بوگەتتىڭ بۇزىلۋىنا داۋىل ەمەس، جەمقورلىق سەبەپ بولعان...

1 مامىر كۇنى تاڭا اتا ساردوبا سۋ قويماسىنداعى بوگەت بۇزىلدى. سۋ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ۇيلەرى مەن ەگىس دالالارىن باسىپ قالدى. 70 مىڭداي ادام شۇعىل كوشىرىلدى. وزبەكستانداعى العاشقى ءىرى سۋ نىسانى سانالاتىن ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسى شاۆكات ميرزياەۆتىڭ باستاماسىمەن ونىڭ پرەمەر-مينيستر كەزىندە باستالىپ، ول پرەزيدەنت بولعان كەزدە اياقتالدى. بوگەتتىڭ بۇزىلۋىنان نەشە ميلليونداعان زارار كەلگەنى ءالى ناقتى ايتىلعان جوق. بۇل اپاتقا كىنالى كىمدەر جانە ولار جازاعا تارتىلا ما؟ وزبەكستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگىن وسى ماسەلە تولعانتىپ وتىر.

ساردوبادا نە بولدى؟ رەسمي جاۋاپ

«وزودليكپەن» اڭگىمەسىندە وزبەكستاننىڭ سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ سۋ قويمالارىنىڭ جاعدايىنا مونيتورينگ جاساۋ باسقارماسىنىڭ جەتەكشىسى شاريفجون كۋچكاروۆ باستاپقى تەكسەرۋ جۇمىستارى بوگەتتىڭ استىڭعى جاعىن توسىننان سوققان داۋىلدى جەل بۇزۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتىپ وتىر دەيدى.

– داۋىلدى جەلدىڭ سوڭى سۋ قويماسىنداعى جويقىن تولقىنعا ۇلاستى. بوگەتتىڭ ەڭ بيىك تۇسى 32 مەتر، ەڭ الاسا جەرى – 28 مەتر. بوگەتتىڭ تومەنگى جاعى تولقىننىڭ قۋاتىنا شىداماي جارىلدى. شامالاۋىمىزشا، كەيىنگى 2-3 كۇندە سوققان داۋىل بوگەتتىڭ بۇزىلۋىنا سەبەپ بولدى. كەيىنگى كۇندەرى ەلدە نوسەر جاۋىن جاۋىپ، داۋىل تۇرعان سوڭ سۋ قويمالارىنىڭ ءبارى 24 ساعاتتىق باقىلاۋعا الىنعان بولاتىن، – دەيدى مينيسترلىك وكىلى.

ءتىلشىمىزدىڭ «ساردوبا سۋ قويماسىن بيلىك تاۋلىك بويى باقىلاۋىندا ۇستاسا، وندا اپاتتىڭ الدىن نەگە الا المادى؟» دەگەن سۇراعىنا شاريفجون كۋچكاروۆ «داۋىلدىڭ ەكپىنى وتە جويقىن بولدى» دەپ جاۋاپ بەردى.

ساردوبادا نە بولدى؟ بەيرەسمي جاۋاپ

الايدا «وزودليك» رەداكتسياسىمەن حابارلاسقان قۇرىلىس جانە سۋ قويماسى سالاسىنىڭ ماماندارى سىرداريا وبلىسىنداعى قاسىرەتتى وقيعاعا ابدەن شەگىنە جەتكەن جەمقورلىقتىڭ، اقشا قىمقىرۋدىڭ جانە مونوپوليانىڭ سەبەپ بولعانىن ايتادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى وسىلاي بولارىن الدىن الا سەزدىك دەپ تە وتىر.

– ەگەر نىساندى سالعان ۋاقىتتا جەمقورلىققا جول بەرىلمەسە، قۇرىلىس ناقتى سمەتا بويىنشا جۇرگىزىلسە، قانداي بوگەت بولسىن ءبىرىنشى سوققان داۋىلدان قۇلاپ قالمايدى. مۇنداي نىسانداردى بارلىق ەرەجە بويىنشا سالاتىن ادامدار شەكتەن تىس بايىپ كەتپەيدى. سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسى اسا اۋقىمدى. بۇل 25 ميلليون دوللارلىق جوبا. ەگەر قۇرىلىس كومپانياسى وسىنشاما اقشانىڭ 20-30 پايىزىن «سىندىرماسا»، قۇرىلىس سالۋ ءۇشىن ايدالاعا بارىپ قايتسىن.

ۇرلاۋ سحەماسى قاراپايىم-اق. ماسەلەن، سۋ قويماسىن سالۋعا ارنالعان جەردە 1000 تەكشەمەتر قۇمدى تەگىستەۋ قاجەت بولسا، ولار 500 تەكشەمەتر قۇمدى عانا جۇمسايدى. قيىرشىق تاس، بەتون سەكىلدى باسقا قۇرىلىس ماتەريالدارىن دا وسىلاي پايدالانادى. مىسالى، مەن – قۇرىلىسشىمىن دەلىك، قيىرشىق تاس شىعاراتىن زاۋىتپەن 1000 تەكشەمەتر ءونىم ساتىپ الۋ ءۇشىن شارت جاساسامىن. قاعازدا قۇنى 10 مىڭ دوللار دەپ كورسەتىلەدى. شىن مانىندە مەن تەك 500 تەكشەمەتر عانا قيىرشىق تاس ساتىپ الامىن دا، زاۋىتتىڭ شوتىنا 10 مىڭ دوللار اۋدارامىن. الايدا زاۋىت ماعان بۇل اقشانىڭ تەڭ جارتىسىن قولما-قول قايتارىپ بەرەدى. مۇنىڭ اتىن «وتكات» دەيدى. قازىر بۇكىل قۇرىلىس نىساندارى وسى سحەمامەن جۇمىس ىستەيدى – كوپقاباتتى ءۇي بولسىن، مەترو ستانساسى بولسىن، سۋ قويماسى بولسىن، ءبارىبىر. ال ەندى مىنا سۋ قويماسىن سالۋعا قانشا اقشا ءبولىندى جانە ونى سالعان ادامدار قازىر قالاي تۇرىپ جاتىر، سالىستىرىپ كورىڭىز. سۋ قويماسىن سالۋ ءۇشىن قاراستىرىلعان قارجىنىڭ كىمنىڭ قالتاسىنا كەتكەنىن سوندا تۇسىنەسىز، – دەيدى مامان.

ساردوبا سۋ قويماسىن سالۋعا قاتىسقان سىرداريا وبلىسىنىڭ تۇرعىنى «وزودليكپەن» اڭگىمەسىندە الگى ماماننىڭ ايتقانىن راستادى.

– مەن وسى سۋ قويماسىن سالۋعا قاتىستىم، سوندىقتان قيىرشىق تاس پەن جاي تاستىڭ نورمادان الدەقايدا از پايدالانىلعانىن جاقسى بىلەمىن. قۇرىلىس كەزىندە نىسانعا قاجەتتى ماتەريالدار تاسىعان جۇك ماشينالارى قيىرشىق تاس پەن جاي تاستى جول-جونەكەي كورشى اۋىلداردىڭ تۇرعىندارىنا ساتتى. ءبىز، وزبەكتەر، «كولدەنەڭ تابىس» تابۋعا بەيىم تۇرامىز. سىزبالاردا ءبارى دالمە-ءدال ەسەپتەلىپ، سىزىلعان. ال ءىس بارىسىندا ءبارى «وزبەكشە ۆاريانتپەن» جۇزەگە اسادى. قازىر «شىمقورعان» اۋىل وكرۋگىندا دا سۋ قويماسىن سالىپ جاتىر. ول جەردەگى جاعداي دا وسىنداي، سولياركانى ۇرلاپ، ساتۋدا. ولاردىڭ كەيىنگى ەكى جىلدا قانشا سولياركانى ساتىپ قۇرتقانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن. جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇرەيمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ايتەۋىر ول جەر دە ساردوبانىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرمەسە جارار ەدى، – دەيدى سۇحباتتاسىمىز.

ساردوبانى كىم سالدى؟

«وزودليك» دەرەككوزدەرىنىڭ مالىمەتىنشە، ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ باستى تاپسىرىس بەرۋشىسى «ۋزتەميريۋلكۋريليشمونتاج» كاسىپورنىنىڭ گيدروتەحنيكالىق عيماراتتاردى سالۋ جونىندەگى ديرەكتسياسى ەكەن (ال اتالعان كاسىپورىن «ۋزبەكيستون تەمير يۋللاري» مەملەكەتتىك-اكتسيونەرلىك تەمىرجول كومپانياسىنا قارايدى). ساردوبانى سالۋ جۇمىستارىنا قوسالقى مەردىگەرلەردى وسى ديرەكتسيا جالداعان. قۇرىلىس سالاسىنداعى ءبىر-بىرىنە قاتىسى جوق وزبەك شەنەۋنىكتەرى ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسىنا باستى جاۋاپتى «تۋپالانگستروي» جشق (جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى قوعام) ەكەنىن ايتتى. بۇل قۇرىلىس كومپانياسى، «وزودليك» دەرەككوزدەرىنە سايكەس، «ۋزبەكگيدروەنەرگو» اق-نىڭ باسقارما توراعاسى ابدۋگاني سانگينوۆقا تيەسىلى ەكەن.

– وزبەكستاندا سۋ قويماسىنىڭ ءبارىن ابدۋگاني سانگينوۆكە تيەسىلى كومپانيالار سالادى. بۇل سالا – ونىڭ مونوپولياسى. «تۋپالانگستروي» 80-جىلداردىڭ سوڭىندا سۋرحانداريا وبلىسىندا قۇرىلدى. سانگينوۆتىڭ ءوزى دە سۋرحانداريا وبلىسىنىڭ سارياسيا اۋدانىنىڭ تۋماسى. بۇل قۇرىلىس كومپانياسىندا 1,5-2 مىڭ ادام جۇمىس ىستەيدى. وزبەكستانداعى سۋ قۇرىلىستارىنىڭ ءبارىن «تۋپالانگستروي» جۇرگىزەدى. سالىقتان جالتارۋ ءۇشىن بۇل كومپانيا باسقا دا جشق سەكىلدى، ءۇش جىل سايىن اتاۋىن اۋىستىرادى. ليزينگ نەگىزىندە ءىرى قۇرىلىس تەحنيكاسىن جالعا بەرۋ بيزنەسى دە سانگينوۆتىڭ ۇلىنىڭ، كۇيەۋ بالاسىنىڭ جانە قىزدارىنىڭ كومپانيالارىنا تيەسىلى. كومپانيالارىنىڭ اتتارى ءارالۋان، بىراق ءبارىنىڭ قوجايىنى بىرەۋ. 2017 جىلى ساردوبا سۋ قويماسى پايدالانۋعا بەرىلگەندە ونى سول ۋاقىتتا «ۋزبەكيستون تەمير يۋللاري» اق باسشىسى بولعان، ال قازىر ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەمەر بولىپ وتىرعان اچيلباي راماتوۆ قابىلداپ الدى. وزبەكستانداعى ءىرى قۇرىلىس نىساندارىنىڭ راماتوۆقا قاتىسى جوعى كەمدە-كەم، – دەيدى ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسىنا تىكەلەي قاتىسى بار شەنەۋنىك.

وزبەكستان سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ وكىلى «وزودليكپەن» اڭگىمە بارىسىندا ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ باس مەردىگەرى شىنىندا دا «ۋزبەكيستون تەمير يۋللاري» اق ەكەنىن جانە «تۋپالانگستروي» كومپانياسىنىڭ قوسالقى مەردىگەرلەر تىزىمىندە بار ەكەنىن راستادى.

ءىرى نىسانداردىڭ قۇرلىسى تەندەرسىز وتەدى

«وزودليك» سويلەسكەن وزبەكستانداعى قۇرىلىس سالاسىنا تىكەلەي قاتىسى بار شەنەۋنىكتەر مەن ماماندار ەلدەگى ءىرى نىسانداردىڭ قۇرىلىسىنا ارنالعان تەندەرلەردىڭ ءبارى دەرلىك جاي «كوز ءۇشىن» عانا وتكىزىلەتىنىن ايتادى. كوپ جاعدايدا نىسانداردى سالۋ قۇقىعى تەندەرسىز-اق تاڭداپ الىنعان كومپانيالارعا بەرىلەدى، دەيدى ولار.

– ساردوبا سۋ قويماسى سەكىلدى ميلليونداعان اقشا تۇراتىن ءىرى نىسانداردىڭ قۇرىلىسىنا «بوتەندەردى» مۇلدە جولاتپايدى. ەگەر مۇنداي ىسكە تاۋەكەل ەتكەن «بوتەن» كومپانيا بولسا، وندا «وتكاتتىڭ» كولەمى كەمىندە 40 پايىزعا بارادى. ماسەلەن، تەندەرگە جوعارى لاۋازىمدى ءبىر شەنەۋنىكتىڭ يەلىگىندەگى ءۇش ءتۇرلى كومپانيا قاتىستى دەلىك. سولاردىڭ ءبىرى تەندەردى جەڭىپ العان بولادى. قاعاز جۇزىندە تەندەر وتكەنى، وعان بىرنەشە كومپانيا قاتىسقانى جازىلادى. ال شىن مانىندە ەشقانداي تەندەر وتپەيدى. ءسوزىم وتىرىك بولسا، ساردوبا سۋ قويماسى قۇرىلىسىنا قاتىستى قۇجاتتاردىڭ ءبارىن اشىپ كورسەتسىن. سۋ قويماسىن سالعان كومپانيا قانداي تەندەردىڭ نەگىزىندە وزىپ شىعىپتى جانە ول كىمگە تيەسىلى ەكەن، ايتسىن، – دەيدى وزبەكستانداعى ءىرى نىسانداردىڭ قۇرىلىسىنا تىكەلەي قاتىسى بار ينجەنەر.

ساردوبا اپاتىنا كىم جاۋاپ بەرەدى؟

وزبەكستاننىڭ توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى مينيسترلىگى 1 مامىر كۇنى توتەنشە جاعداي سالدارىن جويۋ ماقساتىندا ارنايى ۇكىمەت كوميسسياسىن قۇردى. ونىڭ قۇرامىنا كىمدەر ەنگەنى ءالى حابارلانعان جوق. الايدا «وزودليكتىڭ» سويلەسكەن ادامدارى اپاتقا تىكەلەي كىنالى ادامداردىڭ تابىلىپ، جازالاناتىنىنا سەنبەيدى.

– بۇل دا يۋنۋساباد مەترو لينياسىنداعى جاعداي سەكىلدى ناتيجەسىز اياقتالادى. مەترو قۇرىلىسىنا بولماشى اقىعا ء(تىپتى اقىسىز دەۋگە دە بولادى) جۇمىس ىستەگەن قارا جۇمىسشىلار مەن تەمىرجولشىلاردى تارتقان راماتوۆتىڭ ءوزى ەدى عوي. قايعىلى جاعدايدان سوڭ سول توتەنشە جاعدايدىڭ سەبەبىن تەكسەرەتىن ۇكىمەت كوميسسياسىن... راماتوۆتىڭ ءوزى باسقاردى! بالكىم، ولار ءبىر-ەكى قۇرىلىسشىعا قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن ساقتامادىڭدار دەپ ايىپپۇل سالعان شىعار، بىراق قاسىرەتتىڭ نەگىزگى ايىپتىلارى جوعارى قىزمەتتەردە وتىر. ساردوبا اپاتىنىڭ سوڭى دا وسىلاي بىتەدى. ۇكىمەتتىك كوميسسيا قۇرامىنا تاعى دا توتەنشە جاعدايدى تۋىنداتقاندار كىرىپ الادى دا، بار كىنانى تابيعي اپاتقا جاۋىپ، وزدەرى «سۋدان قۇرعاق شىعادى»، – دەيدى قۇرىلىس سالاسىنداعى وزبەك شەنەۋنىكتەرىنىڭ ءبىرى.

الايدا وزبەكستاننىڭ سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ سۋ قويمالارىنىڭ جاعدايىنا مونيتورينگ جاساۋ باسقارماسىنىڭ جەتەكشىسى شاريفجون كۋچكاروۆ مۇنداي پەسسيميستىك بولجامدارمەن كەلىسپەيتىنىن مالىمدەدى.

– بار كىنانى تابيعات اپاتىنا جاۋىپ، ناقتى ايىپتىلار جازادان قۇتىلىپ كەتەدى دەگەن اڭگىمەلەردە ەش نەگىز جوق. ۇكىمەت كوميسسياسى ساردوباداعى توتەنشە جاعدايدىڭ بۇكىل سەبەپتەرىن جان-جاقتى تەكسەرىپ، ءوزىنىڭ ءادىل شەشىمىن شىعارادى، – دەدى ول".

«وزودليك» (ازاتتىق) سايتىنىڭ ماقالاسى

وزبەك تىلىنەن اۋدارعان: ساكەن سىبانباي

Abai.kz