ەكونوميكا الدە ادام ءومىرى؟
اقش-تاعى ۇلى دەپرەسسيا جايلى وقىعان بولارسىز. اقش تاريحىنداعى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ەڭ قيىن كەزەڭدەردىڭ ءبىرى بولعان. سول كەزدە حالىقتىڭ 25 پايىزى جۇمىسسىز قالىپ قويعان. سونىڭ ەسەبىنەن قىلمىس تا، كولەڭكەلى ەكونوميكا دا وسكەن.
اقش-تا كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى توتەنشە جاعداي 13 ناۋرىزدا جاريالاندى. سودان 1 اي 10 كۇن ءوتىپ، جۇمىسسىزدار سانى 22 ميلليونعا جەتكەن. اپتا سايىن شامامەن 5-6 ميلليونعا ءوسىپ كەلەدى. كەيبىر ساراپشىلار جۇمىسسىزدار كورسەتكىشى 20 پايىزعا دەيىن جەتەتىنىن ايتىپ وتىر. بۇل اقش-تا ۇلى دەپرەسسيانىڭ قايتا قايتالانۋ مۇمكىندىگىن بىلدىرەدى.
جالپى اقش-تا 30 ميلليونعا جۋىق شاعىن جانە ورتا بيزنەس بار. ول بۇل ەلدەگى بيزنەستىڭ 99 پايىزىن قۇرايدى جانە 59 ميلليون ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتكەن. قازىرگى جاعدايداعى «ۇيدە بول» (Stay-at-home order) شاراسىنا وراي شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 90 پايىزى ۋاقىتشا جۇمىسىن توقتاتقان. ەگەر ولار ماۋسىمنىڭ سوڭىنا دەيىن قايتا ىسكە قوسىلماسا، جارتىسى بانكروت بولۋى ىقتيمال. 15 ميلليون بيزنەستىڭ بانكروت بولۋى ميلليونداعان ادامنىڭ كارانتيننەن كەيىن قايتا جۇمىس تابا المايتىنىن بىلدىرەدى. دەمەك، حالىقتىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى كۇرت تومەندەيدى. اقش نارىعىن ەڭ باي ەتىپ كورسەتەتىن تۇتىنۋشى ەكونوميكاسى كىشىرەيەدى.
سول ءۇشىن دە ترامپ «ۇيدە بول» شاراسىن تەزىرەك الىپ تاستاۋدى قايتا قايتا ايتىپ جاتىر. ول ءۇشىن ەكونوميكا ماڭىزدىراق بولىپ وتىر. بىراق ۆيرۋستىڭ تارالۋى تولىقتاي جويىلماي، قايتا بۇرىنعى ءومىر سالتىنا كەلۋ دە قاۋىپتى.
مىسالى، سينگاپۋر پاندەمياعا قارسى كۇرەستە ەڭ تاماشا ناتيجە كورسەتكەن ەلدەردىڭ الدى بولدى. سەبەبى سينگاپۋردا العاشقى كەيس 23 قاڭتاردا انىقتالعاننان باستاپ، ماكسيمۋم ساقتىق شارالارىن ۇيىمداستىردى. كەيستەر سانى ازايعان سوڭ، ولار قايتا بۇرىنعى ومىرگە ورالدى. بۇرىنعى قالىپقا تەز ورالۋ قاتەلىك ەكەنى بەلگىلى بولدى. سەبەبى سوڭعى ەكى كۇندە سينگاپۋرداعى كەيستەر سانى ەكى ەسە وسكەن، ياعني ۆيرۋس تولىقتاي جويىلماعاندىقتان، قايتا تارالا باستادى. ەندى سينگاپۋر بيلىگى كارانتيندىك ءتارتىپتى 18 ايعا دەيىن جالعاستىرۋ ستسەناريىن قاراستىرىپ جاتىر. بۇل 1.5 جىل دەگەن ءسوز. بۇل قازىرگى ۆيرۋستىڭ ەپيتسەنترى بولىپ وتىرعان ەۋروپا مەن اقش-قا سيگنال بولۋى ءتيىس.
سوڭعى ءبىر اپتادا اقش-تىڭ بىرقاتار شتاتتارىندا كونسەرۆاتورلاردىڭ، ياعني رەسپۋبليكالىقتار پارتياسىنا جاقىن ءارى ترامپ قولداۋشىلارىنىڭ پروتەستتەرى ءوتتى. ميچيگانداعى پروتەستكە جەرگىلىكتى ءتىلشى رەتىندە بارىپ قايتتىم. ولار «ۇيدە بول» شاراسىن الىپ تاستاۋدى، بيزنەستەردى قايتا اشۋدى تالاپ ەتتى.
The New York Times جازۋىنشا، بۇل پروتەستتەردى ۇيىمداستىرۋشىلار FreedomWorks جانە Tea Party Patriots دەيتىن كونسەرۆاتور ۇيىمدارى ەكەن. ولاردىڭ اق ۇيمەن بايلانىسى دا انىقتالعان، ياعني ولاردىڭ كوتەرىلۋىنە اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ دا قاتىسى بار بولىپ وتىر.
امەريكالىقتار الدىندا ۇلكەن ءارى ماڭىزدى شەشىم تۇر. نە 200-300 مىڭ ادامنىڭ ولىمىنە بەيجاي قاراپ، بيزنەستى قايتا جانداندىرادى (رەسپۋبليكالىق پارتيا وكىلدەرىنىڭ جوسپارى), نە ادام ءولىمىن ازايتۋ ءۇشىن ەكونوميكانى قۇرباندىققا شالادى (دەموكراتتار پارتياسىنىڭ جوسپارى). ەكى جاعى دا وڭاي تاڭداۋ ەمەس. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
جولداس ورىسباەۆتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى
Abai.kz
