بارشاڭىزعا جاقسىلىق تىلەيمىن!

كوروناۆيرۋستىڭ قانداي ۆيرۋس ەكەنىن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مەن قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان جاسالىنعان مالىمدەمەلەردەن ءبىلىپ الارسىزدار. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم حالىق رەتىندە، قوعام رەتىندە نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

سوڭعى 2-3 كۇن بويى ەلىمىزدىڭ ۇلكەن قالالارىندا بولىپ جاتقان وقيعالار، الاسۇرۋ مەن ۋايىمشىلدىق بارىڭىزگە اسەر ەتكەندەي، مەنى دە ويلاندىرماي قويمادى.

وسىدان 3 اپتا بۇرىن يتاليادا دا بۇل جاعدايلار بولدى. قازىر بۇكىل ەل كارانتيندە. 3 اپتا وتە از ۋاقىت. الايدا وسىنشا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۆيرۋستىڭ تەز تاراۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى يتاليان حالقى. ولاردىڭ جاساعان قاتەلىكتەرىن قايتالاماۋ – بىزگە پارىز.

قازىر يتاليادا 60 000 000 حالىق كارانتيندە. ادامدار سىرتقا شىعۋ ءۇشىن پوليتسيادان رۇقسات الۋعا مىندەتتى. رۇقساتسىز كوشەگە شىعاتىندار اقشالاي نەمەسە قاماۋعا الىنۋ ارقىلى جازالارىن وتەيدى. 12 ناۋرىزعا دەيىن 2162 ادامعا جازا بەرىلىپتى.

يتالياداعى بيلىك پەن قوعام ۇلكەن قاتە جاسادى. ال قازىر سول قاتەنىڭ جازاسىن وتەۋدە. يتاليا بۇل جاعدايعا قالاي كەلدى؟

يتاليادا كوروناۆيرۋس پايدا بولعان كەزدە قوعام ەكىگە ءبولىندى. ءبىرىنشى توپتاعىلار الاسۇرىپ، "پانيكا" بولىپ، ازىق-تۇلىك ساۋدا ورىندارىنا بارىپ، سورەلەردى تىپ-تيپىل قىلعان ادامدار ەدى. قۇددى ءبىر اقىرزامان ورناعانداي ارەكەت قىلدى. بۇل ادامدار ونىسىز دا قىل ۇستىندە وتىرعان قوعامعا ۇرەي شاشتى. "پانيكا پانيكانى" تۋدىردى.

شكالانىڭ ەكىنشى ۇشىندا - بولىپ جاتقان وقيعالارعا ەش ءمان بەرمەگەن، ءتىپتى جاعدايدى كۇلكىگە، مازاققا اينالدىرعان، قالىپتى ءومىرىن جالعاستىرعان وتە بەيقام ادامدار بار.

ارينە، تارازىنىڭ باسىن تەڭ ۇستاۋ وتە قيىن. ءبىر جاقتان "پانيكاعا" بەرىلمەۋ كەرەك، ەكىنشى جاقتان "پانيكاعا" بەرىلمەۋ كەرەك ەكەن دەپ بەيعامدىققا باسپاۋ كەرەك. "پانيكا" مەن بەيعامدىقتىڭ ورنىن اقىلدى (راتسيونال ءىس ارەكەت) پەن عىلىمي بىلىك جانە جاۋاپكەرشىلىك الۋى ءتيىس. يتاليان حالقى مۇنى جاساۋدا كەش قالدى.

مىنانى ءبىلۋىمىز كەرەك: "پانيكا" دا، بەيعامدىق تا ۆيرۋستىڭ جايىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. مىسالى ادامدار "پانيكاعا" كىرىپ ءبارى دارىحاناعا جۇگىرىپ بەتپەردە تاعار بولسا، نەگىزىندە بەتپەردە تاعۋى ءتيىس ادامدار بەتپەردە تابا المايتىن جاعدايعا تاپ بولادى. ناتيجەدە بۇل ۆيرۋس جايىلادى. يتاليادا كوروناۆيرۋس "پانيكاسىنىڭ" ناتيجەسىندە بەتپەردەلەر ءدارىحانالاردا تاۋسىلىپ، ءتىپتى اۋرۋحانالاردان ۇرلانعان كەزدەر بولدى. ءتىپتى دارىگەرلەر مەن اۋرۋلاردىڭ بەتپەردەسىز قالعان كەزدەرى بولدى. ەگەر "پانيكاعا" بەرىلىپ ءبارىمىز ساۋدا ورىندارىنا اعىلىپ، جامىراي باراتىن بولساق، ارامىزدا ءبىر عانا كوروناۆيرۋس تاسۋشىسى بار بولسا سونشاما العان ازىق-تۇلىگىمىزدىڭ ءبىر پايداسى بولماي قالادى. ءبارىمىز ءبىر مەزەتتە دۇكەندەردەگى اس سۋىن تاۋىسار بولساق، بۇعان مۇقتاج ادامدار ىشەتىن سۋسىز قالادى.

مىسالى كوروناۆيرۋس العاش سولتۇستىك يتاليادا باستاۋ الدى. سول ءۇشىن دە بيلىك سولتۇستىك يتاليانى كارانتينگە الىپ، لومبارديا وبلىسىن جاۋىپ تاستاماق بولدى. مۇنى ەستىگەن لومبارديالىقتار اپىل-عۇپىل جينالىپ، پويىزدارعا ءمىنىپ وڭتۇستىككە قاراي بەت العان. ادامدار سونشالىقتى "پانيكاعا" كىرگەن، حابار تاراعاننان كەيىن 10 000-عا جۋىق ادام باس اياعى 3 ساعاتتىڭ ىشىندە جينالىپ، جولعا شىققان. ناتيجەسى بارىمىزگە بەلگىلى، بۇل وقيعادان 2 كۇن وتكەن سوڭ بۇتكىل يتاليا كارانتينگە الىندى.

ال ەندى شكالانىڭ ەكىنشى ۇشىنداعى بەيعامدىق ماسەلەسىنە كەلەيىك. بەيعامدىق تا ۆيرۋستى تاراتادى. "پانيكا" حالىندەگى يتالياندار ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىن بوساتىپ جۇرگەن كەزدە، بەيعام يتالياندار كۇندەلىكتى ومىرلەرىن ءسۇردى، ياعني ەش ويلانباستان سىرتتا بىرنەشە ادام باس قوستى، كونفەرەنتسيالارىن، كونتسەرتتەرىن وتكىزدى، بارلار، رەستوراندار جۇمىس ىستەپ تۇردى. مۇنداي ورتا، ۆيرۋستىڭ ادامنان ادامعا جۇعۋى ءۇشىن كەشىرىلمەس مۇمكىنشىلىك تۋدىرادى.

ۇكىمەت ماسەلەسىنە كەلەر بولساق... يتاليان ۇكىمەتى قوعامعا «ەش قام جەمەڭدەر»، «اسىرەلەمەڭدەر»، «ءبىز بارىنە دايىنبىز»، «ەش قورىقپاڭدار، الاسۇرماڭدار!» دەگەن ۇندەۋ تاستادى، ۆيدەولار ءتۇسىردى، بىلىكتەندىرەتىن بروشيۋرالار تاراتتى. ءتىپتى يتالياداعى كواليتسيالىق ۇكىمەتتىڭ ورتاعى نيكولا دزينگارەتتي، كوروناۆيرۋستىڭ وشاعىنا اينالعان لومبارديا وبلىسىنداعى ميلانو قالاسىنا بارىپ 27-اقپان كۇنى حالىقتى «پانيكاعا بەرىلمەۋگە» شاقىرۋ ءۇشىن جينالىسقا قاتىسقان بولاتىندى. دزينگارەتتي الەۋمەتتىك مەديادا سول جيىندا تۇسكەن سۋرەتىن ءبولىسىپ، «ۇيرەنشىكتى ءومىرىمىزدى جالعاستىرايىق. ميلانو مەن يتاليانى توقتاتۋعا جول جوق. ەكونوميكامىز ۇرەيدەن دە كۇشتى. سىرتقا شىعىپ ءبىر تىسكەباسار جەپ، كوفە ىشەيىك» دەپ جازعان بولاتىندى. ءدال سول جيىندا وكىنىشكە وراي دزينگارەتتي كوروناۆيرۋس جۇقتىرىپ الادى. قازىر ۇيىندە كارانتيندە جاتىر.

قاراڭىزدار! يتاليادا اقپان ايىنىڭ ورتالارىنان 12-ناۋرىزعا دەيىن 1016 ادام كوروناۆيرۋس سالدارىنان قايتىس بولدى. قايتىس بولعانداردىڭ كوبى 65-تەن جوعارى ەگدە جاستاعى ادامدار. ولاي بولسا بەتپەردە بارىنەن بۇرىن ەگدە جاستاعى ادامدارعا كەرەك. ەگەر مەن، يا بولماسا ءسىز، ياعني جاسى ءالى 50-دەن اسپاعان ادامدار، جامىراپ بارىپ بەتپەردەنىڭ ءبارىن تاۋىسار بولساق، بەتپەردەنى كەرەك ەتەتىن قوعامنىڭ نەگىزگى توبىنا جەتپەي قالۋ قاۋپى بار. ونىڭ ورنىنا مۇمكىن بولسا ۇيىمىزدە وتىرايىق.

ەكىنشى ءبىر مىسال. يتاليادا كوروناۆيرۋس وقيعاسى پايدا بولعان كەزدە رەسمي دەرەكتەر بار-جوعى 4 ادامنىڭ بۇل ۆيرۋستى جۇقتىرعانىن العا تارتقان بولاتىندى. ءبىر اپتا وتكەننەن كەيىن 655 ادام جۇقتىردى. ودان كەيىنگى اپتا 3858 ادامعا شىقتى. ال كەشە يتاليا ۇكىمەتى 15 113 ادامنىڭ ۆيرۋس جۇقتىرعانىن مالىمدەدى.

يسپانيادا دا وسىعان ۇقساس جاعداي بولدى. العاشىندا بار بولعانى 2 ادامدا كوروناۆيرۋس تابىلعان بولاتىن. 10 كۇن وتكەننەن سوڭ 9 ادام جۇقتىرعان. ياعني تاراۋ جىلدامدىعى باياۋ ەدى. بۇدان كەيىن 2 اپتانىڭ ىشىندە اۋرۋلاردىڭ سانى 1700 ادامعا شىققان. پانيكا مەن بەيعامدىقتىڭ ناتيجەسى.

بۇل سان، بۇل جاعداي ەگەر ەلىمىزدە تابىلعان 4 اۋرۋدى ودان ءارى كوبەيتپەيىك دەسەك بۇدان بىلاي بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا – بۇل بالكىم 3 اپتا، بالكىم 1 اي – كۇندەلىكتى، قالىپتى ءومىرىمىزدى سۇرە المايتىنىمىزدى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك ەكەنىن كورسەتەدى.

قازىرگى تاڭدا يتاليادا ماسەلە كوروناۆيرۋستىڭ ادامداردى قانشالىقتى ولتىرە الاتىندىعىندا جاتقان جوق. قازىر يتاليادا باسقا ماسەلە بار: اۋرۋحانالار كوروناۆيرۋستان باسقا اۋرۋلاردى قابىلداماۋدا / قابىلداي الماۋدا. بارلىق بولىمدەر بوساتىلىپ، كوروناۆيرۋس اۋرۋلارى ءۇشىن ورىن جاسالۋدا. ويتكەنى ۆيرۋستىڭ جۇعۋ جىلدامدىعى ارتقان سايىن اۋرۋحاناعا ءبىر كۇندە جۇزدەگەن اۋرۋ كەلۋ ىقتيمالى بار. ەگەر بۇلاي جالعاسا بەرەتىن بولسا دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى كۇيرەيدى. ەڭ قورقىنىشتىسى دا وسى. مۇنىڭ ماعىناسى مىناۋ: اۋرۋحانالاردىڭ اۋرۋلارعا قىزمەت ەتۋ دەڭگەيى تولار بولسا جۇرەگىڭ اۋىرىپ بارساڭ دا، اپپەنديتسيتىڭ جارىلىپ كەتسە دە، نەمەسە جول اپاتىنا ۇشىراپ اۋرۋحاناعا بارار بولساڭ دا ساعان قارايتىن دارىگەر دە بولماۋى مۇمكىن، ساعان بەرىلەر ورىن دا بولماۋى مۇمكىن. وسىلايشا بۇتكىل دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى كۇيرەپ قالادى. يتاليادا جاعداي وسى. سول ءۇشىن 60 000 000-دىق ەل كارانتينگە كىردى.

ارينە، كوروناۆيرۋسقا تاپ بولعان ادامداردىڭ 90-95 پايىزى اۋرۋىنان ايىعادى. الايدا بۇل جەردە دە مىناداي ماسەلە بار: بۇل ادامداردىڭ كوبى ارنايى اپپارات ارقىلى تىنىس الىپ بەرەدى. ەگەر ونداي اپپارات بولماسا ادامنىڭ دەنەسى وزىنە كەلە المايدى. كوروناۆيرۋس ءولىمىنىڭ از بولۋى وسى اپپاراتتارعا تاۋەلدى. سول ءۇشىن قوعام بولىپ جاۋاپكەرشىلىك الۋعا مىندەتتىمىز. دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى تاراپىنان بەرىلگەن ۇسىنىستارعا قۇلاق اسۋىمىز كەرەك. بىرنەشە اپتا سىرتقا شىقپاۋىمىز كەرەك. ساقتىق شارالارىن مۇقيات ورىنداۋىمىز كەرەك. بارىنەن بۇرىن ۇيىمىزدە ەگدە جاستاعى اتا-اجەلەرىمىز بولسا، ولاردى سىرقا شىعارماۋىمىز كەرەك.

ءوزىمىزدىڭ دە – ياعني ەگدە جاستا بولماعان ادامداردىڭ – وتە كەرەك بولماعان جاعدايدا سىرتقا شىقپاعانىمىز ءجون.

پانيكا مەن بەيعامدىقتى ىسىرىپ، اقىلعا ساپ، عالىمداردىڭ، دارىگەرلەردىڭ كەڭەستەرىنە قۇلاق ءتۇرىپ، ادام رەتىندە جانە قوعام رەتىندە جاۋاپكەرشىلىگىمىزدىڭ بار ەكەنىن ۇمىتپايىق.

مەن ءبىر جاقىن دوسىمنىڭ تويىنا بارۋدان باس تارتتىم. سىزدەردىڭ دە قولدارىڭىزدان كەلەدى، باس تارتىڭىزدار.

تۋعان باۋىرىڭىزدىڭ تويى بولسا دا، ءتىپتى اناڭىزدىڭ، اكەڭىزدىڭ تۋعان كۇنى بولسا دا بارماڭىز، بولدىرماۋعا تىرىسىڭىز.

بىلمەيمىن، نۇر-وتان پارتياسى 18-ناۋرىزعا جوسپارلاعان سەزىن وتكىزە مە، وتكىزبەي مە؟! بىراق بولماعانى دۇرىس. شاقىرىلعانداردىڭ دا بارماعانى دۇرىس.

جۇما نامازىنا دا بارماڭىز. شىركەۋ عيباداتىنا دا بارماڭىز. شابباتتى ۇيىڭىزدە قارسى الىپ، شىعارىپ سالىڭىز. ويتكەنى ءومىر قىمبات. ءسىزدىڭ جانە وزگەنىڭ، بارشانىڭ ءومىرى قىمبات. كورىپ وتىرعانىمىزداي اۋرۋ تاراعان كەزدەگى العاشقى اپتالار وتە ماڭىزدى!

امان بولايىق!

مولديار ەرگەبەكوۆ

Abai.kz