مەنىڭ الدىمدا دانيار الىمقۇلدىڭ «توعجان» دەپ اتالاتىن تسيكلدىق سەزىم دراماسى جاتىر. ءبىر شولىپ شىققاندا البىرت جۇرەكتىڭ ءلۇپىلىن عانا اڭعارتار، قازىرگى جاستاردىڭ كوبىنە ءتان فورما قۋالاۋشىلىق اسەردى بايقاعانداي بولعام. البەتتە، فورما مازمۇنعا قىزمەت ەتۋگە ءتيىس قوي. قايتا وقىعاندا قاراعايدىڭ بۇتاعىنداي قارسى بىتكەن جىر جولدارى، جىر جولدارىنداعى وبرازدار مەن كوركەمدىك  تاسىلدەر ءا دەگەندە تىنىشتىقبەكتىڭ ماقامدارىن ەسكە سالعانىمەن، بىرتە-بىرتە مۇنار اراسىنان ماعجاندى ايقىنداي تۇسكەن:

«ءومىر – دانا، اقىن – بالا قاڭعىرعان،
جان سۋسىنىن كوز جاسىمەن قاندىرعان.
اقىن – بوبەك، ءومىر – كوبىك، تىلسىم-دى
ويناپ، ارباپ، بوبەكتى ەستەن تاندىرعان» (ماعجان)

شىعارمانىڭ اتى «توعجان» بولعاندىقتان ويعا اۋەلى اباي ورالۋعا ءتيىستى ەدى، الايدا سانا تۇكپىرى ماعجاندى العا تارتتى. ءبىز الەم ادەبيەتى تاريحىنان اقىنداردىڭ جەر بەتىلىك ءھام عارىشتىق بولىپ بولىنەتىنىن بىلەمىز. ماعجان سوڭعىسىنا جاتادى. دانياردىڭ دا دۇنيەتانىمى، جاراتىلىستى قابىلداپ، قايتارۋى ماعجاننىڭ مەكتەبىنە ورايلاساتىن سياقتى.

ءبىتتى بويدا قۋاتى مول قىزبالىق،
...ءۇمىتىمنىڭ ساباقتارىن مۇز قارىپ...
مۇڭدارىمنىڭ مولاسىنا گۇل قويشى،
كوكتەم كەشىپ كۇز بارىپ.

مەنىڭ الدىمدا دانيار الىمقۇلدىڭ «توعجان» دەپ اتالاتىن تسيكلدىق سەزىم دراماسى جاتىر. ءبىر شولىپ شىققاندا البىرت جۇرەكتىڭ ءلۇپىلىن عانا اڭعارتار، قازىرگى جاستاردىڭ كوبىنە ءتان فورما قۋالاۋشىلىق اسەردى بايقاعانداي بولعام. البەتتە، فورما مازمۇنعا قىزمەت ەتۋگە ءتيىس قوي. قايتا وقىعاندا قاراعايدىڭ بۇتاعىنداي قارسى بىتكەن جىر جولدارى، جىر جولدارىنداعى وبرازدار مەن كوركەمدىك  تاسىلدەر ءا دەگەندە تىنىشتىقبەكتىڭ ماقامدارىن ەسكە سالعانىمەن، بىرتە-بىرتە مۇنار اراسىنان ماعجاندى ايقىنداي تۇسكەن:

«ءومىر – دانا، اقىن – بالا قاڭعىرعان،
جان سۋسىنىن كوز جاسىمەن قاندىرعان.
اقىن – بوبەك، ءومىر – كوبىك، تىلسىم-دى
ويناپ، ارباپ، بوبەكتى ەستەن تاندىرعان» (ماعجان)

شىعارمانىڭ اتى «توعجان» بولعاندىقتان ويعا اۋەلى اباي ورالۋعا ءتيىستى ەدى، الايدا سانا تۇكپىرى ماعجاندى العا تارتتى. ءبىز الەم ادەبيەتى تاريحىنان اقىنداردىڭ جەر بەتىلىك ءھام عارىشتىق بولىپ بولىنەتىنىن بىلەمىز. ماعجان سوڭعىسىنا جاتادى. دانياردىڭ دا دۇنيەتانىمى، جاراتىلىستى قابىلداپ، قايتارۋى ماعجاننىڭ مەكتەبىنە ورايلاساتىن سياقتى.

ءبىتتى بويدا قۋاتى مول قىزبالىق،
...ءۇمىتىمنىڭ ساباقتارىن مۇز قارىپ...
مۇڭدارىمنىڭ مولاسىنا گۇل قويشى،
كوكتەم كەشىپ كۇز بارىپ.

وسىنداي ادەمى شۋماقپەن قالام مەن جۇرەككە قاتار ءسوز بەرگەن ليريكالىق كەيىپكەر جەتى تاۋلىكتە اللادان ءناسىپ ەتىلگەن «ادامدى ادام جاقسى كورۋ» سەزىمىن جەتى ولەڭگە ورنەكتەگەن. ماحاببات تاقىرىبىن كىم، قالاي جازباعان؟!! ءبىز بۇل جەردە دانياردىڭ جاننىڭ بولمىسى مەن سىرتقى الەمدى تۇتاستىرا تانىپ: ءۇمىت، مۇڭ، كوڭىل، سەزىم، تاعات، ساعىنىش تاعى باسقا قولعا ۇستاپ، كوزبەن كورۋ مۇمكىن ەمەس ۇعىمداردان سۋرەت سالىپ جىبەرەتىن قاسيەتىن تانىدىق. شىعارمانىڭ ءون بويىنداعى قۇرىسى باتىس پەن شىعىستىق پوەزيانىڭ شارپىسۋىنداعى كەمپىرقوساققا بالانسا، اۆتوردىڭ ميفتىك ساناعا ەركىندىك ۇستەۋى ەكسپەريمەنت رەتىندە كورىنىس تاپقان. ءبىزدىڭ اقىلىمىزدان تىسقارى نارسەلەردىڭ ءبارى دە قورقىنىشتى بولماۋعا ءتيىستى. جاڭاعا، جاڭالىققا ۇمتىلۋدا وسى تاقلەتتەس. جاراتقانعا باراتىن جول جالعىز ەمەس. اللا تورەشى!

اقىن، مارالتاي رايىمبەكۇلى

!!!…توعجان…!!!

(تسيكلدىق سەزىم دراماسى)

ءى. ءبىرىنشى كۇن

ءبىتتى بويدا قۋاتى مول قىزبالىق،
ء…ۇمىتىمنىڭ ساباقتارىن مۇز قارىپ…
مۇڭدارىمنىڭ مولاسىنا گۇل قويشى،
كوكتەم كەشىپ، كۇز بارىپ.

قاۋىم-قاۋىم قيالىڭدى  مەزى ەتكەن
…كەلمەس جاققا جۇمساپ جىبەر…
ال اۋادا اسىر سالسىن كەزەكپەن
جىلى جاڭبىر، جۇمساق جەل.

سۇيە سەندە تۇنگە يىق،
…كوز الدىڭدا كولبەڭدەسىن تۇڭعيىق…
سوسىن اسپان الاۋ ەسسىن تىلسىمي
جۇلدىز جانىپ، ءتۇن كۇيىپ.

نالي بەرمە:  اشىنىس
ء…نابي جاستى ناۋالاتار ناقاقتان…
جۇلدىز بىتكەن ءسونىپ جاتىر اسىعىس
ءتۇن سوڭىنا تاقاپ تاڭ.

كىرپىگىڭنىڭ ۇشىنداعى كىل ساعىم،
…ول مەندەگى جىر شاعىن…
وڭاشادا قاۋىشارمىز قايتادان،
جالعىزدىقتىڭ جارىپ شىعىپ قۇرساعىن.

ازىرگە سول ساعىنا تۇر، شىداممەن
…جۇرەك جۇگىن ارقالاتپاي اقىلعا…
كوڭىلىڭنىڭ كوشەسىنەن شىعام مەن
سەن مەندىكسىڭ.
ماقۇل ما؟!.

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 08.08.11.

ءىى. ەكىنشى كۇن

سۇراق… سۇراق…
جاۋاپ كەلسە – ءبىر شەشىم،
سەزىم-شامنىڭ سوندىرە الماي بىلتەسىن.
كوبەلەگىم ۇشا الماي ءجۇرمىسىڭ،
وتقا وراپ قاناتىڭنىڭ كۇلتەسىن؟..

ەلەس… ەلەس…
ەلەسىمنىڭ ەسكىسى،
كۇندىز عايىپ سەزىمدەگى سەس كۇشى!
(جارىق جايلى جالعان سويلەپ جارىسا،
تۇسىنبەيدى ءتۇننىڭ ءتىلىن ەش كىسى!..)

ۇيقى… ۇيقى…
مۇلگىپ باراد مۇڭ - نالا،
وگەيسىگەن وزگە ەشكىمدى تىڭداما.
ەش قىزعا مەن
وقىعام جوق ءالى ولەڭ…
ولەڭىمنىڭ ءسولىن سورعان ءتۇن عانا.

كۇلگىن… كۇلگىن…
كۇرسىنىستەر ىشىنەن،
جۇرەگىڭە جەبە بولىپ ۇشىپ ەم.
سەزىم-ساۋىت سوققىسىنا ۇشىراپ،
مايىرىلدى ماحابباتىم. ۇسىن ەم!

ءۇمىت… ءۇمىت…
ءۇمىتتى ۇدەتتى ارمان،
(كولەڭكەلەر كوزىنەن تۇنەك تامعان)
سەنىڭ ءيا…
يا…سەنىڭ بار بولمىسىڭ
جانارىما جاسىرىن تۇنەپ قالعان!..

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 09.08.11.

ءىىى. ءۇشىنشى كۇن

Tالشىعىنان تاعات-تىڭ سەزىم نۇر اپ.
(سوعادى… ساعىنىشتىڭ تۇنگى لەبى!)
جۇرەكتىڭ تۇكپىرىندە ءوزىم جىلاپ،
ميىمنىڭ دالىزىندە مۇڭ كۇلەدى.

زەردە زاقىم. زەيىن – ءوزىڭ. زار قىساد…
(مەيلى… مۇلدە… ماڭىز ەمەس قالعانى!)
جانارىمدا جالت ەتەدى جالقى ءسات،
كىرپىگىمدە ساعىنىشتىڭ سالماعى.

جان ەدىم جان راحاتىن جىردان كۇتكەن،
(ايقۇش-ۇيقىش كوڭىلدە ەگەس تەگى!)
قۇيىلادى عارىشتىق جىلدامدىقپەن،
جانارىڭا سەزىمنىڭ ەلەستەرى.

شىدام شەمەن. تاعى دا ءتوزىمدى الدىڭ،
(جىبەك جەلمەن جارىسقان كۇلكىسىن-اي!)
وتكەنىڭە ورالشى ءوزىم بارمىن،
كوكتەمىنە اسىققان جىل قۇسىنداي!

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 10.08.11.

ءىY. ءتورتىنشى كۇن

مەن وڭىمنەن، سەن تۇسىڭنەن ويانىپ،
جالقى، جالعىز جاتقانىمدى تۇيسىنەم.
سانام سارى تۇسكە كەتتى بويالىپ،
ساعىنىشتىڭ يسىنەن.

مەندىك مۇڭىم قىلىق شىعار ادەپسىز،
ساعىندىرۋ - ۋاقىتتىڭ ۇتارى.
تىنىسىمدا بۇرلەي بەردى قاجەتسىز،
جالعىزدىقتىڭ جۇپارى.

ماحابباتىم اياعى جوق، باسى بار،
بولمەدەگى بەينەم ءۇنسىز… بوركەمىك.
كىرپىگىمنەن كۇيىك ءيسى شاشىرار،
كوز جاسىما ورتەنىپ.

قاس قارايعان. (كەشكى مۇڭنىڭ الەمى…)
جۇرەگىڭنىڭ جاپپا ماعان ەسىگىن.
كوز الدىمدا كەسكىنىڭ تۇر ادەمى،
ەرىنىمدە ەسىمىڭ.

جانارىڭنىڭ جۇپارىنا شالا ماس
وتىرامىن. وڭاشانى سىي عىلىپ.
توعجان مەنى توزدىرعانىڭ جاراماس،
ۋاقىتتىڭ ولشەمىنە سىيدىرىپ.

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 11.08.11.

Y. بەسىنشى كۇن

سەزىمىڭ پايىمنىڭ پۇشپاعىن يلەيدى،
شەتتەتىپ شەرلى ويدىڭ قۇنسىزىن.
وتتى اينالا
پەرىشتەلەر بيلەيدى،
جەلگە شاشىپ جانارىمنىڭ دىم-سىزىن.

بولمىسىمنىڭ جۇپارىنا بويلار مەڭ؟..
(جانارىڭدا باسىم ءيا – شىق دەسى.
مي ماڭىندا قازا بولعان ويلارمەن،
سەزىم سوڭى – سويلەمدەردىڭ نۇكتەسى…)

(قۇس قيقۋلى ءۇمىتىمدى ۇركىتپە)
جانارعا جۇعىپ قاپ،  اي نۇرى:
قوبىزدان قاشقان ءۇن تۇنادى كىرپىككە،
ماحاببات ماقامىن سىمىرگەن قايعىلى!

مۇڭىمنىڭ مولشەرى – سىيمايتىن كولەمگە
تاڭدانىس تەرەڭدىك ويار مىڭ.
ساعىنىش سىڭسۋى ورىلگەن ولەڭدە:
بەينەڭنىڭ بوياۋىن قالىڭ عىپ قويارمىن.

«جۇزىڭنەن اققان مۇڭ – ءجۇزىمنىڭ شارابى» –
دەپ ونى ىشەيىن قۇيىپ اپ قولىما.
سونداعى ماساڭدىق تاريحىن بايانداپ،
اينالىپ كەتەيىن ولەڭنىڭ جولىنا…

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 12.08.11.

ءYى. التىنشى كۇن

قۇنىستاناد… (كەۋدەم ءسىرا حال ۇقپاق):
كۇمىس قانات كوبەلەگىم قالىقتاپ،
«قاراڭعىعا» قويىپ كەتتىڭ بۇگىندە،
«جارىق نۇردىڭ» جۇپارىنان الىپ قاپ.

مازالى وي… مي بۇرەدى… قۇرساۋلاپ
جالعىزدىققا جولاماشى، ءجۇرشى اۋلاق.
قىز ءبىتىمىن وشىرە الماس ساناسى
كۇزگى ءتۇننىڭ قاناتىنان مۇڭ ساۋلاپ.

اتىراپتا اڭقىعاندا ءتۇن ءيسى،
جالعىزدىقتىڭ جانارىنا قۇم ءۇيشى.
سوسىن مەنىڭ عازالىمنىڭ ىشىنەن،
ءناتى نازىك بولمىسىنمەن جىميشى.

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 13.08.11.

ءYىى. جەتىنشى كۇن

جەتىنشى كۇن… اپتا اياعى… جەكسەنبى…
جىر جولدارى تاۋسىلۋعا تاياعان.
سامالاسى ساعىنىشتىڭ ەسكەن-ءدى،
مەنى ەشكىم جوق اياعان.

جىرلارىم شە؟.. (جازىقسىز عوي…) ۇرسامىن …
ۇيات شىعار الدىمداعى ءتۇندى اتتاۋ.
جەتىستىم بە؟ جەتكىزبەيدى مۇڭ-ساعىم.
جەتىنشى كۇن – جۇمباقتاۋ.

ءجۇرۋ جوق ناق باسىپ:
قالتىلدادىم. قاۋسادىم!
قاعاز قالعان ويلارىممەن باتتاسىپ،
جەتىنشى كۇن – سيا سىڭگەن ساۋساعىم.

جەتىنشى ءتۇن – جەتەر ەمەس قاياۋ ءۇن،
سابىلۋمەن ۇيگە ەندىم.
بىلەسىڭ بە؟ بولمىسىڭنىڭ بوياۋىن،
ساعىنۋدى ۇيرەندىم.

كىرپىكتەن ىزعار ۇشقان،
كوڭىلدە كوجەكتەپ كۇدىك-قويان:
سەنىڭ سۇلۋ بەينەڭدى قىزعانىشتان،
جانارىما جاسىرىپ تىعىپ قويام.

ۋاقىت-قا ماسىل ەتتى كۇندەرىم،
قالامساپتان قورقاد قول
جەتىنشى كۇن – جىرمەن جولداس تۇندەرىم،
سەگىزىنشى… ەكەۋمىزگە ورتاق بول!!!

جۇرەگىم جازعان ءتۇن: 14.08.11.