پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ وتكەن جىلى كىشكەنتاي قىزىمىز لايلىمشىراقتىڭ اباي ولەڭىن وقۋ ەستافەتاسىن قابىلداپ، حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ ەدى.

بيىل توتەنشە جاعداي كەزىندەگى قاربالاستىققا قاراماستان، قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ  «قانداي كىتاپ وقىپ جاتىرسىز؟» چەللەندج-ەستافەتاسىنا نازار اۋدارىپ، ءوزى وقىپ جۇرگەن كىتاپتارىنىڭ جانە ءبىز وقۋعا ءتيىستى كىتاپتار مەن باسىلىمداردىڭ ءتىزىمىن ۇسىندى.

دەمەك، قۇدايعا تاۋبە، بۇل – پرەزيدەنت پەن حالىقتىڭ ارا قاتىناسى جاقىن، تىم جاقىن دەگەن ءسوز!

مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ەسانعالي راۋشانوۆ اعامىز بۇل شاراعا ءوز ءۇنىن قوسىپ، «بۇگىن پرەزيدەنتىمىزدىڭ جاۋابىن وقىپ «تۋساڭ تۋ!» دەپ قۋانىپ وتىرعان ءجونىمىز بار. ق.ك.توقاەۆ مىرزا زيالى قاۋىممەن ديولوگقا دايىن ەكەنىن ءبىرىنشى كۇننەن-اق تانىتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ سوڭعى شيرەك عاسىردا ازىپ-توزىپ كەتكەن عيماراتىن جوندەۋ، تالانتتى قالامگەرلەرىمىزگە شىعارماشىلىقپەن الاڭسىز اينالىسۋ ءۇشىن ارناۋلى ستيپەنديالار تاعايىنداۋ، جالپى رۋحاني الەمدى مەملەكەتتىك قامقورلىققا الۋ جونىندەگى ۇسىنىستارىمىزدىڭ قاي-قايسى دا جەردە قالعان جوق. وقىعان كىتاپتارىنىڭ باسىندا حاكىم اباي تۇرعانى قانداي عانيبەت!» - دەپ، اعىنان جارىلىپتى.

داۋ جوق، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى جازۋشى قاۋىممەن سوناۋدىڭ سوناۋىنان بايلانىستا. بۇل تۋرالى ءسال كەيىنىرەك.

قوعام قايراتكەرى، قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ەرلان سايروۆ مىرزانىڭ سول «قانداي كىتاپ وقىپ جاتىرسىز؟» چەللەندج-ەستافەتاسىنىڭ ءبىر سىلەمىن ماعان ۇسىنعالى ءبىراز ۋاقىت بولدى. كەشىگىڭكىرەپ جاۋاپ بەرگەنىم ءۇشىن ەرەكەمنەن كەشىرىم وتىنەم! ال، ەلەپ-ەسكەرگەنىنە راحمەت ايتام.

نەگىزى، كىتاپتى وقىپ قانا قويماي، مۇمكىندىك بولسا، جازعان دا جاقسى. شىنىمدى ايتسام، ءوز باسىم قۇرداستارىم ديدار امانتاي مەن مارقۇم ءامىرحان بالقىبەكتىڭ دەڭگەيىندە كوپ كىتاپ وقىدىم دەپ ايتا المايمىن.

بىراق، مارالتايدان كەم وقىپ جۇرگەن جوق شىعارمىن دەپ ويلايمىن.

سوڭعى وقىعان كىتابىم – قۇلجادا تۇراتىن قازاقتىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى ورازقان احمەتوۆتىڭ «امانات» تريلوگياسى.

«امانات» رومانىندا وتكەن عاسىردىڭ 16 جانە 32 جىلدارىنداعى بوسقىن بولىپ ارعى بەت اسقان قازاقتىڭ تاعدىرى ءسوز بولادى. ءبىز باتىرلىققا بالايتىن، كەيدە ءتىپتى اياپ، مۇسىركەي قارايتىن  سول بوسقىن قازاققا اۆتور باسقا ءبىر قىرىنان كوز سالادى.

قازىرگى تاڭدا وقىپ جاتقان ەكىنشى كىتابىم – «جاسامپاز جانداردىڭ 7 داعدىسى نەمەسە تۇلعانى دامىتۋدىڭ تەگەۋىرىندى تەتىكتەرى».

بۇل كىتاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى اياسىندا جارىق كورگەن 100 كىتاپتىڭ بىرەۋى.

ال، ۇنەمى قولىمان تاستاماي، ۇنەمى وقىپ جۇرەتىن ءتورت اقىن، ءتورت جازۋشىم بار.

ونىڭ ءبىرىنشىسى، ارينە، اباي. ارى قاراي تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزا-ءالى، ساعي جيەنباەۆ.

جازۋشىنىڭ ءبىرىنشىسى، ارينە، مۇحتار اۋەزوۆ. ارى قاراي قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ورازحان احمەتوۆ، جاقسىلىق ءساميتوۆ، سايىن مۇراتبەكوۆ.

بار بولعانى وسى ما دەپ ويلاماڭىز، كوشى-قون تۋرالى جازىلعان ماقالالار مەن كىتاپتاردى دا ءبىر ءارىبىن قالدىرماي وقيمەن مەن...

جاسىرىپ قايتەم، ەڭ كوپ وقيتىنىم – تۇماعا.

1991 جىلى كۇيتىن قالاسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە «تىنىق مۇقيت داپتەرى» دەگەن كىتابىن جەكەن قاۋىت دەگەن مۇعالىمنەن ءبىر اپتاعا زورعا سۇراپ الدىم. الا سالىپ، ءبىرىنشى ولەڭىنەن باستاپ، قالىڭ داپتەرگە كوشىرە باستادىم. بەس كۇندە كىتاپتىڭ جارتىسىنا جۋىعان جازىپ الدىم. سول داپتەردى جاستىعىمنىڭ استىنا تىعا سالىپ، كىتاپتى يەسىنە قايتارۋعا كەتكەم. قايتىپ ورالسام، بىرەۋ ۇرلاپ كەتىپتى. ارەڭ تاپقان التىنىمنان ايىرىلىپ، زارلادىم دا قالدىم... سول بەتى تابىلماي كەتتى...

1993 جىلى جوعارىدا ايتقان ورازقان احمەتوۆ قازاقستانعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى كەلگەن دەلەگاتتسيانىڭ قۇرامىندا بولدى. سول ساپارىندا ورازحان اعا ماعان تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ اق سۇر ءتۇستى ءۇش تومدىق تاڭدامالى ولەڭدەر جيناعىن اكەلىپ بەردى.

مىنە، سودان بەرى تاستاماي وقىپ كەلەم تۇماعامدى.

داۋرەن تۇمانبايۇلى اقىننىڭ 24 تومدىعىن شىعاردى. جاقىندا سول 24 تومدىقتى تاعى ءبىر ءسۇزىپ شىعىپ، ەسكى كۇندەرگە ساپار شەككەندەي، تۇماعامەن سىرلاسىپ وتىرعانداي كۇي كەشتىم. تۇماعامنىڭ وزىمە ارناپ جازعان كوپ ولەڭىن تاۋىپ الدىم. اكەمدەي بولىپ كەتكەن تۇلعانىڭ جۇرەك جىلۋى، سۇتتەن دە اپپاق تىلەگى سول ولەڭدەردىڭ ءونبويىنان الاتاۋدىڭ جىلى سامالىنداي اڭقىلداپ تۇر.

وقىپ، ونەبويىم دىرىلدەپ، تولقىپ كەتتىم. «كۇتكەن ۇمىتىنەن شىعا الدىم با، جوق پا؟!» دەپ تە ويلادىم.

ەندى سول جىرلاردى  رەتىمەن جۇرتقا دا ۇسىنۋدى باستادىم. ەل جىلى قابىلداپ، ىستىق لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ جاتىر...

كىسى كىتاپتان ءوزىن تاپسا، ەڭ قۇرىعاندا سۇلباسىن بايقاسا، ول كىتاپ سەنىڭ جۇرەگىڭە ءنار، بويىڭا قۋات دارىتادى ەكەن. ارى قاراي، سوڭعى بەتىن جاپقانشا راحاتتانىپ وقيسىڭ. تۇماعا، قادىر، ساعي ولەڭدەرىنەن مەن ءوزىم كەشكەن قيال مەن قازاقتىڭ كوڭىلىن كورەم. جانە ولاردىڭ تۇيسىگىنە جان-تانىممەن سەنەم. اسىرەسە، تۇماعانىڭ تۇيسىگىنە.

«جاسامپاز جانداردىڭ 7 داعدىسى نەمەسە تۇلعانى دامىتۋدىڭ تەگەۋىرىندى تەتىكتەرى» اتتى كىتاپتان دا ءوزىمدى تولىق تاپپاعانىممەن، كەيبىر ەلەمەنتتەرىمدى بايقادىم.

ايتپاقشى، تۇماعانىڭ كوپ تومدىعىن اقتارىپ وتىرىپ، قاسىم-جومارت توقاەۆقا ارناعان ەكى ولەڭىن كوزىم شالىپ قالدى. «ارداقتى اقىن اياۋلى ىنىسىنە نە ايتتى ەكەن؟» دەپ، وقىپ شىقتىم.

ءسويتىپ، ەسەنعالي اعام ايتقان قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ «زيالى قاۋىممەن ديولوگىنىڭ» توركىنى ارىدا جاتقانىن بايقاپ، قاتتى قۋاندىم.

تۇماعا بىرەۋدەن اتاق، داڭق، دۇنيە كۇتكەن ادام ەمەس. ءوزىنىڭ تالانتى مەن ەڭبەگى ەكى جاقتاپ ابىروي بيىگىنە الىپ شىققا اقىن. اكىم تارازي اعامىزدىڭ «تۇمانبايدا ەت، سۇيەك دەگەن بولمايدى، ونىڭ بۇكىل دەنەسى لۇپىلدەگەن جۇرەكتەن جاراتىلعان» دەگەن كەرەمەت ءسوزى بار. تۇماعاعا بىتكەن سول سەزىمتال جۇرەك پەن اپپاق نيەت بۇگىنگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ دا بويىنان جارىق ساۋلە كورىپتى، قاعازعا سونى اعالىق اق جارما كوڭىلمەن توكپەي-شاشپاي مولدىرەتىپ، جارقىراتىپ ءتۇسىرىپتى.

ەندى،  ەرلان دوسىم سايروۆ ۇسىنعان اتالعان «قانداي كىتاپ وقىپ جاتىرسىز؟» چەللەندج-ەستافەتاسىن «Nur Otan» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەككە, «اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆقا, «اۋىل» پارتياسىنڭ توراعاسى ءالي بەكتاەۆقا جانە «قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق» پارتياسىنىڭ توراعاسى جامبىل احمەتبەكوۆكە جولداي وتىرىپ، تۇمانباي اعانىڭ قاسىم-جومارت ىنىسىنە ارناعان ولەدەرىن ۇسىنۋدى كون كوردىم.

قۇرمەتتى توراعالار، قابىل الىڭىزدار!

اۋىت مۇقيبەك،

قر پرەزيدەنتى جانىنداعى

ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى.

***

تۇمانباي مولداعاليەۆ:

(قاسىم-جومارت ىنىمە)

ءبىرىنشى ولەڭ

قاسىم-جومارت قاراعىم، حاتىڭدى الدىم،
جاقسىلىققا ءبىر قادام جاقىندادىم.
اۋىلىڭ ەم جاسىڭنان ايالاعان،
باۋىرىم ەڭ حالقىڭا اتىڭ ءمالىم.

سەندەرسىڭدەر قول جەتپەس كوكتەگى ەلىم،
وتتارىڭدى الىستان كوپ كورەمىن.
مىڭ-مىڭداعان جۇمىستىڭ اراسىندا،
باق ماعان – مەنى ۇمىتىپ كەتپەگەنىڭ.

سويلەپ كەتسەڭ بىتپەيتىن اعىن جىرسىڭ،
پارمەنىڭ باعىنباستى باعىندىرسىن!
جاڭا جىل بىتپەس ساعان باقىت اكەپ،
اكەڭ بولىپ سىرتىڭنان باعىپ ءجۇرسىن!

ۇمىتپەنەن كۇن سايىن وياناسىڭ،
ءومىر سەنەن بەرەرىن اياماسىن!
اقىرىن ءوتىپ جاتقان ءار ساعاتىڭ،
اناڭ بولىپ سىرتىڭنان ايالاسىن!

28.12.2006

ەكىنشى ولەڭ

حالىقتىڭ اتتاماعان الا ءجىبىن،
كوتەردىڭ قاي كەزدە دە اعا جۇگىن.
قۇشاقتاپ قۇتتىقتايمىن، قاسىم-جومارت،
كەپ قالعان قۇتتى بولسىن جاڭا جىلىڭ!

سەندە بار وشپەس ءۇمىت، جومارت جۇرەك،
كورگەن جوق قىرانداعى قانات جۇدەپ.
ۇلكەنگە، كىشىگە دە ءىلتيفات قىپ،
جانىڭنىڭ ساۋلەلەرىن تارات جىبەك.

امان ءجۇر، جارقىراي بەر، اسىل ءىنى،
ءومىرىڭ بولاشاققا اسىعۋلى.
التىننىڭ سىنىعى ەدىڭ، قاسىم-جومارت،
سۋىمنىڭ تۇنىعىسىڭ وسى كۇنى.

جولىڭ كەڭ، الدىڭ اشىق ەندى، اسىلىم،
سەنىمدى سەرىگىسىڭ ەلباسىنىڭ.
قولدايدى دوس تىلەگى، ەل كوڭىلى،
الىسقا ەستىلەدى تالماس ءۇنىڭ.

قاسىڭنان ۇزاماسىن سۇيىكتى ءۇمىت،
ارقاشان سايالايدى بيىكتى جۇرت.
ءوزىڭدى جاڭا جىلمەن قۇتتىقتادىم،
ماڭعازىم، ماڭدايىڭنان ءسۇيىپ تۇرىپ!

22.12.2007

Abai.kz