«شىندىق ارقاشاندا جەڭەدى، بىراق كەشىگىپ جۇرەدى»

باۋىرجان مومىشۇلى.

كەزىندە سوعىستىڭ سۇراپىل جىلدارىندا اسقان ەرلىك كورسەتىپ، قالىڭ جاۋعا تايسالماي قارسى شاپقان، بىراق كورسەتكەن ەرلىكتەرى ەلەنبەي نەمەسە باتىر اتاعى بەرىلسە دە قايتارىلىپ الىنعان قازاقتىڭ ۇل-قىزدارى از بولماعان. بۇل ارينە سول كەزدەگى كەڭەستەر وداعىنىڭ ساياسي سولاقايلىعى جانە تاريحي ادىلەتسىزدىگى ەدى. سوندىقتان، كەزىندە بۇكىل كەڭەس ەلى مارتەبە تۇتقان جوعارى اتاققا يە بولىپ تۇرىپ يە بولا الماعان، جان قيارلىق قاھارماندىعى ەسكەرىلمەگەن سول ءبىر قايران باتىرلاردىڭ جاساعان ەرلىكتەرىن وقىرمان قاۋىمعا تانىستىرۋدى ءجون كورگەن ەدىك.

ۇشقىش ءبىلال قاليەۆ

سولاردىڭ ءبىرى 1941 جىلى فاشيزمنىڭ ورداسى بولعان بەرليندى ويدا جوقتا بومبىنىڭ استىنا الىپ، گيتلەردەن باستاپ ونىڭ جاقتاستارىنىڭ ۇرەيىن العان ۇشقىش ءبىلال قاليەۆ ەدى.

ول 1917 جىلى كاسپي جاعاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سول كەزدەگى كراسنوۆودسكى قالاسىندا (قازىرگى تۇركمەنستاننىڭ تۇركمەنباشى قالاسى) ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، كەيىن التى ايلىق ستاتيستتەر كۋرسىن اياقتايدى. ءبىر جىلداي «ياگمان» كومىر كەنىشىندە جۇمىس ىستەيدى. ودان كەيىنگى جىلدارى كارشي قالاسىندا تەمىرجول ستانساسىنىڭ كۋرسىندا وقيدى. 1939 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى. چەرنيگوۆتە ۇشقىشتار ۋچيليششەسىن بىتىرگەننەن كەيىن زاپوروجە قالاسىندا اسكەري قىزمەت ەتەدى. سوعىسقا سول ارادان اتتانادى.

1941 جىلدىن تامىز ايىندا بالتىق تەڭىزىنىڭ سارەما ارالىنان الىسقا ۇشاتىن دب-3 بومبىلاۋشى ۇشاقتارى ءتۇن جامىلىپ، كرەملدىن شۇعىل تاپسىرماسىن ورىنداۋ ءۇشىن اياق استىنان بەرليندى بەتكە الادى. بالتىق فلوتىنىڭ 1-ءشى اۆياپولكىنىڭ كومانديرى ە.ن.پرەوبراجەنسكيدىڭ اۋە قىراندارى ەش كەدەرگىسىز ويلاماعان جەردەن بەرلين اسپانىندا ەركىن سامعاپ نەمىس استاناسىن اياۋسىز بومبىلايدى. سونىمەن قاتار، 16 تامىز كۇنى بۇل ساپار قايتالانادى. بالتىق مايدانى اسكەري كەڭەسىنىڭ بەرلينگە جاسالعان ەكىنشى اۋە شابۋىلى جونىندەگى بايانداۋىندا مىنانداي جولدار بار: «16 تامىز. 00 ساعات 50 مينۋتتان 02 ساعات 40 مينۋتقا دەيىن بەرليندى بومبالاۋ جونىندەگى تاپسىرمانى ورىنداۋ... 4 ۇشاقتان ونىڭ مانىنداعى شتەتتين، نەيبراندەنبۋرگ قالالارىنا 5-فاب-250 (فۋگاس اۋە بومباسى), 56-فاب-100 جانە 62-زاب-50, زپب-600 (ورتەگىش بومبالار) تاستالدى».

مىنە، وسى اقپارات سوۆينفورمبيۋرونىڭ اۋە تولقىندارى ارقىلى حابارلانعاندا كۇن سايىن بەرىلىپ جاتقان قايعىلى جاعدايلاردان ەڭسەسى ەزىلگەن ەل تۇرعىندارى «ۋھ» دەپ ءبىر اۋىر دەمالعانداي بولدى. بەرليننىڭ بومبالانۋى جونىندەگى حابار ولاردىڭ بويىندا جوعالىپ بارا جاتقان سەنىم ۇشقىنىن قالپىنا كەلتىرەدى.

وسىنداي جاۋاپتى دا اسا قاۋىپتى تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا اسقان ەرلىك پەن كاسىبي شەبەرلىكتىڭ جوعارى ۇلگىسىن كورسەتكەن ءبىر توپ ۇشقىشتارعا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاقتارى بەرىلدى. سولاردىڭ ءبىرى – ءبىلال قاليەۆ ەدى. بىراق، وسى ۇشقىشتار كەلەسى ءبىر تاپسىرمانى ورىنداۋ كەزىندە قايتىپ ورالمادى. سنارياد ءتيىپ ۇشاقتاردىڭ كوپشىلىگى اسپاننان جانىپ قۇلاعانىمەن، ولار نەمىستەردىڭ قولىنا ءتۇستى دەپ كۇدىكتەنگەن كرەمل، ولاردىڭ تۇگەلىنەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىر اتاعىن قايتارىپ الادى. ءسويتىپ، وتان سوعىسىنداعى ەن العاشقى قازاق ەرى ءوزىنىڭ باتىر اتاعىنان وسىلاي ويدا جوقتا ايىرىلادى.

جاۋعا دەس بەرمەگەن مەرگەن تولەۋعالي ابدىبەكوۆ

تولەۋعالي ابدىبەكوۆ 1916 جىلى ابدىبەك ناسىرحاننىڭ اۋلەتىندە، سەمەي وبلىسىنىڭ جارما اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.

... تولەۋعالي 1942 جىلدىڭ سوڭىندا پانفيلوۆ اتىنداعى ديۆيزيانىڭ 1077- پولكىنىڭ كالينين مايدانىنداعى قىسقى شابۋىلدارى باستالعاندا ەڭ ماڭىزدى العى شەپتەردە بولدى. ونىڭ نىسانانى ءدال تيگىزىپ اتۋى فاشيستەردىڭ زارەسىن الىپ، قۇتىن قاشىردى. ەڭ تاڭداۋلى دەگەن فاشيست مەرگەندەرى ونىڭ سونىنا ءتۇستى، الايدا تولەۋعالي ولاردى ءبىر-بىرلەپ قۇرتتى. سول ءبىر قاندى سوعىس ۋاقىتىندا كەڭەستىك قىزىل ارميانىڭ قۇرىلۋىنا ارنالعان مەرەكە قارساڭىندا جاۋدىڭ اسقان شەبەر مەرگەنىمەن جەكپە-جەك بولدى. بۇل كەزدە تولەۋعاليعا سۋىق ءتيىپ، سىرقاتتانىپ جۇرگەن. گيتلەرشىل قاسقاعىم ساتكە وزىپ كەتتى. ءبىرىنشى وق ابدىبەكوۆكە ءتيدى. ءولىمشى بولىپ جارالانعان اعا سەرجانت دەگەنمەن فاشيستتەن كەگىن الىپ ۇلگەردى. گيتلەرشىل مەرگەن باتىر قازاقتىڭ سوڭعى اتقان وعىنان سەسپەي قاتتى. بۇل اتاقتى مەرگەننىڭ ەسەبىنە ەنگەن 395-ءشى دۇشپان بولاتىن.

ءوىنىڭ ارىپتەستەرى كەڭەس وداعى باتىرلارى، اتى اڭىزعا اينالعان سنايپەر ۆ.زايتسەۆ – 255, ف.سمولياچكوۆ 125 ءفاشيستى جويعان. ولار باتىر اتاعىن الدى. جىلدا، جەڭىس كۇنى – 9 مامىردا ماماەۆ قورعانىندا زايتسەۆتىڭ قۇرمەتىنە ساليۋت بەرىلەدى. فاشيستەر كەزىندە «قارا ءولىم» دەپ اتاعان ت.ابدىبەكوۆ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن ءۇش مارتە الۋى كەرەك ەدى. مايدان شەبىندە قازا تاپقان تولەۋعالي اعامىزدىڭ ەڭ جوعارى باتىر اتاعىن ءۇش رەت الماق تۇگىل، تىم قۇرىسا، ءبىر مارتە دە لايىقتى باعاسىن الماۋى تۇسىنىكسىز. سول باتىر ۆ.زايتسەۆتىڭ اتالارى ءوز ۋاقىتىندا كۋلاك بولعان ەكەن. دەگەنمەن، باتىر اتاعىن الدى. سوعىس كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ي.ۆ.پانفيلوۆ اتىنداعى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 34 جاۋىنگەرى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتانعان. جەڭىستىڭ 40 جىلدىعىنا ارنالعان «پانفيلوۆشىلار» اتتى كىتاپتا تولەۋعالي ابدىبەكوۆتىڭ ەسىمى تەك كىتاپتىڭ ەڭ سوڭىنداعى حرونيكاسىندا جاي عانا اتىلىپ وتكەن. «ۇلى وتان سوعىسى (1941 – 1945جج)» اتتى 1985 جىلى ماسكەۋدە جارىق كورگەن سوعىس ەنتسيكلوپەدياسىندا بۇل كىسىنىڭ ەسىمى مۇلدەم جوق. ناعىز قاھارمان ادامنىڭ بۇدان بىلاي دا ەلىنە ەلەۋسىز، بەلگىسىز بولىپ قالا بەرۋى قانشالىق ادىلەتتى؟

تولەۋعالي ورىس جەرىندە، كالينين وبلىسىندا جەرلەنگەن. تەك №2916 نومەرلى سنايپەر ۆينتوۆكاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەملەكەتتىك مۇراجايىندا ساقتاۋلى تۇر.

قۇرالايدى كوزگە اتقان ىبرايىم سۇلەيمەنوۆ

ىبرايىم سۇلەيمەنوۆ 1908 جىلى جامبىل وبلىسىنىڭ سارىسۋ اۋىلىندا تۋعان. ول اسكەرگە الىنعاننان كەيىن ماسكەۋ ماڭىنداعى ءۇشىنشى ەكپىندى ارمياداعى قازاقتىڭ ۇلتتىق 100-ءشى اتقىشتار بريگاداسىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، تالاي سۇراپىل سوعىستارعا قاتىستى. اتاقتى مەرگەن اتاندى.

1943 جىلدىڭ اقپانىندا 100-ءشى اتقىشتار بريگاداسى نەۆەل قالاسىنا بەتتەدى. ماۋسىم ايىندا كالينين مايدانىنا قولباسشى بولىپ ا.ە.ەرەمەنكو، ال 3-ءشى ەكپىندى ارميانىڭ باسشىلىعىنا ك.ن.گاليتسكي كەلدى. ۇرىس الدىنداعى ءۇزىلىس كەزىندە اسكەري جاتتىعۋلار وتكىزىلەتىن. سونداي جارىستاردى ىبىرايىم اسقان شەبەر مەرگەن ەكەندىگىن كورسەتە ءبىلدى. مايدان قولباسشىسى ەرەمەنكو وعان ابدەن ريزا بولىپ، كەۋدەسىنە قىزىل جۇلدىز وردەنىن قاداپ، قولىنا ءوزىنىڭ ساعاتىن تاقتى. سودان سوڭ قاپسىرا قۇشاقتاپ: «ەسەپ بويىنشا 239 ءفاشيستى جەر قاپتىرعانىڭ راس ەكەن. ءاردايىم امان بول، سەن – ناعىز باتىرسىڭ»، - دەدى. ال گاليتسكي ءوزىنىڭ «1941 – 1945 قاھارلى جىلدار شەجىرەسى» دەگەن كىتابىندا ىبرايىمنىڭ ەرلىگىن سۇيسىنە جازادى.

تاعى ءبىر قۇندى دەرەك ارميالىق «فرونتوۆيك» گازەتىنىڭ 1943 جىلعى 10 ناۋرىزدا شىققان سانىندا باسىلعان. مۇندا: «مەرگەن جولداس، سۇلەيمەن ىبرايىمداي بول!»، دەگەن جالپى تاقىرىپپەن قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەننىڭ فاشيستەردى مۇرتتاي ۇشىرۋداعى تاجىريبەسى، ايلا-ارەكەتى باسقالارعا ۇلگى ەتىپ ۇسىنىلادى. بەتتىڭ تومەنگى جاعىنا: «وردەندى مەرگەن ىبرايىم سۇلەيمەنوۆ 239 نەمىستى جەر جاستاندىردى»، دەگەن سوزدەر ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىلىپ قويىلعان.

ىبرايىم سۇلەيمەنوۆ 1943 جىلى شىلدە ايىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنىلدى. 3-ءشى تەگەۋرىندى ارميا اسكەرى كەڭەسىنىڭ بۇل ۇسىنىسىن كالينين مايدانىنىڭ باسشىلارى ءبىر ساتى تومەندەتىپ، لەنين وردەنىنە ءتۇسىردى دە، سۇلەيمەنوۆتىڭ جاۋىنگەرلىك قۇجاتى جوعارىعا، ماسكەۋگە جىبەرىلدى. سول قۇجات بويىنشا سۇلەيمەنوۆكە كسرو جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ 1944 جىلعى 4 ماۋسىمداعى جارلىعى بويىنشا لەنين وردەنى بەرىلدى.

ول كەزدە ى.سۇلەيمەنوۆ ومىردە جوق ەدى. 1943 جىلى 15 قازاندا نەۆەل قالاسىن فاشيستەردەن قورعاۋ جولىنداعى شايقاستا بۇرىنعى 239 ءفاشيستىڭ ۇستىنە تاعى 60 شاقتى جاۋدى جويىپ، اسقان ەرلىكپەن قازا تاپقان بولاتىن.

سونىمەن، اتاقتى مەرگەننىڭ قولىنان وققا ۇشقان نەمىس سولداتى مەن وفيتسەرىنىڭ سانى 341 بولدى. جالعىز وقتى ۆينتوۆكامەن وسىنشاما جاۋدى جويۋ – سول ۋاقىتتاعى سوعىس تاريحىندا تەك قانا ەكى قازاقتا: -  ءبىرى تولەۋعالي ابدىبەكوۆتە (395 دۇشپان) جانە وسى ىبرايىم سۇلەيمەنوۆتا عانا بولعان! بىراق، ەكەۋىدە باتىر اتاعىن الا المادى.

وفيتسەر قىز التىنشاش نۇرعوجينوۆا

ءفاشيزمنىڭ قارا تۇنەگى ەل باسىنا تونگەندە وتاندى قورعاۋعا ەرلەرمەن بىرگە، اسكەري قىزمەتكە مىندەتتى بولماسا دا مىڭداعان قىز-كەلىنشەكتەر ءوز ەرىكتەرىمەن مايدانعا سۇرانعان بولاتىن. وتان سوعىسىندا 100 مىڭنان استام ايەلدەر وردەرمەن، مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. 91 ايەل كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن الدى.

ارحيۆتىك مالىمەتتەرگە قاراعاندا قازاقستاننان مايدانعا 5183 قىز-كەلىنشەك اتتانعان. ولار قاي مايداندا بولماسىن ەرلىك پەن تاباندىلىقتى، وتانعا شەكسىز بەرىلۋدىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتتى.

قازاق دالاسىنىڭ قوس سۇنقارى ءاليا مەن مانشۇكتى بۇگىندەرى كىم ماقتان ەتپەيدى. وسى وتان سوعىسىنا قاتىسقان قازاق ايەلدەرى از ەمەس. ولاردى مايداننىڭ ءار تۇسىندا، اسكەري قۇرامالاردىڭ ءار تۇرىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى. ايتالىق، شتۋرمان، گۆارديا لەيتەنانتى «حالىق قاھارمانى» حيۋاز دوسپانوۆا، ۇشاق مەحانيگى دامەلى جاكەەۆا، زەنيتتى ارتيللەريا راسچەتىنىڭ كومانديرى اقليما اقجولوۆا، تانكيستتەر جامال بايتاسوۆا، كۇلكەن توقبەرگەنوۆا، گۇلجاميلا تالقانباەۆا، پۋلەمەتشى ءجاميلا بەيسەنباەۆا. سونىمەن قاتار، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنىلعان، بىراق باتىر اتاعىن الالماعان التىنشاش نۇرعوجينوۆانى ايتۋعا بولادى.

1944 جىلى مايداندىق «پاتريوت رودينى» گازەتىندە «دالانىڭ ءتىرى ءبىر گۇلى» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالانعان جاۋىنگەر اقىن ميحايل لەۆچەنكونىڭ ولەڭىن كەزدەستىرۋگە بولادى. كەيىننەن ول مايدان جىرلارىن توپتاستىرعاندا بۇل ولەڭدى جيناعىنا ەڭگىزگەن.

اۆتور ءوزىنىڭ ولەڭىندە: «التىنشاش نۇرعوجينوۆانىڭ ءوزىم كوزىممەن كورىپ، كۋاسى بولعان ەرەسەن ەرلىگىنىڭ ءىزى سۋىماي جاتىپ جازعان ەدىم»، - دەيدى.

«ول كەزدە مەن «پاتريوت رودينى» گازەتىنىڭ قاتارداعى قىزمەتكەرى ەدىم. مايداندا ماتەريال جيناپ ءجۇرىپ، ءبىر توپ سولداتتارمەن جانە وفيتسەرلەرمەن بىرگە نەمىس فاشيستەرىنىڭ قورشاۋىندا قالىپ قويدىم. مەنىڭشە، بۇل كوتوۆيتسە ماڭىندا بولسا كەرەك. جاعداي تىم قيىن ەدى. كەنەت جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىنان قارشاداي ءبىر قازاق قىزى شىعا كەلدى دە، قورعانىس ۇيىمداستىرىپ العا ۇمتىلدى. گراناتامەن جاۋدىڭ ءبىر تانكىسىن وتقا ورادى. ورنىنان تۇرىپ، «العا» دەپ ىلگەرى ۇمتىلعاندا، تاسادان ەكىنشى تەمىر تاجال شىعا كەلگەنى عوي. الگى قىز اي-كۇيگە قاراماستان سوعان قارسى ۇمتىلدى. ءوزى دە وق ءتيىپ مەرت بولدى. جولداستارىنا دا جول اشتى. بۇل وسى باتالوننىڭ كومسورگى التىنشاش نۇرعوجينوۆا ەكەن. قازا تاپقاننان كەيىن بۇرىندارى كورسەتكەن تالاي ەرلىكتەرىمەن قوسا وسى جولعى باتىرلىعى ءۇشىن اسكەري كەڭەستىڭ ۇسىنىسىمەن، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا لايىق دەپ قۇجات تولتىرىلىپ ماسكەۋگە جىبەرىلگەن كورىنەدى. بىراق، جوعارعى جاقتان قازاقتىڭ ەرجۇرەك قىزىنا باتىر اتاعى بەرىلمەدى»، - دەيدى.

وسى باتىر قىزدىڭ ءومىربايانىنا كەلەتىن بولساق، ول 1924 جىلى تۋعان، ۇلتى قازاق. اسكەرگە ماسكەۋ قالاسىنىڭ ستالين اۋداندىق اسكەري كوميسسارياتىنان شاقىرىلعان. 1941 جىلى ورال اسكەري وكرۋگىندە التى ايلىق كومسورگتار كۋرسىن بىتىرگەن، گۆارديا لەيتەنانتى. ورتالىق، ۆورونەج جانە ۋكراينا مايداندارىندا سوعىسقا بەلسەنە قاتىسقان. ونىڭ دەنەسى پولشا جەرىندە كراكوۆسك ۆوەۆوداسىنىڭ گۋتوپوليانسك ەلدى مەكەنىنىڭ سولتۇستىك باتىس جاعىنداعى باۋىرلاستار زيراتىندا جەرلەنگەن.

سوعىستىڭ الدىندا التىنشاش نۇرعوجينوۆانىڭ اكە-شەشەسى ماسكەۋ قالاسىندا قىزمەت ىستەگەن ەكەن. ال، قىزى بولسا سوندا مەكتەپ ءبىتىرىپ، جوعارى ءبىلىم العان. جالپى، ءومىربايانىن تەكسەرىپ قاراعاندا اتا-اناسى قازاقستاننىڭ شىعىس ولكەسىنەن، دەپ جازىلعان. ناقتى قاي وبلىس ەكەنى بەلگىسىز.

قايتكەندە دە، سول ءبىر ەرجۇرەك قىز التىنشاشتىڭ كورسەتكەن ەرلىگى ەرەسەن، باتىر اتانۋىنا  ءار ءتۇرلى سەبەپپەن قول قويىلماسادا مانشۇك پەن ءاليا جانە حيۋاز سياقتى ەرلىگى ماڭگى جاساماق.

ەردىڭ ەرى بالتابەك جەتپىسباەۆ

بالتابەك جەتپىسباەۆ 1907 جىلى سەمەي وبلىسى، مۇرات اۋىلىندا، شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاستايىنان تىرشىلىك تاۋقىمەتىن تارتقان ول ەرتە شيراپ، العىر بولىپ ءوستى. بالا كەزىنەن ومىرگە سىن كوزىمەن قاراي ءبىلدى. جاقسى مەن جاماندى، تەندىك پەن تەڭسىزدىكتىڭ اراسىن اجىراتتى.

1922 جىلى مۇرات اۋىلىنداعى جاستار بىرىگىپ، كومسومول ۇياسىن قۇرادى دا، حاتشىسى ەتىپ ون بەس جاسار بالتابەكتى سايلادى. بۇل ۇيادا قىرىققا جۋىق مۇشە بولادى.

1926 جىلى بالتابەك جەتپىسباەۆ سەمەي گۋبەرنيالىق كومسومول كونفەرەنتسياسىنا دەلەگات بولىپ قاتىسادى. سونان سوڭ كومسومولدىق جولدامامەن قازاقتىڭ 418-ۇلتتىق اتتى اسكەر پولكىندا اسكەردىڭ كومانديرى بولىپ، پولك كومانديرىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى.

وتان سوعىسى باستالعاندا بالتابەك جەتپىسباەۆ گەنەرال-مايور ي.ۆ.پانفيلوۆ باسقارعان 316-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 1075-اتقىشتار پولكىنىڭ كومسومول بيۋروسىنىڭ حاتشىسى بولىپ، اسكەري قىزمەت اتقاردى. مايداندا ءجۇرىپ، بالتابەك جەتپىسباەۆ كوپتەگەن ەرەن ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ، قاھارماندىق تانىتا ءبىلدى. كورسەتكەن باتىرلىعىنىڭ تۇگەلىن ءتىزىپ جازا بەرمي، تەك ءبىر عانا ەرلىگىن ايتا كەتەيىك.

قىرعىن شايقاستاردىڭ بىرىندە بالتابەك باسشىلىق ەتكەن ارتديۆيزيون فاشيستەردىڭ 60 تانكىسى، 20 برونيترانسپورتەرى بار كۇشىنە كەنەتتەن شابۋىل جاساپ، قورشاۋعا الىپ، جويىپ جىبەرەدى. بۇل سوعىس ۋاقىتىندا كەڭەس ارمياسىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن كورسەتىلمەگەن عاجايىپ ەرلىك ەكەن. كەيىن بۇل ەرلىك تۋرالى اسكەري ءتىلشى ۆاديم كوجەۆنيكوۆ «پراۆدا» گازەتىنىڭ 1944 جىلعى 3 ماۋسىمىنداعى سانىندا كولەمدى ماتەريال جاريالايدى. كەيىپكەرىمىزدىڭ مۇنداي شەبەر ۇيىمداستىرىلعان تەڭدەسسىز ەرلىكتەر قانشاما.

1967 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىندە قازاق حالقىنىڭ بەلگىلى وكىلدەرى ۇلى وتان سوعىسىنداعى ەرەكشە ەرلىكتەرىن ەسكەرىپ بالتابەك جەتپىسباەۆقا سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن بەرۋدى ءوتىنىپ، ماسكەۋگە حات جازادى. ول حاتتىڭ ءبىر داناسى د.ا.قوناەۆقا بەرىلدى. وندا باۋىرجان مومىشۇلى، گەنەرال ي.ۆ.پانفيلوۆتىڭ قىزى ۆ.ي.پانفيلوۆا، مالىك عابدۋللين، حاكىم ءابدىراشيتوۆ، دميتري سنەگين، اقاي نۇسىپبەكوۆ، اندرەي كۋزنەتسوۆ سياقتى پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ ارداگەرلەرى جەتپىسباەۆ ەرلىگىن جازادى.

كوكپ ساياسي بيۋرو مۇشەلىگىنە كانديدات، قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى د.ا.قوناەۆ بۇل حاتتى كەڭەستەر وداعىنىڭ مارشالى، كسرو قورعانىس ءمينيسترى ر.يا.مالينوۆسكيگە جولدايدى. ودان تومەندەگىدەي جاۋاپ كەلەدى: «ب.دجەتپىسباەۆ ناگراجدەن منوگيمي وردەنامي ي ەتوگو دوستاتوچنو. ەسلي توۆاريشش كۋناەۆ نە سوگلاسەن، موجەت وبراتيتسيا ۆ تسك كپسس».

وسىدان كەيىن، د.ا.قوناەۆ 1968 جىلدىڭ 12 ناۋىرىزىندا كوكپ ورتالىق كوميتەتىنە قازاقستان كپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋروسىنىڭ «پانفيلوۆشى – مايور ب.جەتپىسباەۆقا سوۆەت وداعى باتىرى اتاعىن بەرۋ تۋرالى» دەگەن ارنايى قاۋلىسىن جولداپ، ل.ي.برەجنەۆكە ءوتىنىش حاتىن دا قوسا جىبەرەدى. ال كسرو جوعارعى كەڭەسىنە جولدانعان حات ونىڭ توراعاسى برەجنەۆتىڭ قولىنا تيگەندە ول:

-ءبىز ەندى ەشقاشان ۇلى وتان سوعىسى وقيعاسىنا ورالمايمىز. ول ەسكىرگەن دۇنيە، - دەپ جاۋاپ قايتارىپتى.

ەلىنىڭ ابزال پەرزەنتى، بالتابەك جەتپىسباەۆقا «حالىق قاھارمانى» دەگەن جوعارى اتاقتى بەرەتىن ۋاقىت الدە قاشان جەتتى دەپ ويلايمىز.

ەگەر ايتار بولساق، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە 11 695 ادام كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا يە بولسا، وسىلاردىڭ 497-ءسى قازاقستاندىق، بۇلاردىڭ 98-ءى قازاقتار. سونداي-اق، وسىلارمەن قاتار كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا تاعى ۇسىنىلعان قازاقتاردىڭ سانى 14 ەكەن. دەگەنمەن، وسىلاردىڭ تۇگەلى باتىر اتاعىن بەلگىلى سەبەپتەرمەن الا الماعان.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

Abai.kz