الگىندە كرەملدەگى كوپ شەندىنىڭ ديكتوۆكاسىمەن جۇمىس جاسايتىن «روسسيا 24» دەيتىن تەلەارنا 2020 جىلى الەمدە ءوتۋى ءتيىس دەگەن ماڭىزدى ساياسي وقيعالارعا، سونىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك سايلاۋلارعا شولۋ جاساپتى.

«روسسيا 24»: سايلاۋ 2020 جىلدىڭ ناۋرىزىندا وتەدى

ءسويتىپ، 1,5 مينۋتتىق اقپاراتتىق انونستا 2020 جىلى قازاقستاندا پارلامەنت سايلاۋى وتەدى دەپتى. كۇنىن كورسەتپەسە دە، ايىن ايتىپتى. ناۋرىز دا ەكەن...

پرەزيدەنتتىك سايلاۋلار اقش، بەلورۋسسيا، تاجىكستان مەن بوليۆيادا بولادى دەسە، پارلامەنتتىك سايلاۋلار 14 ەلدە وتەدى دەپتى. سونىڭ ءبىرى – قازاقستان-مىس.

ويدا-جوقتا ايتىلعان ورىس اقپاراتىنا ءبىزدىڭ ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتارى ءبىر-بىرلەپ پىكىر ايتىپ، اقپاراتتى تەرىستەۋگە تىرىسىپتى. «Zakon.kz» سايتى جازعان ەكەن.

دەپۋتاتتار: ەلباسى سايلاۋ كونستيتۋتسيالىق مەرزىمدە وتەدى دەگەن...

«رەسەي، ايتايىن، اسىعىستىققا سالىنىپ وتىر. بىلەسىزدەر، بىزدە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ سايلاۋ كونستيتۋتسيالىق مەرزىمدە، 2021 جىلدىڭ اقپانىندا وتەتىنىن بىرنەشە مارتە ايتتى. ال ەندى ول جاقتا ۇزاققا سوزىلعان جاڭاجىلدىق دەمالىستان كەيىن كىمنىڭ باسىنداعى قانداي دا ءبىر ويعا مەن جاۋاپ بەرمەيمىن»، دەپتى ماجىلىستەگى ەگدە جاستاعى دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرى ۆلاديمير بوجكو.

«مەن رەسەيلىك تەلەارناعا قاتىستى پىكىر ايتا المايمىن. ونىڭ ۇستىنە، مەن ول تۋرالى ەستىگەن دە، كورگەن دە جوقپىن. بىراق، ءبىزدىڭ پارتيانىڭ ساياسي كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى مەن مەملەكەت باسشىسى سايلاۋ كونستيتۋتسيالىق مەرزىمىندە وتەتىنىن ايتقان بولاتىن»، دەيدى ءماجىلىستىڭ ۆيتسە-سپيكەرى گۇلميرا يسيمباەۆا حانىم.

«ەشقانداي دا سايلاۋعا دايىندىق جاسالىپ جاتقان جوق. بارلىعى شتاتتىق رەجيمدە. ماجىلىستە دە سولاي. ال «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ بەلسەندىسى رەتىندە ايتارىم، جالپى جاڭا سايلاۋالدى باعدارلاما جازۋعا دايىندىق جاسالىپ جاتىر. بۇل ەندى، سايلاۋعا قاتىسۋعا نيەتتى بارلىق پارتيا جاساپ جاتقان شارۋا. بۇل جوسپارلى جۇمىس.

ساراپتايىقشى، ناۋرىز ايى دەيدى. رەسەي بىزگە ناۋرىزدا سايلاۋ وتكىزىپ بەرەتىن بوپتى-مىس. ەندەشە، سايلاۋ وتەتىنى تۋرالى اقپارات قازىر جاريالانۋى كەرەك. سودان سوڭ، ءبىز بار شارۋانى ىسىرىپ قويىپ، سوعان قىزۋ كىرىسۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، بۇل تەحنيكالىق قاتەلىك جانە رەسەيلىك جۋرناليستەردىڭ جاۋاپكەرشىلىكسىزدىگى دەپ ەسەپتەيمىن»، دەپتى پاۆەل كازانتسەۆ دەيتىن دەپۋتات.

وسك: ءماجىلىس سايلاۋىن قازاقستان پرەزيدەنتى بەلگىلەيدى

قازاقستاننىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى دا جاڭاعى ورىس اقپاراتىن تەرىستەپ، «Zakon.kz» سايتىنا حابار بەرىپتى.

«كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 85 بابى، 1 تارماعىنا سايكەس، كەزەكتى سايلاۋدى بەلگىلۋگە ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمىنىڭ اياقتالۋى نەگىزگى سەبەپ بولىپ تابىلادى.

كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 85 بابى، 2 تارماعىنا سايكەس، پارلامەنت ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىن قازاقستان پرەزيدەنتى بەلگىلەيدى. جانە ول ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىن 5 اي بۇرىن بەلگىلەنىپ، 2 اي بۇرىن وتكىزىلۋى كەرەك»، دەپ جازىلعان رەسمي جاۋاپتا.

ال قازاقستاندا سوڭعى رەت پارلامەنتتىك سايلاۋ 2016 جىلدىڭ 20 ناۋرىزىندا وتكەن. كونستيتۋتسياعا سايكەس، ولاردىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى 5 جىل. دەمەك، كەلەر سايلاۋ 2021 جىلى ءوتۋى ءتيىس.

ەندى تاقىرىپتى تارقاتىپ جازايىقشى، ورىس اقپاراتى جاڭاعىنى نەگە سۇيەنىپ جازدى؟

2019 جىلدىڭ شىلدەسىندە ەكس-پرەزيدەنت، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكتى قابىلدادى. پارلامەنتتىك سايلاۋ تۋرالى سول جەردە ءسوز بولدى.

«الدا باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى بار، ساياسي كەڭەستىڭ كەزدەسۋى بار، بولاشاقتا ءوڭىر-وڭىرلەردى ارالاپ، پارتيانى الدىمىزدا كەلە جاتقان ەلەكتورالدى ماسەلەلەرگە دايىنداۋىمىز كەرەك»، دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. بۇل دا ءوز كەزەگىندە پارلامەنتتىك سايلاۋ دوداسىنىڭ جاقىنداي تۇسكەنىنىڭ دالەلى بولسا كەرەك-ءتى.

سول جىلى تامىزدا پارتيانىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا دا وسى پارلامەنتتىك سايلاۋ جايى ايتىلدى. ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ايدوس ۇكىباي: «جيىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ كونستيتۋتسيالىق مەرزىمدە وتەتىن ءماجىلىس سايلاۋىنا پارتيانىڭ دايىندىق جۇمىستارىن باستاۋدى تاپىردى»، دەپ جازعان.

سونىمەن، ورىس اقپاراتى پارلامەنتتىك سايلاۋ – 2020 جىلدىڭ ناۋرىزىندا وتەدى دەيدى. ال بيلىكتەگى باس پارتيانىڭ باسشىلارى 2021 جىلدىڭ اقپانىندا دەگەنىنەن ايني قويعانىن ەستىمەدىك... پارلامەنتتىك سايلاۋ قاشان وتەدى؟

وتكەن جىلى قازاقستاندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكەنى بەلگىلى. بۇرىنعى سەنات سپيكەرى قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنت بولدى. ءسويتىپ، ەلدە پرەزيدەنت اۋىستى. جاڭا پرەزيدەنت ەسكى پارلامەنتپەن جۇمىس جاساپ جاتقالى دا جىلعا جۋىقتادى. ءاسىلى، پارلامەنت اۋىسادى ەكەن دەگەن گۋ-گۋ اڭگىمە اۋەلى سول كەزدە-اق، ايتىلا باستاعان.

ەستەرىڭىزدە بولسا، 2018 جىلدىڭ اياعى مەن 2019 جىلدىڭ باسىندا سول كەزدەگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلدە كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتپەيتىنىن ايتقان ەدى. الايدا 9 ماۋسىمدا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاپ الدىق... سوندىقتان، پارلامەنت سايلاۋى «سروگىنان» بۇرىن ءوتىپ قالۋى مۇمكىن دەگەن پىكىردىڭ دە جانى بار. سەبەبى، سايلاۋدى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزۋ – قازاقستاندىق سايلاۋلاردىڭ «سانىنە» اينالعالى قاشان؟..

7 سايلاۋدىڭ 5-ەۋى كەزەكتەن تىس وتكەن

فاكتىمەن سويلەسەك، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ تاريحىندا ەلدە جەتى رەت پارلامەنتتىك سايلاۋ وتسە، سونىڭ بەسەۋى كەزەكتەن تىس ءوتىپتى. ەندى وسى سايلاۋلاردىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتەيىكشى، كىمدەر قاتىستى، كىمدەر جەڭدى؟..

قازاق سسر كەزىندە پارلامەنتتىك سايلاۋ 1990 جىلدىڭ 25 ناۋرىزىندا ءوتتى. بەلگىلەنگەن 360 ورىننىڭ 342-ءسى كوممۋنيستىك پارتياعا بۇيىردى. قالعان ورىنداردى تاۋەلسىز ۇمىتكەرلەر يەلەندى.

(1990 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

ونان سوڭ تاۋەلسىز قازاقستاندا پارلامەنت سايلاۋى 1994 جىلدىڭ 7 ناۋرىزىندا وتكەن. سايلاۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى 73,5 پايىزدى قۇراعان.

(1994 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

ارادا ءبىر جىل وتكەندە، تاعى دا پارلامەنتتىك سايلاۋ ءوتتى. 1995 جىلدىڭ 9 جەلتوقسانىندا العاشقى تۋرى، سوسىن  23 جەلتوقساندا ەكىنشى تۋرى ۇيىمداستىرىلدى.

(1995 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

كەلەسى سايلاۋ 1999 جىلدىڭ 10 قازانىندا ۇيىمداستىرىلىپ، ونىڭ ەكىنشى تۋرى 24 قازاندا ءوتتى.

(1999 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

2004 جىلدىڭ 19 قىركۇيەگىندە تاعى دا سايلاۋ بولدى.

(2004 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

ونان كەيىنگى كەزەكتىن تىس سايلاۋ 2007 جىلدىڭ تامىزىندا وتكىزىلدى. ەلەكتوراتتىڭ بەلسەندىلىگى 64,5 پايىزدى قۇراسا، «نۇر وتان» پارتياسى 88,5 پايىز داۋىسپەن جەڭىسكە جەتتى.

(2007 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

2012 جىلى تاعى دا كەزەكتەن تىس سايلاۋ ءوتتى. «نۇر وتان» 81 پايىزدان كوپ داۋىس الدى.

(2012 جىل،ى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

ونان كەيىن 2016 جىل. ول دا كەزەكتەن تىس ۇيىمداستىرىلدى. تاعى دا جەڭىمپاز – «نۇر وتان». 82 پايىز.

(2016 جىلعى سايلاۋدىڭ ناتيجەسى)

ءماجىلىس كونستيتۋتسيالىق زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن سايلاناتىن ءجۇز جەتى دەپۋتاتتان تۇرادى. ونىڭ توقسان سەگىز دەپۋتاتىن سايلاۋ جالپىعا بىردەي، تەڭ جانە توتە سايلاۋ قۇقىعى نەگىزىندە جاسىرىن داۋىس بەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ءماجىلىستىڭ توعىز دەپۋتاتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى سايلايدى.

ەگەر بيىل كەزەكتەن تىس پارلامەتتىك سايلاۋ وتەتىن بولسا ءبىز ءسوز ەتكەن جوعارداعى سايلاۋلاردان وزگەشە ەشتەڭە بولا قويماس. «نۇر وتاننىڭ» باسىم داۋىسپەن جەڭەتىنىنە سەنەتىندەر كوپ. ۇلتتىق، حالىقتىق ماسەلەلەردى ءبىرشاما كوتەرىپ جۇرەتىن «اق جول» دا 7%-دىق مەجەنى باعىندىراتىن بولار. اسسامبلەياعا بەرىلگەن 9 مانداتتى ءدال قازىر قايتىپ الۋعا قۇلشىنىپ وتىرعان ەشكىم جوق. دەمەك، بۇلار دا ماجىلىستەن كەتە قويمايدى.

ال «قازاقستاننىڭ حالىقتىق-كوممۋنيستىك پارتياسى» تاعى دا ماجىلىستەن ورىن تابا ما دەگەن سۇراق ماڭىزدى بولىپ تۇر. ءبىزدىڭ بيلىك بۇل پارتيانى تورگە شىعارىپ سىيلاپ وتىرعانىمەن، قاراپايىم حالىقتىڭ ىقىلاسى تومەن.

قىزىل كوممۋنيستەر باسقارعان قىزىل يمپەريادان تاۋەلسىزدىك الىپ، ماڭگىلىك ەل بولۋدى ماقسات ەتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانىندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ وتىرعانىنا كوز جۇما بەرۋگە ەندى بولمايدى دەيتىندەر كوپ.

كەلەسى ءماجىلىس: «نۇر وتان»، «اق جول»، «اۋىل»، «بىرلىك» جانە «جسدپ»...

ايتپاقشى، ساياسي بولجام جاساۋشىلار كەلەسى پارلامەنتتىڭ سۇلباسى بۇرىنعىدان وزگەشەلەۋ بولادى دەگەندى دە ايتىپ ءجۇر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ماجىلىستەگى 107 كرەسلونى قازىرگىدەي ءۇش پارتيا، ءبىر قوعامدىق ۇيىم ەمەس، بەس ساياسي پارتيا بولىسكە سالادى-مىس. ولار: «نۇر وتان»، «اق جول»، «اۋىل»، «بىرلىك» جانە «جسدپ». وعان قوسا، قازىر ەل ىشىندە كەلەسى سايلاۋدىڭ دايىندىعىن باستاپ كەتكەندەر دە بار.

مىسالى، جانبولات ماماي مەن توعجان قاجاليەۆالار ءبىر-ءبىر پارتيا قۇرۋدىڭ قامىنا كىرىسىپ كەتكەنى بەلگىلى. ءجا، ونى ۋاقىت كورسەتەر...ازىرگە ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى كۇپتى ەتكەن ساۋال – قازاق ساياساتىنداعى بىزگە بەلگىسىز اقپاراتتى – ورىس تەلەارناسى قايدان الىپ ءجۇر؟

قايسىبىر جىلى اقوردانىڭ اۋلاسىندا جۇرگەن باعلان مايلىباەۆ دەگەن ادامدى «مەملەكەتتىك قۇپيانى جايدى» دەپ سوتتاعانى ەسىمىزدە. ول كەزدە «مايلىباەۆ كرەملدەگىلەرمەن استىرتىن بايلانىس جاساپتى» دەگەن...

ەندى، مىنە، ورىس تەلەارناسى قازاقستاندىق باق بىلمەيتىن اقپاراتتى اي-كۇنىن بەلگىلەپ ايتىپ، جارياعا جار سالىپتى... بۇل جاڭاعى، دەپۋتاتتار ايتقانداي، ورىس جۋرناليستەرىنىڭ ساياسي ساۋاتسىزدىعىنان بولدى ما، الدە، ولار ءبىلىپ ايتىپ وتىر ما؟ گاپ وسىدا!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz