەت. بىراق «سىنا جازۋ» دەۋ دۇرىس ەمەس. ءاربىر زاتتىڭ ءوز اتاۋى بار عوي. ءبىزدىڭ تۇرىكتانۋدا «سىنا»، «ويما»، «رۋنيكالىق جازۋ»، «تاس جازۋ» جانە ت.ب. دەپ قاتە اتالىپ ءجۇر. كونە تۇرىكتەر ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز اسقان سۇڭعىلالىقپەن ويلاپ جاساعان ءتول تۋما جازۋىن «تۇرىك بىتىك» دەدى. ول ەجەلگى تاڭبالارعا نەگىزدەلدى. سونىمەن قاتار فونو-مورفەمدىك زاڭدىلىقپەن ىقشامدالىندى. كونە تۇرىك بىتىك - 40 تاڭبا-ارىپتەن تۇراتىن، ءتول تاڭبالار گرافيكاسىنا نەگiزدەلiپ، الiپبيلiك ءداستۇردiڭ بۋىندىق-ارiپتiك (دىبىستىق) قوس جۇيەسiمەن جاسالعان فونو-مورفەمدiك (دىبىستىق-ماعىنالىق بولشەكتەرگە نەگiزدەلگەن) الفاۆيت. تۇرىك ەلىنىڭ رەسمي جازۋى بولىپ تابىلاتىن تۇرىك بىتىكتىڭ جاسالۋ بولمىسىنداعى عىلىمي نەگىزدى قۇندىلىعى مەن كەمەڭگەرلىگىن ماقتانىشپەن اتاۋعا بولادى. ويتكەنى بۇل كوپتەگەن تۇرىك تەكتەس ەتنوستاردىڭ ءتىلىن ءبىر ەملەگە، ءبىر تارتىپكە ىقشامداي بىلگەن «امبەباپ» جازۋ بولدى. بۇل - كوشپەلى دالالىق وركەنيەتتىڭ بىردەن-ءبىر اسىل قازىناسى. قازىر كوپتەگەن تۇرىك تىلدەرىندە سول بايىرعى اتاۋى «جازۋ» دەگەن ماعىنادا «بيتيگ»، «بيچيك» جانە ت.ب. سوزدەرى دە ساقتالىنعان.

قازىرگى زاماندا تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەر اسا كەڭ. تۇرىك بىتىكتىڭ تاڭبا-ارىپتەرىنىڭ ارنايى باعدارلاماسىن قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى ءتىل كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا اباي اتىنداعى ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى - فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قازيزات ىسقاقوۆ، گۇلزادا سەرجان جانە ت.ب. بىلىكتى ماماندار جاسادى، بۇل كۇردەلى ءىستى ناقتى ىسكە اسىردى. سونىمەن بىرگە تۇرىك بىتىكتىڭ اسا كوپ اقپاراتتىق مالىمەتتەردىڭ ينتەرنەت ۆەب-سايتىن دا جاسادىق. ونى www.irq.kaznpu.kz مەكەنجايىنان كورە الاسىزدار. وسى ماماندارىمىز جاساعان تۇرىك بىتىكتىڭ باعدارلاماسى تۇرىكتانۋ ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك بولعان دەپ ويلايمىن. ءتىپتى دە وتە ۇتىمدى ءارى جاقسى، ساپالى جاسالدى. ول ازاماتتارعا دا ايتار العىسىم كوپ، ءتاڭىر جارىلقاسىن دەگىم كەلەدى. مۇنداي ءىس دۇنيەجۇزىندە بۇرىن-سوڭدى، تىپتەن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە جاسالماعانىن تاعى ايتقىم كەلەدى. ەندى كەز كەلگەن ادام كومپيۋتەرىنە سول باعدارلامانى ورناتىپ كونە تۇرىك بىتىكپەن تانىسۋعا، جازا بەرۋگە بولادى.

- اتا جازۋىمىزدىڭ قىر-سىرىن ءبىر كىسىدەي بىلەسىز. وزىڭىزگە بەلگىلى، ەۆرەيلەر الدەقاشان «ءولى تىلگە» اينالعان يۆريت ءتىلى مەن كونە ءالىپبيىن قايتا ءتىرىلتىپ الىپ، يگىلىگىنە جاراتىپ وتىر. قازىر تۇرىك زيالىلارىنىڭ اراسىندا ورتاق تۇرىك يدەياسى كوتەرىلىپ ءجۇر. بار تۇرىككە ورتاق ەتىپ وسى جازۋدى الۋعا بولا ما؟

- بولعانداي قانداي! كەرەمەت بولار ەدى! تۇرىك بىتىكپەن جازۋ - ءبىزدىڭ اتا داستۇرلىك تابيعي بولمىسىمىز. بىزگە ەتەنە جاقىن تاڭبا-ارىپتەرىمىز دەگەن ءسوز. ەگەر وسى جازۋعا كوشەتىن بولساق، بارلىق تۇرىككە ءبىر عانا جازۋ قاجەت بولادى. ول جازۋدى قولدانساق، تاڭبا-ارىپتەر دە ۇنەمدەلەدى، ۋاقىت تا ۇنەمدەلەدى. ءتىپتى بىرتە-بىرتە ءبىر عانا تىلمەن سويلەسەر ەدىك. بۇل جازۋ اسا كۇردەلى قىتاي، جاپون سياقتى يەروگليفتى جازۋ ەمەس. وركەنيەتتەن قالىپ قويامىز دەگەن ۇرەي دە بار كەيبىر زيالى قاۋىمدا. تۇرىك بىتىكتىڭ ءوزى دايىن تۇرعان تاڭعاجايىپ وركەنيەت ەمەس پە؟! وعان كوشۋ ءۇشىن تەك قانا باتىلدىق كەرەك. قورقىپ، ۇرەيلەنىپ، «ورىس مادەنيەتىنەن، الەمدىك لاتىنشادان قالىس قالامىز» دەپ شوشيتىن ەشتەڭە دە جوق. ول جازۋلاردى ونسىز دا ۇيرەنىپ ءجۇرمىز عوي.

قاراڭىزشى، ءبىز كونە تۇرىك بىتىكتەن كەيىن اراب گرافيكالىق جازۋدى، ودان - لاتىن، ودان كەيىن كيريلليتسانى قولداندىق. ەندى قايتا لاتىنعا كوشەيىك دەگەن دە ۇسىنىستار بار. جازۋدى وزگەرتۋ دەگەنىمىز - كۇندەلىكتى كيىم اۋىستىرىپ كيەتىندەي، وڭاي شارۋا ەمەس. ول ءۇشىن اۋەلى جازۋدى قولدانۋعا لايىقتى ءتىلدىڭ كەڭىستىگى بار بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ جاي-كۇيىمىز - كۇردەلى، قوستىلدىمىز، ءتىپتى ەندى ءۇشتىلدى بولۋعا ۇمىتىلىپ بارامىز. ءبىز كوپ ءتىلدى مەڭگەرۋدەن قورىقپاۋىمىز كەرەك. بىراق انا ءتىلى - سان عاسىرلار بويى قالىپتاسقان، قانعا سىڭگەن، ۇلتتىڭ ۇلتتىعىن كورسەتەتىن ايرىقشا ماڭىزدى ەتنوالەۋمەتتىك قۇبىلىس. بىزگە كەرەگى - مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى. ءبىر نەگردىڭ نەمەسە جاپون، قىتايدىڭ قازاقشا سويلەۋى ەمەس، قازاقتىڭ قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋى، ۇلت بولۋى بىزگە اسا ماڭىزدى. احمەت بايتۇرسىنۇلى «ءتىلى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى جوعالادى» دەگەن ەدى. تاريحتا ءتىلىن جوعالتقان تالاي جۇرتتار بولدى. مىسالى، قىتايداعى ىشكى موڭعولداردى، مانجۇرياداعى مانجۇرلاردى ءتىلى جوعالعان ەل دەۋگە بولادى. رەسەيدە قانشاما تۇرىك ۇلىستارى انا ءتىلىن جوعالتقانىن كىم بىلەدى؟..

- جويىلىپ بارا جاتقان تۇركi حالىقتارىنا اراشا ءتۇسۋدىڭ جولدارى بار دەپ ويلايسىز با؟

- بار، ارينە. پاتشالىق رەسەيدىڭ XIX عاسىرداعى ساناق، تۇگەندەۋلەرىندە «200-دەن استام تۇرىك تىلدەس ۇلتتار مەن ۇلىستار بار» دەلىنگەن ەكەن. قازىر قانشاسى قالعاندىعى بىزگە بەيمالىم. ولارعا بارىپ تەكتەپ جاتقان ەشكىم جوق. ۇلتتى ساقتاپ قالۋ دەگەنىمىز - ۇلتتىق گەنوفوندى ساقتاۋ دەگەن ءسوز. قازاق دالاسى بارلىق تۇرىك جۇرتىنىڭ قارا شاڭىراعى بولعاندىقتان، ءدال بۇگىندەرى ولاردى وزىمىزگە قونىستاندىرىپ قانا ساقتاپ قالا الامىز. باسقا جولدارى دا بار عوي. جالپى، ۇلتتىعىن ساقتاپ قالعان ۇلىستاردىڭ، شاعىن مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەلەرىنەن ۇيرەنەتىن جايتتار كوپ دەپ ويلايمىن.

- ءبىر كەزدەرى كونە تۇرىك ەسكەرتكىشتەرىنىڭ دۇنيەجۇزى بويىنشا ورنالاسۋ كارتاسىن دايىنداپ جاتىر ەدىڭىزدەر. اياعىنا جەتكىزە الدىڭىزدار ما؟

- ءيا. كونە تۇرىك بىتىكتاستارى مەن ەسكەرتكىشتەرىن تۇگەندەۋ، كاتالوگتاۋ ءىسى كۇردەلى بولسا دا، نەگىزىنەن، اياقتالدى. جالپى، كارتاسى دايىن بولعان. دەگەنمەن تاعى دا جاڭادان تابىلىپ جاتقاندارى بار. مىسالى، موڭعوليادان 2008 جىلى كونە تۇرىك بىتىك جازۋلى مۋزىكالىق اسپاپ تابىلدى. ونى دا كارتاعا ەنگىزۋ كەرەك.

- ءبىر عالىم اعامىز «تۇركولوگيانىڭ ەڭ جەمىستى ءداۋىرى كەڭەس كەزىنە تيەسىلى، قازىر كونە تۇركى مەن قازاقتىڭ اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەپ جۇرگەن ادام جوق» دەپ ەدى. شىنىمەن دە، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى تۇركولوگيانىڭ دامۋى قالاي بولىپ جاتىر؟ «شىركىن» دەگىزەتىن جاستار بار ما؟

- كەڭەس وداعى داۋىرىندە تۇرىكتانۋ عىلىمى جۇيەلى تۇردە دامي باستاعانى راس. ول دا - زاڭدى قۇبىلىس. الايدا ول «تۇركولوگيا» ساياسي استىرتىن مۇددەنى كوزدەگەندىكتەن، تەك قانا «سوۆەتتىك» تۇرىك حالىقتارىن «سوۆەتتەندىرۋ» ماقساتىندا قارجى-اقشانى ايامادى، قارجى بولعان سوڭ، جازىلماعان تاقىرىپ قالمادى، ءىس سولاي بولدى. ونىڭ ۇستىنە بىردە-ءبىر تۇرىك حالىقتارى ءوز تاريحىنىڭ ناقتى شىندىعىن بىلە الماي، بىلسە دە، جازا الماي كەتتى عوي. جازعاندارىن قۋدالاپ اتىپ، جوق قىلدى. تۇرىك حالىقتارىن ءبىلىمسىز نادان كۇيىندە ۇستاعىسى كەلدى. «مىناۋ - سەنىڭ ءتىلىڭنىڭ گرامماتيكاسى، مىناۋ - سەنىڭ ءتىلىڭنىڭ سوزدىگى، مىناۋ - سەنىڭ بار جوق مادەنيەتىڭ، مىنالار - سەندەردىڭ تۇرىكتانۋشى عۇلامالارىڭ» دەپ قورىتىندىلادى. كەڭەس وداعىنىڭ كەيىنگى كەزەڭدەرىندە (70-90 جىلدارى) تۇرىكتانۋ سالاسى عىلىمي ىزدەنىس ەمەس، اتاققۇمارلاردىڭ الەگى مەن رۋبلدەپ ايلىق الۋدىڭ ويىنشىعىنا اينالدى. سول سەبەپتەن دە قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت بولعان العاشقى جىلدارى سول باياعى «ءتاتتى كامپيتتىڭ كەڭسەلىك تۇركولوگتارى» تۇرىكتانۋدى ابدەن السىرەتىپ، قوجىراتىپ بىتىرگەن كەزى بولاتىن. ءبىر عانا مىسال، قازاقستاندا «كونە تۇرىك ارحەولوگياسى» دەگەن اتى-زاتىمەن جوق بولدى، كونە تۇرىك بىتىكتانۋ سالاسىن ايتپاي-اق قويايىق. 1954 جىلى «قازىرگى قازاق ءتىلى» (اكادەميالىق گرامماتيكاسى) جازىلدى دا، ودان كەيىن ول ءىس توقتادى. تۇرىكتانۋ دەگەن كەڭ اۋقىمدى سالا تۇرىك تىلدەرىن «فونەتيكالاپ» زەرتتەۋدەن-اق ارى بارماي قالدى، ءتىپتى «تۇركولوگيا» دەگەن ءتىلدى زەرتتەۋشىلەردىڭ مەنشىگىنە اينالعانداي. وتكەندەگى جاقسى-جاقسى جەتىستىكتەردى جوققا شىعارىپ وتىرعان جوقپىن. ەندى سول «كەڭەستىك تۇركولوگيانىڭ» شالا-جانسار قالدىعىنان ەگەمەندى قازاقستان ءوز تۇرىكتانۋىن قالىپتاستىرۋى كەرەك. سوندىقتان 1991 جىلدان بەرى قازاقستاندىق تۇرىكتانۋ سالاسى «ەندى عانا ەر جەتىپ» كەلەدى دەپ ويلايمىن. جەتكەن جەتىستىكتەر دە مول. جەتىسپەي جاتقان ىستەر دە كوپ. بىزدە تۇرىكتانۋ ورتالىقتارى كوپتەپ اشىلدى. مەنىڭ ويىمشا، قازاقستاندىق تۇرىكتانۋدىڭ ستراتەگيالىق باعدارلاماسى قاجەت.

- اڭگىمەڭىزگە كوپ-كوپ راقمەت!

Iزگى تىلەك

كونە تۇرىك بىتىك جازۋىن ۇيرەنۋ تىم اۋىر ءىس ەمەس. تاڭبا-ارىپتەردى جاتتاۋ اركىمنىڭ-اق قولىنان كەلەدى. ارعى اتالارىمىزدان قول ءۇزىپ قالماۋ ءۇشىن سول مۇرالاردى بەلسەندى ناسيحاتتاپ، تۇرىك حالىقتارىن جۇرتقا تانىتىپ جاتقان گازەتتەرىڭىزگە ايتار العىسىم كوپ!

اتتەڭ...
ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن، ءوزىمىز جاساعان تاريحي تاقىرىپتا جازىلعان كينوفيلمدەر، بالالارعا، جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان مۋلتفيلمدەر قازىرگى عالامدانۋ زامانىندا ءبىز ءۇشىن اۋاداي قاجەت بولىپ تۇر. ءتىپتى تاربيەلىك ماڭىزدى كومپيۋتەرلىك ويىنداردىڭ باعدارلامالارىن دا جاساۋعا بولادى عوي.

داتىم بار!
«ءتاڭىرى تەكتى بەك ۇلداردى قۇل بولعىزباي،
سۇلۋ قىزداردى كۇڭ بولعىزباي،
ىشەر اسىن مول ەتتىم،
كيەر كيىمىن كەڭ ەتتىم،
كەدەيدى باي قىلدىم،
از حالىقتى كوپ قىلدىم،
جاقسىلاپ تىڭدا!
اقىلمەن ۇق!» - دەيدى بىتىكتاستاردا بىلىكتى قاعاندار مەن اسىل بەكزاتتار. كونە تۇرىكتەردىڭ الەمدىك تاريحي ساحناسىنداعى اسقاقتاعان بيىك كەزەڭى بولاتىن. وسىنداي بيىكتىكتەن ءبىز دە كورىنۋگە ۇمتىلايىق دەمەكپىن.

ماقسات ءادىلحان

«الاش ايناسى» گازەتى 19 ماۋسىم 2009 جىل