امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى. تاعدىرمەن بەتپە-بەت (جالعاسى)
مۇقاعاليعا حاتتى جازعان سوڭ، ونى جىبەرە سالۋ دا وڭاي ءىس بولىپ كورىندى. الايدا بارلىق مۇڭىن قوپارىپ، جان سىرىن اقتارىپ وسى ۇزاق حاتتى جازا سالىسىمەن اقىن بويىنداعى بۇكىل تاۋەكەلىن سارقىپ الدى. جو، جوق، ءتىپتى ولاي دە ەمەس. اقيقاتىندا ونىڭ بويىندا باسقا ءبىر دولى سەزىمدەر بۋىرقانىپ ويانىپ كەتىپ، تاعدىرىنا باعىنعىسى كەلمەگەن سوتقار اقىندى ونىمەن ەرەگىستىرىپ، قايتا توبەلەستىرىپ قويدى.
ەگەر حات جىبەرىلسە ارىستان مۇقاعالي قانداي جاقسى ادام بولسا دا بيلىكتىڭ اياعىنا جىعىلعان، تاعدىرىنا كونگەن پەندە بولىپ شىقپاي ما. سودان سوڭ اقىننىڭ، ۋاقىتتىڭ اۋىر سىنىنا توتەپ بەرە الماي مورت سىناتىن، پەندەشىلىكتىڭ تاڭباسى باسىلعان قاراپايىم تىرشىلىك يەلەرىنەن قانداي ايىرماشىلىعى بولماق؟
ەگەر ادۋىن مۇقاعالي ءومىر-كۇرەستە تاعدىرىنان وڭباي جەڭىلسە جاۋلارى، ادەبيەتتەگى كۇندەستەرى ءماز بولىپ مازاقتاپ، سىقىلىقتاپ، ارتىن اشىپ كۇلمەي مە، سوسىن ول جۇرەگىندەگى بار قازىناسىنان ايىرىلىپ، ءشول دالاعا اينالماي ما. بۇل مۇقاعالي ءۇشىن ولىمنەن دە اۋىر قاسىرەت بولار ەدى.
مۇقاعاليعا حاتتى جازعان سوڭ، ونى جىبەرە سالۋ دا وڭاي ءىس بولىپ كورىندى. الايدا بارلىق مۇڭىن قوپارىپ، جان سىرىن اقتارىپ وسى ۇزاق حاتتى جازا سالىسىمەن اقىن بويىنداعى بۇكىل تاۋەكەلىن سارقىپ الدى. جو، جوق، ءتىپتى ولاي دە ەمەس. اقيقاتىندا ونىڭ بويىندا باسقا ءبىر دولى سەزىمدەر بۋىرقانىپ ويانىپ كەتىپ، تاعدىرىنا باعىنعىسى كەلمەگەن سوتقار اقىندى ونىمەن ەرەگىستىرىپ، قايتا توبەلەستىرىپ قويدى.
ەگەر حات جىبەرىلسە ارىستان مۇقاعالي قانداي جاقسى ادام بولسا دا بيلىكتىڭ اياعىنا جىعىلعان، تاعدىرىنا كونگەن پەندە بولىپ شىقپاي ما. سودان سوڭ اقىننىڭ، ۋاقىتتىڭ اۋىر سىنىنا توتەپ بەرە الماي مورت سىناتىن، پەندەشىلىكتىڭ تاڭباسى باسىلعان قاراپايىم تىرشىلىك يەلەرىنەن قانداي ايىرماشىلىعى بولماق؟
ەگەر ادۋىن مۇقاعالي ءومىر-كۇرەستە تاعدىرىنان وڭباي جەڭىلسە جاۋلارى، ادەبيەتتەگى كۇندەستەرى ءماز بولىپ مازاقتاپ، سىقىلىقتاپ، ارتىن اشىپ كۇلمەي مە، سوسىن ول جۇرەگىندەگى بار قازىناسىنان ايىرىلىپ، ءشول دالاعا اينالماي ما. بۇل مۇقاعالي ءۇشىن ولىمنەن دە اۋىر قاسىرەت بولار ەدى.
ال، سودان سوڭ «سورەدەگى كەرمەنى كەسىپ وتسەم، ماعان ءالى جەتپەيدى قۇدايدىڭ دا» دەپ تاڭىرىنە شابالانعان نەمەسە كونۋدىڭ ورنىنان قايتا ايبات شەگىپ «بىلەسىڭ بە؟ مەن ساعان باعىنبايمىن! بار ما تاعى بەرەتىن زارىڭ، قايعىڭ؟!» دەپ تاعدىرىنا ارىستانداي اتىلعان مۇقاعالي اقىننىڭ وجەت مىنەزىنىڭ بولعانىنا كەلەر ۇرپاق قالاي سەنەدى؟ باسقاسىن ايتپاعاندا اتاعى تورتكىل دۇنيەگە دۇرىلدەپ تۇرعان راسۋل عامزاتوۆتى دا اسا مويىنداماي، قۇرداسىنداي قالجىڭداسىپ:
ءبىر ولەڭى - ءبىر ەلدىڭ مۇراسىنداي،
جىر جازا الماي ءجۇرمىن مەن راسۋلداي.
راسۋلداي...
باعىم دا ءجۇر اشىلماي،
قۇسبەگىنىڭ قولىنداعى لاشىنداي
-دەپ ونى ءازىل ارالاس شىندىعىمەن قاعىتقان مۇقاعالي ەمەس پە، بۇل؟ ەندەشە نەگە ول قۇداي سىيلاعان تالانتىنا لايىق قۇرمەتتى، كوشەدەگى قايىرشىداي حالىقتان سۇراپ الۋعا ءتيىس؟ ولەڭدەرىنىڭ رۋحى قازاق پوەزياسىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن ۋاقىتتا، ونەردى ايەلىنەن، ءتىپتى، بالا-شاعاسىنان دا ارتىق سۇيگەن مۇقاعالي وتباسىنىڭ قامى ءۇشىن دە مۇنداي قادامعا بارعىسى كەلمەدى. وسىلايشا اقىن مۇڭايىپ، جۇرەگىن اۋىرتىپ، كوزىنىڭ جاسى سورعالاپ وتىرىپ جازعان ايانىشتى حاتتى تارتپاسىنىڭ سۋىرماسىنا سالىپ قويدى.
تاۋ حالقى جىر الىبى راسۋل عامزاتوۆتى الاقانىنا سالىپ ايالاپ، كوككە كوتەرىپ، اتاعىن اسپانداتقان ۋاقىتتا، ودان تالانتى ءبىر مىسقالداي دا كەم ەمەس، ولەڭدەرىنىڭ رۋحى شەكسپير، بايرون، لەرمونتوۆتاردىڭ جۇلدىزدارىنىڭ قاتارىندا جارقىراۋعا لايىق، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆ بالا-شاعاسىن اسىراي الماي، جۇمىسسىزدىقتان كۇيزەلىپ، كوشەدە قاڭعىرىپ قالدى. ىشىندەگى الاي-دۇلەي بولىپ سوققان بوراندى قالاي باسارىن بىلمەي، ىشكىلىككە سالىندى. ەشكىمگە كەرەگى بولماعان مۇقاعاليدان زامانداستارى دا بەزىپ، ات-تونىن الا قاشتى. دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ، كوكىرەگى قايعىعا، كوزى جاسقا تولعان بايعۇس اقىننىڭ اۋرەگە سالىپ قويعان نالەت تاعدىرىنا وكپەلەپ، اششى سۋدى ءسىمىرىپ، سۇيەگى باياعىدا قۋراپ قالعان ومار ءھايامنىڭ ارۋاعىن كۇڭىرەنتىپ، مۇڭىن شاققاننان باسقا امالى قالمادى:
ءبارىبىر،
ءبىزدى ىشكىش دەپ ءجۇر عوي
اياۋلىم،
ءىشىپ قايتالىق،
باسىنا بارىپ ءھايامنىڭ.
كوزەمىز مايعا،
كوزىمىز جاسقا كەنەلىپ،
ازان سالايىق
-ويانعىن، بابا ويانعىن.
حان مەنەن بەكتەن،
مولدا مەن شونجار كۇشتىدەن،
دەيدى عوي ءسىزدى قيانات كورىپ ءىشتى دەپ.
ويانعىن، بابا،
وتىرايىق ءبىر كايىپ قىپ.
ءبىزدىڭ شاراپتار ءسىزدىڭ مايلاردان كۇشتىرەك
تەمىردەي ءتوزىمدى بولساڭ دا تاجال تاعدىرمەن تايتالاسساڭ ول سەنى قامىرداي يلەپ، تابانىنىڭ استىنا سالىپ، تاپتاپ تاستايدى. ال، بەتپە-بەت كەلگەندە تاعدىرىنا باعىنعىسى كەلمەي، ازۋىن كورسەتىپ ونىمەن تىرەسكەن، جانى قاۋىزىن جاڭا اشقان گۇلدەي نازىك مۇقاعاليداي اقىنعا ءجۇز ەسە قيىن. ومىردە الدىنا ۇلى ماقسات قويىپ، سوعان جەتۋ ءۇشىن مويىماي، بارلىق قيىندىقتارعا ءتوزىپ، كەزدەسەتىن كەدەرگىلەردى سابىرلىقپەن جەڭىپ، سوڭىنا دەيىن كۇرەسەتىن ادامدار بار. بىراق امال قانشا؟ مۇقاعالي ونداي ادامداردىڭ ساناتىنان ەمەس-ءتىن. ول كۇرەسكەر بولعان جوق. ءدۇرديىپ، تاعدىرىنا، كەيدە ءتىپتى قۇدايعا قۇر بوسقا كىجىنگەنى بولماسا، شىندىعىندا ول سول تاعدىر مەن قۇدايدىڭ ءبىر تامشى مەيىرىمىنە ءزارۋ قورعانسىز ادام ەدى.
الايدا تاعدىر ونى بوتاداي بوزداتىپ، زار جىلاتقانىمەن، قۇداي اقىندى ەشقاشان تاستاپ كەتكەن ەمەس. مۇقاعالي زارلاعاندا ونىڭ جۇرەگىندە ءومىر سۇرگەن قۇداي دا وعان قوسىلىپ، اقىنمەن بىرگە جىلادى. سۇيىكتى قۇلىنىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ونى اقىن ەتىپ جاراتىپ قانا قويماي، وعان ناعىز اقىندىق تاعدىردى سىيلاعان دا قۇداي بولاتىن. ءومىرىنىڭ قيىن ساتتەرىندە اقىن ادامداردان ەمەس، اسپانعا قاراپ اللادان قولداۋ سۇراپ، جالبارىندى.
يا، اللام!
جاراتۋشى جالعىز يەم.
مەدەت بەر، جاپانداعى جالعىز ءۇي ەم!
حال سۇرار، ءجاي تۇسىنەر ءبىر پەندە جوق.
جۇرەك ءجۇن، ويىم وپات، جاندى جۇيەم.
ارينە اقىن پرولەتارياتتىڭ كوسەمدەرى تۋرالى دا پوەما جازدى. بىراق ول پوەمالارى وقۋشى كوكىرەگىنە تەرەڭدەپ داري المادى. اراگىدىك اقىن شىعارماشىلىعى اڭگىمە بولعاندا، وسى ءبىر دەرەك مىسالعا كەلتىرىلىپ، مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ كەيىننەن قالىپتاسقاندىعى حاقىندا قاتە پىكىر ايتىلىپ ءجۇر. شىندىعىندا بۇل مۇلدە ولاي ەمەس. اقيقاتىندا مۇقاعاليدىڭ جۇرەگىندە پوەزيامەن بىرگە يماندىلىقتىڭ نۇرىنا شومىلعان اللانىڭ سۇلۋ ساۋلەسى ءومىر ءسۇردى. سول عاجايىپ ساۋلەنىڭ قالاۋىنان باسقا دۇنيەنى جىرلاۋ اقىن تابيعاتىنا جات قۇبىلىس ەدى. مىنە سوندىقتان دا پرولەتاريات كوسەمدەرى تۋرالى تاقىرىپ مۇقاعاليدىڭ ستيحياسى ەمەس-ءتىن.
ال، ەندى سول جىلدارداعى سۇم اجال سۇيىكتى قىزىنان ايىرىپ، اقىندى تاعدىر زار ەڭىرەتكەن مەزگىلدەگى مۇقاعاليدىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان جىرلارىن وقىپ كورىڭىزشى، بەتحوۆەننىڭ ۇلى مۋزىكاسى «كوز جاسى مەلودياسىن» تىڭداعانداي ەلجىرەپ، ەرىكسىزدەن كوزىڭىزگە ءمولدىر مونشاقتار ۇيىرىلەدى. جانە سۇيىكتى قىزىنا ارنالعان بەس ولەڭنىڭ ءار قايسىسى قانداي ۇلبىرەگەن نازىك سەزىممەن، تاڭعى شىقتاي ءمولدىر ماحابباتپەن جازىلعان دەسەڭىزشى. ءار ولەڭنەن مۇقاعاليدىڭ بوراندى جىلدارىنداعى سۇيىكتى قىزىن ساعىنعان شاقتاعى ءار ءتۇرلى جاعدايداعى كوڭىل-كۇيىنىڭ قايعىلى مۋزىكاسىن تىڭداعانداي بولاسىڭ.
بايقايسىڭ با، كوڭىلىڭدى ەرەكشە تولقىتاتىن مۇقاعاليدىڭ بۇل تاعدىرلى بەس ولەڭى مەن ۇلى كومپوزيتور بەتحوۆەننىڭ «كوز جاسى مەلودياسىنىڭ» اراسىندا كوزگە كورىنبەيتىن جىبەك ساۋلەدەي بايلانىسقان ءبىر ادەمى ۇندەستىك بار. ۋاقىت تاۋىپ سەن دە ءبىر مەزگىل وسى بەس ءبايىتتى بەتحوۆەننىڭ عاجايىپ مەلودياسىن تىڭداپ وتىرىپ، وقىپ كورشى.
«كوز جاسى مەلودياسى» كوڭىلىڭدە پايدا بولعان وكسىكتى ويعا سالاتىن مۋزىكادان باستالادى. سوسىن كەنەتتەن كوزدەن تامعان جاستى ەسكە تۇسىرەتىن مۇڭلى اۋەن جۇرەگىڭدى شىمشىپ قويا بەرەدى. عايىپتان پايدا بولعان قايعىلى اۋەننىڭ ىرعاعىنان، جاناردان سىرعاناپ تۇسكەن ول ءمولدىر مونشاقتىڭ قاسىرەتتىڭ جاسى ەكەنىن تۇسىنگەندەي بولاسىڭ. بىراق ءسابيدىڭ كىرشىكسىز جۇرەگەندەي تازا جاستا، كەنەتتەن باسىنا ورناي قالعان قايعىعا ءالى اسا يلانبايتىن سەنىمسىزدىك بار سياقتى.
بىرتە-بىرتە بەتحوۆەننىڭ مۋزىكاسى شارىقتاپ، جاناردان ۇزىلگەن گاۋھار تامشىلاردىڭ ۇدەي تۇسكەنىن بايقاتادى. يا، كوزدەن سىرتىلداپ تۇسكەن گاۋھار تامشىلار، جۇرەكتەگى قايعىنىڭ وتىن ونان سايىن قوزدىرىپ، ۇدەپ بارادى. ەندى اۋەننىڭ تىلسىم قۇدىرەتى باسىڭدى ساعىمداعان قايعى مۇنارىنىڭ سەنىكى ەكەنىنە انىق كوزىڭدى جەتكىزگەندەي بولادى. سول ساتتە اۋەن شارىقتاپ، توقتاي الماي جىلاعان كوڭىل-كۇيدىڭ كورىنىسى كوز الدىڭا ەلەستەيدى.
سودان سوڭ مۋزىكانىڭ سيقىرلى اۋەنى ەندى ول ءمولدىر مونشاقتاردىڭ كوزىڭنەن ەمەس، جۇرەگىڭنەن تامشىلاپ تۇرعانىن سەزدىرتكەندەي اسەردىڭ بەسىگىنە بولەيدى. ءبىر ۋاقىتتا كوز جاسى توگىلىپ قانا قويماي، ءوزىن جىلاتقان قاسىرەتپەن سىرلاسا باستايدى. اقىر سوڭىندا قاسىرەتكە مالشىنعان سەنىڭ بۇكىل جانىڭ كوز جاسىنا اينالىپ كەتكەندەي كۇيگە تۇسەدى.
ەندى مۇقاعاليعا كەلەيىك. وقىپ كورىڭىز. قىزى قازا تابا سالىسىمەن وعان ارناپ جازىلعان مۇقاعاليدىڭ العاشقى بايىتىندە، ءالى سول قايعىنىڭ راستىعىنا يلانعىسى كەلمەيتىن اقىن جۇرەگىنىڭ سەنىمسىزدىگى انىق بايقالادى. مۇقاعاليعا قىزى ءالى ولمەگەندەي، وكپەلەپ ۋاقىتشا ءبىر جاققا كەتىپ قالعانداي بولىپ كورىنەدى. راسىندا دا جەر گۇلىن، كوك نۇرىن توككەن ارايلى كوكتەمدە كەلگەن سۇيىكتى قىزىڭنان ءبىر كۇندە ايىرىلىپ قالعانىڭا قالاي سەنۋگە بولادى؟ بۇل اقىن جانارىنىڭ قاراشىعىنان سىرعاناپ تۇسكەن العاشقى تامشىسى، جۇرەگىنىڭ العاشقى كۇرسىنىسى
سول ومىرگە نەسىنە وكپەلەدى؟!
ال ءومىر ونى سىرتقا تەپپەپ ەدى.
قايعىرمايمىن، جىرىم عوي جازىلماعان.
كۇرسىنتكەنى بولماسا تەككە مەنى
ولەڭ 1962 جىلدىڭ 14 قاراشاسىندا جازىلىپتى. ەندى ءبىر كۇن وتە سالىسىمەن، ياعني، سول جىلدىڭ 15 قاراشاسىندا اقىن جۇرەگىنەن تۋعان جىردى وقىعاندا، قاس-قاعىم ءساتتىڭ ىشىندە سول قايعىنىڭ ورنىنىڭ تىم تەرەڭدەپ كەتكەنىن كورەسىڭ. تارقاۋدىڭ ورنىنا قايعىنىڭ بۇلتى ودان بەتەر قويۋلانىپ، جارانىڭ ورنى ونان سايىن سىزداي ءتۇسىپ، جۇرەكتى كەمىرىپ، جاندى اۋىرتىپ بارادى. نە ىستەگەن ءلازىم؟
قىزى تۇسىنە ەنگەن سوڭ بايعۇس اقىن جۇرەگىنىڭ باقشاسىنداعى بالبىراپ ءپىسىپ تۇرعان ءجۇزىمىن تاجال تاعدىردىڭ جۇلىپ اكەتكەنىنە كوزى جەتتى. موينىنا اسىلىپ ويناعان ءتاتتى قىلىقتارىن ەسىنە العان مۇقاعالي ەندى سۇيىكتى قىزىنىڭ رۋحىن سابيلىك سوزدەرمەن الديلەپ، جۇباتپاقشى. جاڭا عانا ءتىلى شىعا باستاعان بەيكۇنا ءسابيدىڭ ۋىلىندەي اليدەدە، ابايسىزدا ورتەنىپ كەتىپ، قايعىنىڭ قارا ورمانىنا اينالىپ، جارالانعان اقىننىڭ جانىن سىزداتقان قانشاما قاسىرەتى جاتىر.
...تۇسىمدە قىزىم مەنى شاقىرادى،
وزەننىڭ ار جاعىندا وتىر، ءانى..
عافۋ، بالام، عافۋ ەت، بارا المايمىن،
مەن دەگەن - جەر بەتىنىڭ «اقىماعى»
مەن دەگەن -جەر بەتىنىڭ «اقىماعى»،
الدىمدا اسقار اسۋ جاتىر ءالى.
سابىر بالام، قاي جاققا قاشار دەيسىڭ
سەنى جاپقان قارا جەر توپىراعى
قاسىرەتپەن ۋلانعان اقىن جۇرەگىن قايعىنىڭ دەرتى شوقتاي كۇيدىرىپ بارادى. جىلجىپ جىلدار ءوتتى. مۇقاعاليدىڭ قايعىسى جازىلعان جوق. قاراڭىزشى، كۇنى-ءتۇنى ەڭىرەي بەرگەن سوڭ اقىننىڭ كوز جاسى دا تاۋسىلىپ، ەندى ونىڭ عازيز جۇرەگى جىلاي باستادى.
بۇلدانبا، جۇرەك، بۇلدانبا!
جيىلىپ دوسىڭ تۇرعاندا،
جيىرىپ سەنى جەنتەكتەر،
جىمىسقى قايعى-مۇڭ بار ما،
بۇلدانبا، جۇرەك، بۇلدانبا!
قىزىعى تايىپ، قىزى ولگەن،
جالعىز-اق سەن بە بۇل ماڭدا؟!
قىس قايتىپ، جاسىل كوكتەمدە،-
قىزعالداق وسەر قىرلاردا
ءوزىن-ءوزى جۇباتقىسى كەلگەنىمەن، ولەڭنىڭ رۋحى باسىنا تۇسكەن اۋىر قايعىدان اقىن جۇرەگىنىڭ قارس ايىرىلىپ، ونان سايىن كۇڭىرەنىپ، كۇرسىنىپ جىلاپ جاتقانىن اڭعارتادى. نە امال ىستەۋگە بولادى ۋداي مۇڭنىڭ ۋىزى ۋلاعان، سەزىمتال جۇرەككە؟ قىزىن ساعىنىپ، قايتا-قايتا كەۋدەسىن سوققان جۇرەكتىڭ ءدۇرسىلىن قالاي توقتاتاسىڭ؟ توقتاتۋ مۇمكىن بە، ونى؟
قىزىم مەنىڭ،
گۇلىم مەنىڭ،
اياۋلىم!
جاتىر مولاڭ جوتاسىنداي قوياننىڭ
قۇلپىتاستىڭ قۇنى ماعان بەس تيىن،
بىراق تاسپەن قالاي جانشىپ قويارمىن
جوق، مۇمكىن ەمەس ەكەن. قايتا جىلدار وتكەن سايىن قىزىنىڭ سۇيەگى جاتقان زيرات جاقتان ەسكەن ساعىنىشتىڭ سامالى بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيە ءتۇسىپتى. جانىن اۋىرتقانى از بولعانداي، ەندى ول داۋىل الاسۇرىپ، بۇرقاسىنداتىپ اقىننىڭ ىشىندە سوعىپ، كوڭىل بۇلتى سوگىلىپ، جۇرەكتىڭ جاسى نوسەرگە اينالدى. جۇرەكتەگى نوسەردىڭ الاپات ەكپىنى بايعۇس اقىندى ءولتىرىپ تىنباسا يگى.
قويمان، بوتام
كەرەگى نە كوك تاستىڭ.
قىستا اق قار، جازدا شالعىن ءشوپ باسسىن.
ءوزىڭ كەلگەن ماي ايىندا اق نوسەر،
اعىل-تەگىل بىزبەن بىرگە جوقتاسسىن.
كەرەگى نە كوك تاستىڭ
بۇلقىنىپ، جۇرەككە مىقتاپ بايلانعان قايعىدان بوسانا الماعان اقىن جانى تۇنشىعىپ بارادى. قايعى تەڭىزىندەگى ءۇمىتتىڭ قايىعى قيراعانىمەن، توگىلگەن كوزدىڭ جاسى توقتاماي و دۇنيەدەگى قىزىنىڭ رۋحىن وياتىپ، ەلەسىن ءتىرىلتتى. ۋداي قاسىرەتتىڭ مۇڭىن ەمگەن داريعا-جۇرەك تە شارشادى. جان تىنىشتىعىن ىزدەگەن مۇقاعالي ەندى الدامشى ەلەستەن قۇتىلعىسى كەلىپ، كور ازابىنا تۇسكەندەي قينالدى.
قايتسەم سەنىڭ قۇتىلام ەلەسىڭنەن؟!
وتىراسىڭ قاسىما كەلەسىڭ دە.
سەن ولگەنسىڭ، جانىم-اۋ، مەن ءتىرىمىن.
مەن ءتىرىمىن،
ءتىرىمىن!
كورەسىڭ بە!!!
كوڭىلىنە ۇيالاپ العان قايعى، بۇكىل بولمىسىن بيلەپ، اقىننىڭ اپپاق جۇرەگى ۋايىمنىڭ ايازىنان شىتىناپ كەتتى. ۋايىم مەن قايعىدان توزعان اقىننىڭ، ىشىندەگى مونتانى كۇيىنىشتىڭ ءسوزىن سىرتقا شىعارعاننان باسقا قولىنان نە قايران كەلەدى؟ سوڭعى ولەڭنەن ءتىپتى مۇقاعاليدىڭ ولىمگە مويىنۇسىنىپ، ءومىر شىراعىنىڭ سونۋگە اينالاعانى بايقالاي ما، قالاي؟
كونگەن جانىم جازاعا، قازاعا دا،
وكپەلەمە،
سەن ەندى جازالاما.
شىن بولسا، تابىسارمىز احيرەتتە،
ازىرشە، جانىم مەنى مازالاما!..
قايتەسىڭ، «وكىنىشسىز ءومىر، قايعىسىز قازا جوق». ءومىر جىلجىپ وتە بەردى. اياۋدىڭ ورنىنا، تىشقان ۇستاپ العان مىسىقتاي ونىڭ ومىرىمەن ويناعان جالماۋىز تاعدىر اقىندى ودان بەتەر جىلاتتى. الدا، ءالى اقىندى تالاي رەت بوتاداي بوزداتاتىن تاعدىردىڭ سىباعاسى دايىن تۇر.
ححح
«قانىڭمەن جاز، سوندا سەن رۋحتىڭ نە ەكەنىن تۇسىنەسىڭ» دەيدى فريدريح نيتسشە. تاعدىردىڭ نوقتاسىن باسىنا سالعىزباي سۇيرەگەن مۇقاعالي عاجايىپ جىرلارىنىڭ ءبارىن قالامىن قانىنا مالىپ وتىرىپ جازدى. جانە جانىن سىزداتقان ءار ولەڭىنىڭ تولعاعى دا اۋىر بولدى.
تاعدىرى ونسىز دا قيىن بولىپ جۇرگەن مۇقاعاليدى اقىندىق مىنەز بۇرىنعىدان دا كۇردەلى سەرگەلدەڭگە سالدى. اتاعىنا، لاۋازىمىنا، كىم ەكەنىنە دە قاراماي ءبارىمىزدىڭ دە تاماعىمىزدا جىبىرلاپ تۇراتىن شىندىقتى ايتقان اقىندى مىنا قوعام قۇبىجىقتاي كورىپ، شەتتەتۋگە تىرىستى.
قانشاما كۇندەر مەن تۇندەر بويى كوز شىرىمىن الماي جازىلعان جاۋھار جىرلاردىڭ لايىقتى باعاسى بەرىلمەدى. زامانعا بەيىمدەلىپ العان پىسىقايلاردىڭ شىعارماشىلىعى ماقتالىپ، كىتاپتارى جارقىراپ شىعىپ جاتتى. ال، كەڭ دۇنيەگە سىيماي، ءومىردىڭ بيىك اسپانىن ىزدەگەن مۇقاعالي تۇزەلۋدىڭ ورنىنا، تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلگەندە قايتا-قايتا ەرەگىسىپ، تىرشىلىكتەن ءبىر راحات كورە الماعان عۇمىرىن تىعىرىققا اكەپ تىرەي بەردى. بىراق، ول ءۇشىن قوعامدى دا، زاماندى دا، اقىننىڭ زامانداستارىن دا كىنالاۋعا بولمايتىن شىعار.
لەۆ تولستويدىڭ شىعارماشىلىعىن تالداعان فيلوسوف-سىنشى لەۆ شەستوۆ («دۇنيەنى كۇيرەتۋشى، ءارى جاڭارتۋشى قۇدىرەت») ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسىنىڭ نە سەبەپتەن ءوزىن قايتا-قايتا تىعىرىققا اكەپ تىرەي بەرۋىنىڭ سەبەبىن، ۇلى دۇنيەلەر تۋعىزۋ ءۇشىن وعان سول ۇلى ازاپتاردىڭ دا اۋاداي قاجەت بولعانىمەن تۇسىندىرەدى. ەندەشە بوساناتىن ايەلگە تولعاق قالاي كەرەك بولسا، ولەڭدى جازباي، ونىڭ ءبارىن جۇرەگىنەن تۋعىزعان مۇقاعاليعا دا تولعاعى اۋىر ازاپتار سونشالىقتى كەرەك بولدى. سول ءۇشىن ول ناعىز اقىندىق تاعدىردى تاڭداپ، ءوزىن-ءوزى ايامادى. قينالدى. قايعىردى. جىلادى. قورقۋدىڭ، ءتىپتى قاشۋدىڭ ورنىنا، قاسىرەتتىڭ اۋىلىنا بارىپ جاتىپ الدى. قايعى-قاسىرەت پەن تولعاعى اۋىر ازاپتى ىزدەنىستەردە عانا ۇلى ونەر تۋاتىندىقتان، اقىن تاعدىرىنىڭ باسقاشا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس ەدى. جىلدار وتكەن سايىن ول تولعاقتىڭ، جانىن قيناعان ازابى دا كۇشەيە ءتۇستى. دۇنيە-جالعاننان ءتۇڭىلىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنداعى فاريزاعا ارناپ جازعان ولەڭى - مۇقاعالي اقىننىڭ ەڭ تولعاعى اۋىر جىرى.
اقىننىڭ بۇل زارلى تولعاۋىن تەبىرەنبەي، جانارىڭدى جاسقا شىلاماي وقۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل اياعىنا كىسەنىن سالعىزباي، نالەت تاعدىرىنا قارسى اتىلعان قىران اقىننىڭ ءومىرىنىڭ داۋىلىنداعى - ەڭ سوڭعى، ءارى ەڭ ازاپتى شايقاسى. اقىننىڭ بۇرىنعى ولەڭدەرىندە ءومىر مەن ءولىم ءبىر-ءبىرىن جەڭە الماي ارپالىسىپ كەلسە، فاريزاعا ارناعان جىر بايىتىندە اجال شەڭگەلىنە اقىننىڭ وڭباي ءتۇسىپ قالعانى انىق بايقالادى. مۇندا كۇيىكتى ويدىڭ سالماعىنان شارشاپ، بولەكشە ءبىر اۋرۋعا شالدىققان اقىن، ەندى ءتىپتى اجالدىڭ قۇشاعىنان بوسانىپ شىعۋعا تالپىنبايدى دا. اقىننىڭ ءومىر شىراعى دا مايى تاۋسىلىپ سونۋگە اينالعان شامداي السىرەپ بارادى.
مۇقاعاليدىڭ جاسى قىرىقتىڭ قىرقاسىنان استى. داريعا-جۇرەگىن اياماي، ناعىز اقىندىق عۇمىر كەشىپ، ۇلى دۇنيەلەر تۋعىزسا دا، ۋاقىت وتە كەلە ۇلتىمىزدىڭ اسىل قازىناسىنا اينالاتىن جاۋھار شىعارمالاردىڭ باعاسىن بىلەتىن حالىقتى اقىن كورىپ تۇرعان جوق. جۇمىسسىزدىقتان دا، كوڭىلىندەگى قايعىنىڭ تۇمانىن سەيىلتۋ ءۇشىن قايتا-قايتا ۋلى سۋسىندى جۇتا بەرگەننەن دە اقىن شارشادى. ءۇمىتتىڭ سوڭعى ارقانى ءۇزىلىپ، تىرەگى سىندى. كەلەشەگى بەلگىسىزدىك تۇمانىمەن قورشالعان. قايتپەك كەرەك؟ الدە تاعدىرىنا كونىپ، ساباسىنا ءتۇسىپ، جۇرت قاتارلى ءومىر سۇرسە مە ەكەن؟
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
