ءتىل – حالىقتىڭ مۇراسى، اسىل قازىناسى. سوندىقتان حالىق دانالىعى «ءتىل  – حالىقتىڭ جانى» دەيدى. حالىق پەن ءتىلدى بىرىنەن-ءبىرىن اجىراتا المايمىز، ويتكەنى بۇل ۇعىمداردىڭ تامىرى تەرەڭدە. ءتىل – ادامزات قوعامىن قۇرۋ ءۇشىن حالىققا بەرىلگەن ماڭىزدى قۇرال. سوندىقتان ءتىلدىڭ ۇنەمى دامۋى ءۇشىن ونى جەتىلدىرىپ، جاڭعىرتىپ وتىرۋ قاجەت.

بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندە اقپارات الماسۋدىڭ جانە جاڭا تەحنولوگيا ءتىلىنىڭ باسىمدىلىعى اعىلشىن تىلىندە بولىپ وتىر.  ال اعىلشىن ءتىلىنىڭ باستاۋى لاتىن الفاۆيتىنەن باستاۋ العان.  ياعني، ءتۇپ توركىنى لاتىننان باستالعان اعىلشىن ءتىلىنىڭ بۇكىل الەم بويىنشا اقپارات پەن تەحنولوگيانى الماسۋدا، قولدانۋدا، دامىتۋدا   ۇلەسى مول.

لاتىن قارپىنە كوشۋدە قازاق ءتىلىنىڭ تازا دىبىس جۇيەسىن ساقتايتىن، تابيعاتىنا ساي جۇيەلى، جەتىلگەن ءالىپبيدى جاساۋ ءتىلشى عالىمدارىمىزعا جۇكتەلگەن اسا ماڭىزدى ماسەلە.

وسىعان وراي، ەلىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك - مادەني، عىلىمي - اعارتۋشىلىق دامۋىن، حالىقارالىق كەڭىستىكتەگى ورنىن، ىشكى جانە سىرتقى جاعدايىنا بايلانىستى مەملەكەت باسشىسى فيلولوگ عالىمداردىڭ الدىنا ۇلكەن مىندەت قويدى. قازىرگىدەي قۋاتتى مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەزەڭدە ۇلت بولىپ لاتىن گرافيكسىن قولداماساق، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلا المايمىز. سەبەبى، لاتىن ءالىپبيى الەمدەگى ەڭ وزىق جازۋلاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى بولىپ  سانالادى.

تىلدەگى دىبىستار - وتە كۇردەلى قۇبىلىس. جازىلىم ويدىڭ دۇرىس جەتكىزىلۋىنە، ءتىلدىڭ سان عاسىرلار بويى بۇزىلماي كەلە جاتقان تابيعاتىن ساقتاۋعا، ورفوگرافيانىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەتىن، ساۋاتتى جازۋدى قامتاماسىز ەتەدى. ءتىلدىڭ باسقا دا اسا قاجەتتى قىزمەتتەرىن مويىنداي وتىرىپ، جازۋدىڭ   وي مازمۇنىن تاڭبالاپ جەتكىزۋدىڭ جولى ەكەنىن ءاردايىم ەستە ۇستاۋىمىز قاجەت. حالىق ءۇشىن   جازۋ ۇلتتىق مادەنيەت پەن بىرەگەيلىكتىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى بولىپ تابىلادى.

جازۋ مادەنيەتى ادامزاتتىڭ، ەل مەن ەلدىڭ اقپاراتتىق بايلانىسىنىڭ، جالپى قارىم-قاتىناس نەگىزىندە قولدانىلاتىن ءالىپبيدىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزىنان، ورفوگرافيالىق جانە ورفوەپيالىق ەرەجەلەردىڭ دۇرىستىعىنان تۇرادى.

سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا قازاق ءالىپبيىن لاتىن قارپىنە كوشىرۋدىڭ زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعانى اقيقات. لاتىن ءالىپبيى ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى الەمگە تانىتۋعا جول اشادى. وركەنيەتتى ەلدەردىڭ مادەنيەتى مەن ءبىلىمىن جان-جاقتى يگەرۋگە ىقپال ەتەدى. بۇگىندە لاتىن گرافيكاسىن ەنگىزۋ تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ سالت-ءداستۇرى، مادەنيەتى، ادەبيەتىن  جاقىنداستىرۋعا، ورتاق مادەنيەت پەن ۇستانىمداردى قايتا جانداندىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. بۇل بولاشاقتا گۋمانيتارلىق سالالاردىڭ عىلىمي مەتودولوگيالىق نەگىزىن ايقىنداپ، بىرەگەي مادەني كەڭىستىكتى دامىتۋعا جول اشادى.

لاتىن گرافيكاسىن  ەنگىزۋ – ەلىمىزدىڭ ءبىلىمدى، دارىندى جاستارىنىڭ قاتارىنىڭ كوبەيۋىنە، الەم ەلدەرىنىڭ جاستارىمەن يىق تىرەستىرە وتىرىپ كەمەلدەنۋىنە سەبەپشى بولادى.

سونىمەن قاتار لاتىن الىپبيىنە كوشۋ قازاق ءتىلىنىڭ زاماناناۋي تەحنولوگيالار ارقىلى حالىقارالىق اقپارات كەڭىستىگىنە تەز ەنۋىنە جول اشىپ، ءتۇبى ءبىر تۇركى دۇنيەسىمەن رۋحاني، مادەني، ادەبي، عىلىمي، ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى كۇشەيتىپ جاڭا قىرىنان تانۋعا، قوعامنىڭ عالامدىق كوممۋنيكاتسياعا ەركىن ەنۋىنە كومەكتەسەدى.

ۇلتتىق ءتىلىمىزدى جاڭعىرتۋ ارقىلى سان مىڭداعان جىلدار بويى وزگە ەلدەردىڭ مۇراعاتتارىندا جاتقان تاريحي جازبا نۇسقاسىنداعى جاۋھار جادىگەرلەرىمىزدى زەرتتەۋگە مۇمكىندىك تۋىپ، ونى ساندىق جۇيەگە ءوتۋىن قامتاماسىز ەتە الامىز. جاڭا الىپبيگە كەزەڭ-كەزەڭمەن كوشە وتىرىپ،  ەلىمىزدىڭ الەمدەگى كەز كەلگەن مەملەكەتپەن باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىگى دە ارتادى.

ۇلت تاعدىرىنا، ءتىل بولاشاعىنا قاتىستى ماسەلەدە قاتەلەسۋگە بولمايدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان ءالىپبي رەفورماسىنا قاتىستى: «بۇل ماسەلەدە اسىعىستىققا جول بەرىلمەيدى. جاڭا ءالىپبيدى ەنگىزۋدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن مۇقيات تەكسەرۋ،  جان-جاقتى تالداۋ جانە پىسىقتاۋ قاجەت» دەپ اتاپ وتكەن بولاتىن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ باسشىلىعىمەن رەسپۋبليكا كولەمىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاق ءتىلى ءالىپبيىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى تاپسىرماسى بويىنشا اشىق تالقىلاۋ شاراسى وتكەنى بارشاعا ايان.  شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارماسى مەن شىعىس قازاقستان لينگۆيستيكالىق ورتالىعىنىڭ  ۇيىمداستىرۋىمەن جاڭا ءالىپبي نۇسقالارىن اشىق تالقىلاۋ شاراسى وتكىزىلدى. شاراعا وڭىردەگى جوو عالىمدارى مەن ءتىل ماماندارى (جوعارى، ورتا مەكتەپ ۇستازدارى), تىلشىلەر، اۋدارماشىلار، وقىتۋشىلار قاتىستى. ۇسىنىلىپ وتىرعان  ءۇش ءالىپبيدىڭ جوباسى تانىستىرىلىپ،  قازاق تىلىنە ءتان ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىكتەرىنە توقتالىپ، عالىمدار  عىلىمي تۇرعىدان پىكىرلەرىن  ءبىلدىردى.

تالقىلاۋ بارىسىندا قاتىسۋشىلار ءالىپبي قۇرامى مەن جەكەلەگەن ارىپتەرگە قاتىستى ءوز ۇسىنىس-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. قانداي جازۋ ءتۇرىن الساق تا، ءتىلدى ومىرشەڭ ەتەتىن، ءتىلدى ساقتايتىن  تىلدىڭ ءتول دىبىستارىن تاڭبالايتىن ارىپتەردەن قۇرالعان ۇلتتىق ءالىپبي بولعانى دۇرىس.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر :

1. ن. نازارباەۆ. بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ. ەگەمەن قازاقستان، 2017ج. 12 ءساۋىر، 1-2-3ب.
2. لاتىن الىپبيىنە كوشۋ: عىلىمي- تاجىريبەلىك نەگىزدەر : دامۋ پروتسەسى جانە باستى ماسەلەلەر.- استانا، 2018ج

لايلا ابيلماجينوۆا،

فيلولوگيا ماگيسترى،

ءلاززات قايداروۆا،

شىعىس قازاقستان لينگۆيستيكالىق

ورتالىعىنىڭ وقىتۋشىلارى.

Abai.kz