قازاق تىلىنە نەگىزدەلگەن جازۋدى وزگەرتۋ وتكەن عاسىردىڭ باسىنان قولعا
الىنىپ كەلە جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. كونەتۇركىلىك
جازۋدان باستاپ ورىس جازۋىنا دەيىنگى ارالىقتا بىرنەشە رەت ءالىپبي وزگەرگەنى
بارشامىزعا ايان. اتالعان جازۋلار، سونىڭ ىشىندە ورىس جازۋى قازاق ءتىلىنىڭ
«ۇلى زاڭدىلىعى» – ۇندەستىك زاڭدىلىقتارىن وتەي الماعانىن ءتىلشى-عالىمدار جاقسى بىلەدى. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە لاتىن قارپىنە بەيىمدەلگەن جازۋعا كوشۋ كوكەيكەستى ماسەلەگە اينالىپ، جالپى كوپشىلىك اراسىندا قىزۋ  تالقىلانا باستادى. وسى باعىتتا ءتۇرلى كوزقاراستار قالىپتاسىپ، ءار الۋانپىكىرلەر پايدا بولدى. ءبىرى لاتىن قارپىنە كوشۋدى قولداسا، ەكىنشىلەرى (كوبىنەسە ءورىستىلدى ازاماتتار) وعان ءتۇرلى ءۋاج ايتىپ، قارسىلىقتارىن بىلدىرۋدە.

قولداۋشىلاردىڭ وزدەرىنىڭ ءتۇرلى جازۋ تۇرلەرىن ۇسىنىپ، پىكىرلەرى
ءبىر جەرگە تۇيىسپەۋدە. دەگەنمەن، ولاردىڭ بارلىعىن ءبىر نارسە
ورتاقتاستىرادى. ول – ورىستانا باستاعان قازاق ءتىلىن ساقتاپ قالۋ.
لينگۆيستيكالىق ماسەلەلەردى ايتپاعاننىڭ وزىندە لاتىن الىپبيىنە
كوشكەندە نە ۇتامىز دەيتىن بولساق، الدىمەن، قازاق زيالى قوعامىن
قالىپتاستىراتىن ۇلتتىق ءتىل ىڭعايىنداعى جازۋ بولادى. سەبەبى قازىرگى قازاق
قوعامى ءۇش توپقا جىكتەلىپ كەتتى: ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى مويىندايتىندار،
جاتجۇرتتىق مادەنيەتتىڭ جەتەگىندەگىلەر جانە ەكەۋىنىڭ ورتاسىنداعى ءدۇبارا
قازاقتار. بۇل جىكتەلىستىڭ سەبەبى – زورلىقپەن ەنگەن ورىس جازۋىنىڭ كەسىرى.
سوندىقتان ەلىن، ۇلتىن ويلايتىن، زياتكەرلىك ۇلتتى قالىپتاستىراتىن جازۋ –
لاتىن ءالىپبيى بولۋ كەرەك.

ەكىنشىدەن، وزگەرگەن جازۋ جالپىتۇركىلىك ورتاق مادەنيەت كەڭىستىگىن
قۇرۋ ءۇشىن قاجەت. سەبەبى الەمدە ورتاق رۋحاني قۇندىلىقتارى تۇرعىسىنان
باتىس الەمى، سلاۆيان الەمى، اراب الەمى، ءدىني تۇرعىدان يسلام الەمى، حريستياy الەمى سياقتى ۇعىمدار بار. ال ەۋرازيانى قامتىپ جاتقان ۇلانعايىر ولكەدە تاريحي، مادەني، تىلدىك قۇندىلىقتارىن ورتاقتاستاتىراتىن تۇركى الەمى بار.

جالپىتۇركىلىك ورتاق رۋحاني قۇندىلىقتىڭ باستى كورسەتكىشى – جازۋ. قازىرگى
تاڭداعى تۇگەلتۇركى جۇرتىنا ورتاق جازۋ – لاتىن تاڭبالى جازۋ.
ۇشىنشىدەن، قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ ارقىلى جازۋدى قايتا
مەڭگەرۋگە كىرىسەمىز. وزگەرىستەگى جازۋ ارقىلى قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن وزگە ۇلت
بولسىن، ءوز ۇلتىمىز بولسىن ءتىلدى ۇيرەنۋگە مۇمكىندىك الادى.

تورتىنشىدەن، وتارلىق سانادان قۇتىلامىز، ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك
مارتەبەسىنە ىقپال ەتەدى، جالپى رۋحاني قۇلدىقتان ارىلامىز.
ەڭ باستىسى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – ۇلتتىق مۇددەگە ارنالعان ارەكەت.
ەلباسىنىڭ: «ەندى ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار. انا ءتىلىمىز
ماڭگىلىك ەلمەن بىرگە، ماڭگىلىك ءتىل بولادى! ونى داۋدىڭ تاقىرىبى ەمەس،
ۇلتتىڭ ۇيتقىسى ەتە بىلگەنىمىز ءجون»، – دەپ ايتقانىنداي، ءالىپبي وزگەرىسى
ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭگىلىك ءتىلى ءۇشىن قاجەت.

لاتىن الىپبيىنە كوشسەك، اسىعىمىز الشىسىنان تۇسەدى دەپ ارقانى
كەڭگە سالۋعا بولمايدى. ونىڭ پوزيتيۆ جاقتارى مەن نەگاتيۆ تۇستارىن دا
باجايلاعان ءجون. قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە بايلانىستى بىرنەشە
ءالىپبي جوباسى ۇسىنىلدى: ديگرافتى، اپوستروفتى جانە سوڭعى اكۋتتى
الىپبيلەر. قوعامدىق تالقىعا ءتۇستى، ءتۇرلى پىكىرلەر مەن ۇسىنىستار ايتىلدى.

دەگەنمەن، «ءالىپبيدى لاتىن قارپىنە كوشىرۋ تۋرالى تاريحي شەشىمنىڭ
قابىلدانعانىنا ەكى جىلعا جۋىقتادى. بىراق قارپىمىزدە ءالى دە ولقىلىقتار
بار. ءتىل ماماندارى جاڭا ءالىپبيدى جەتىلدىرۋى كەرەك»، – دەگەن پرەزيدەنت
قاسىم-جومارت توقاەۆ تاپسىرماسى جوعارىداعى الىپبيلەردىڭ ءالى دە بولسا
قازاق ءتىلى زاڭدىلىقتارىنا يكەمدەلمەگەندىگىن كورسەتەدى.

بۇگىنگى كۇنى لاتىننەگىزدى قازاق ءالىپبيىنىڭ الدەنەشە نۇسقاسى
ۇسىنىلىپ، تالاس-تارتىسقا ءتۇسۋى – ءتىلدىڭ (ۇلتتىڭ) ەڭ باستى قىزمەتى قارىم-
قاتىناستىق (كوممۋنيكاتيۆتىك) قىزمەتىنەن ايىرىلعان مەملەكەت ءۇشىن
قالىپتى جاعداي. لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ نەگىزگى مىندەتى دە مەملەكەتتىك
ءتىلدى، قازاق ءتىلىن ناۋقاسىنان ايىقتىرۋ ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
ەڭ باستىسى، وسى الداعى وزگەرىستەگى لاتىننەگىزدى جازۋدى نىسانداپ،
تاۋەلسىز رۋحتاعى، پارتيوتتىق سەزىمدەگى قازاق جاستارىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا. لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ نەگىزى
دە وسىندا.

قۋانىش ەرعاليەۆ

Abai.kz