اباقتىداعى سوڭعى ءتۇن
«مەن ەگەر، الدىندا بار شىنىمدى ايتپاسام، وعان سەبەپتەر بولدى!
تاك زنايتە: - يا يز حانسكوگو رودا،
وتەتس موي حان، سۋلتان، پولكوۆنيك تەزەك تورە ابىلايحانوۆ...
قۇديارحان (حۋدايرحان) تەزەكوۆ-ابلايحانوۆ».
سۇراق الۋ حاتتاماسىنان. 79 جاستا
1931 جىل. الماتى...
اباقتىداعى سوڭعى ءتۇن
(قۇديارحان تەزەك تورەۇلى رەپرەسسيادا. 80-گە شىعارىندا اتىلىپ، اتى اتالماي كەتكەن. 1916 جىلعى كوتەرىلىستە جەتىسۋدىڭ بەس بولىس ەلى «اسىلدىڭ سىنىعى...» رەتىندە حان سايلاعان. ناقتى تاريحي وقيعالار ءوز اتىنان، ءبىرىنشى جاقتان باياندالدى...)
1
«ارعى اتام ءادىل تورە، ابىلايدان،
ءۇش ءجۇزدىڭ بالاسىنا داڭقىن جايعان...».
بۇنى ايتقان تەزەك تورە، اكەم ەدى،
دەمەڭىز، ەستىدىم دەپ، بۇنى قايدان.
2
مىنە سول! ۇلىلاردىڭ ۇرپاعىمىن،
ەسىمدەرى ماڭگىلىك! قۇرتادى كىم؟!
ولارداي بار قازاققا ءسوز ايتپادىم،
وسى وكىنىش، جاندىرىپ، تۇرعانى شىن.
3
اتا-سالتقا اكەمىز بەرىك ەدى،
وتىزىندا مەن تۋىپ كورىپ ەدى.
اعالارىم باتىرحان، بولاتحاندار،
جەتىسۋدا بار ەلگە كورىك ەدى.
4
ورىس، قىتاي پاتشاسى، قوقان حانى،
ساناستى اكەمىزبەن، تۇگەل ءبارى.
شەن-شەكپەن، سىيلىقتارىن ۇسىنعانمەن،
بارىنەن قىمبات بولدى، قازاق جانى!
5
جەتىسۋدى جاتتاردان تازالادى،
ۇستامى پاتشالاردى مازالادى.
حان كوتەردى، تۇگەلدەي قازاق-قىرعىز،
بۇزاقىنى اياۋسىز جازالادى.
6
باتىرحان بولىس بولدى، باتىر اعام،
تىك مىنەزدى قيىنداۋ، شاتىناعان.
يمپەرياعا ونىسى جاقپاي قويىپ،
وتارشى قۇرتىپ تىندى، باسىپ العان.
7
سۇلەيمەن ىنىممەنەن وقۋ قۋدىق،
مولدا-قوجا ايتقانعا مويىن بۇردىق.
ءسال ەسەيىپ، ارنايى ورىنداردا،
ورىستىڭ عىلىمىمەن جالعاستىردىق.
8
سيماعانداي قازاقتىڭ دالاسىنا،
ءبىلىم الدىم، ورىنبور قالاسىندا.
جوعارى گيمنازيادا بەس جىل وقىپ،
قامقور بولدىم، از قازاق بالاسىنا.
9
جەتىسۋدا توتەنشە ىستەر شىعىپ،
الاڭدادىم ەلىمە، سونى ءبىلىپ.
شاقىرىپ اقىرىندا، الدى اكەم،
بالالىقپەن قوشتاستىم، جۇرگەن كۇلىپ.
10
ەل ىسىنە كىرىستىم، سودان باستاپ،
وقۋدى جالعاستىرماي، كەتتىم تاستاپ.
ەلۋ سەگىز جاسىندا اكەم قايتتى،
بۇل تاعدىر وسىلايشا قويدى، جاسقاپ.
11
بارلىق ەل حانىن جوقتاپ، كۇڭىرەندى،
ءبارىبىر ومىردەن كىم تۇڭىلەدى؟!
جالعاسىن تاۋىپ جىلدار ءوتىپ جاتتى،
ىلەسە الماعاندار، سۇرىنەدى.
12
ون التىنشى جىل كەلدى، دۇبىرلەگەن،
جارلىقتى ەستىپ، بار قازاق دىرىلدەگەن.
شىداماستان اقىرى، قارسى شىقتى،
اشۋ-ىزا ىشىندە، كۇڭىرەنگەن.
13
تاۋەلسىزدىك اڭساعان قازاق ەلى،
تۇياق سەرپىپ ولمەككە بەكىنگەندى.
بەس بولىس جەتىسۋدىڭ جاماعاتى،
حان سايلادى، داستۇرمەن، مىنا مەنى.
14
ءبارىن دە شەشەدى عوي قارۋ-جاراق،
بىلگەنمىن، بۇيىرماسىن بىزگە عالاب.
كۇشتى جاۋ، ىشكى ساتقىن قوسىلعان سوڭ،
توز-توز بوپ بوسىپ كەتتى، قىرعىز-قازاق.
15
جاۋىزدار قىرىپ-جويدى، اياماستان،
جاس-كارى دەپ، ەشكىمدى ساناماستان.
گەنەرال فولباۋمگە الىپ باردى،
مەنى ۇستاپ، قارسىلىققا قاراماستان.
16
گۋبەرناتور جەكەلەي جاۋاپ الدى،
ەل تۋرالى تۇگەلدەي سۇراق سالدى.
ولاردىڭ جاۋىزدىعىن ايتقانىمدا،
ويلانىپ، نەگە ەكەنىن، تۇرىپ قالدى.
17
بوساتتى، قارسىلىقتى توقتات دەدى،
ارتىما جانسىزدارىن توپتاپ بەردى.
ودان كەيىن توڭكەرىس، اق پەن قىزىل،
ەلىمە ناعىز زۇلمات كەزەڭ كەلدى.
18
بوسقىندىق، قۋعىن-سۇرگىن، اشارشىلىق،
جان تۇسىنبەس، بىرەۋدى، بىرەۋ ءبىلىپ.
قولىنا قارۋ العان، ۇرى-قارى،
ءوز ەلىن جاۋداي شاپتى، كۇلىپ ءجۇرىپ.
19
ادامدى ادام جەگەن، كوزبەن كوردىم،
قىزىلدىڭ زۇلىمدىعىن انىق ءبىلدىم.
ساسقانىمنان قىتايعا بارماق بولىپ،
بار مالىمدى تاراتىپ، ەلگە بەردىم.
20
ءازيز كوزىم سولايشا جاسقا تولدى،
قىتايدىڭ باسشىلارى ءتۇسىندى وڭدى.
سورلى ەلىمدى سولارعا اسىرماق بوپ،
تالاپتانىپ، كوش باستاۋ ويعا قوندى.
21
قارعىستى جىل! كۇز ەدى قاراسۋىق،
ەل قاشۋعا قامدانعان بەلىن بۋىپ.
قىزىلدىڭ وتريادى ساپ ەتكەندەي،
القىن-جۇلقىن ۇيىمە كەلدى كىرىپ.
22
ەلدى اتقىزباي ولاردى توقتاتقىزدىم،
سەكسەن جاستى سۇمدارعا بوقتاتقىزدىم.
بارلىعىن ءوز موينىما تۇگەل الىپ،
ارتتا قالعان تۋىستى جوقتاتقىزدىم.
23
ول سۇمدار بار اۋىلدى تىمىسكەلەپ،
قۇتىرعان يتتەي بولىپ، يىسكەلەپ.
تونادى ىلەر زاتتى، كىتاپتاردى،
ورتەدى ءۇيىپ قويىپ، كىمگە كەرەك؟!
24
تاۋ اسىپ، الىپ باردى قوعالىعا،
اللانىڭ سالعان ءىسى بولادى دا!
دىكەڭ-دىكەڭ! ادامدىق قاسيەتى جوق،
اقىرى، ايداپ كەتتى الماتىعا.
25
جاۋاپ الۋ! زىركىلدەپ كۇشەنەدى،
بىردەمە ايتساڭ جىندانىپ، تىستەنەدى.
فولباۋم الدەقايدا ادام ەكەن،
وسىندايدا ەسىمە تۇسەدى ەندى.
26
باس جەندەتتىڭ الدىنا بارىپ تۇرىپ،
حابارلادىم شىندىقتى جايىپ تۇرىپ.
ورىسشا، مۇسىلمانشا بىلەرىمدى،
تۇگەندەدىم، ەتپەستەن قاۋىپ قىلىپ.
27
تەكسىزدەر جازا بەردى قاعازىنا،
شىدادىم باسقا سالعان ازابىنا.
جاسىمدى، ساقالىمدى سىيلامادى،
بۇندايدى بەرمە، قۇداي، قازاعىما!
28
بۇگىن ايتتى، اتاتىن ۇكىمدەرىن،
نە ءۇشىن ەكەن؟ ءبارىبىر تۇسىنبەدىم.
ەل سىيلاعان جان ەدىم، قاراقشى ەمەس،
قورلايتىن، اي سۇمدار-اي، كىسىڭ بە ەدىم؟!
29
قاراتابان تەكسىزگە جالىنبايمىن،
ەلىم ءۇشىن جانامىن! جالىندايمىن!
مەنى ولتىرسەڭ، ەرتەڭ-اق، قايتا شىعام،
وتىرىك زاڭدارىڭا باعىنبايمىن!
30
قوش ەلىم! كەبىنسىزدەن كەتتى دەمە،
تۇبىنە «تورەلىگى» جەتتى دەمە!
ارمانىم حالىق ءۇشىن ءولۋ ەدى،
شەيىتتىك بۇيىرادى، تەكتى ەرگە...
ازكەن التاي،
جەتىسۋلىق.
Abai.kz
