31 مامىر ەلىمىزدە جالپىحالىقتىق ازا تۇتۋ كۇنى. ءدال وسى كۇنى الاش بالاسى وتكەن جۇزجىلدىقتاعى جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا قۇرمەت كورسەتەدى. تاريحتان بەلگىلى قولدان جاسالعان اشارشىلىق زۇلمات زاماندا 1,5 ميلليوننان استام قازاقتاردىڭ ءومىرى قيىلدى. ال، 600 مىڭى تاريحي وتانىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. نالالى قازاق جالالى بولىپ، 1,5 ملن ادام قازاقستانعا كۇشتەپ جەر اۋدارىلدى. ەلباسى جارلىعىمەن وسىناۋ قاستەرلى كۇن 1997 جىلدان باستاپ ساياسي قۋعان سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى بولىپ بەكىتىلدى. بۇل شەشىم تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋگە ىقپال ەتتى. 

الماتى وبلىسىندا ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن 2018 جىلى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا تالعار اۋدانى جاڭالىق اۋىلىندا قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارناپ مۇراجاي اشىلدى. ەل مۇددەسى جولىندا قۋدالاۋ كورىپ، جازىقسىز اتىلىپ كەتكەن 4 مىڭنان اسا بوزداق ءدال وسى جاڭالىقتا جەرلەنگەن. 

ەرلەردىڭ وشپەس ەرلىگىن ايعاقتايتىن مەكەندە باستاپقىدا ەسكەرتكىش ورناتىلعان بولاتىن. كەيىن مەموريالدىق كەشەنگە جاقىن ماڭداعى اۋماقتى قايتا قۇرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار باستالدى. سونداي-اق، مۇراجايدان 100 مەتر قاشىقتىقتا قازا تاپقانداردىڭ بەيىتى ورنالاسقان.   وسىدان ەكى جىل بۇرىن وبلىس اكىمى تاپسىرماسىمەن سالىنعان تەڭدەسسىز مۇراجاي اۋماعى 635 شارشى مەتردى قۇرايدى. قۇرىلىسىنا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 260,3 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. قۇندى جادىگەرلەر توپتاستىرىلعان ەكسپوزيتسيا ءۇش زالدان تۇرادى. اتاپ ايتساق، «1916 جىلدان 1986 جىلعا دەيىنگى قازاقستانداعى قۋعىن-سۇرگىن تاريحى»، «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ رەكۆيەمى»، «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى جانە ونىڭ قىزمەتى سىندى بولىمدەرى بار. 

ءبىرىنشى جانە ەكىنشى زالداردا: ونىڭ ەكسپوناتتارى 1930-1950 جىلدارداعى قۋعىن-سۇرگىن، اتاپ ايتقاندا اشتىق، تەررور، دەپورتاتسيا تۋرالى باياندايدى.  الماتى وبلىسى بويىنشا تۇتقىندالعان، قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان جانە اقتالعان ادامداردىڭ ىستەردىڭ كوشىرمەلەرى قويىلعان. سونداي-اق، قارا ءمارماردان جاسالعان ستەلادا قازاقتاردىڭ، تاتارلاردىڭ، ۇيعىرلاردىڭ، ورىستاردىڭ، ەۆرەيلەردىڭ، اتىلعان جانە جاڭالىق اۋىلىندا جەرلەنگەن قازاقتاردىڭ 4125 اتى-ءجونى، ولاردىڭ جەكە زاتتارى بەينەلەنگەن. ءۇشىنشى زالدا «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ قىزمەتى تۋرالى باياندالادى. 

ايتا كەتۋ كەرەك، كارانتينگە بايلانىستى قۋعىن-سۇرگىن كۇنى ەرەكشە فورماتتا تويلاندى. الماتى وبلىسىندا 86 شارا ونلاين تۇردە ءوتتى.  

«ءمان ماڭىزى جوعارى، ەل ءۇشىن قۇندى ازالى كۇن ەلەۋسىز قالمايدى. ويتكەنى، ءبىز ءۇشىن، ۇرپاعىمىز ءۇشىن وتكەندى ەستە ساقتاۋ، تاريحي مۇرانى ءبىلۋ، وعان ۇقىپتى قاراۋ جانە جەر بەتىندەگى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى ەستە ساقتاۋ ماڭىزدى»، - دەدى الماتى وبلىسى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى رۋستام الپىسباەۆ. 

مىسالى، تەكەلى مونوقالاسىندا «تاريح – عاسىرلار كۋاسى» اتتى اقپاراتتىق كورمە، «تاريح پەن تاعدىرداعى ىزدەر» اتتى ادەبي كەش، 31 مامىردا «حالىقتىڭ سۋروۆايا دراماسى» اتتى ونلاين كونتسەرت ۇيىمداستىرىلدى. پانفيلوۆ اۋدانىندا 18 مامىردان باستاپ جازىقسىز سوتتالعاندار مەن ولتىرىلگەن ادامداردى ەسكە الۋعا ارنالعان بەينەروليك كورسەتىلدى، سوندايق-اق، سۋرەتتەردىڭ كورمەسىنە ونلاين شولۋ جۇرگىزىلدى. جاركەنت قالاسىنا كىرە بەرىسىندە بارلىق سانيتارلىق نورمالاردى ەسكەرە وتىرىپ، گۇل شوقتارىن قويۋ ءراسىمى ءوتتى. كوكسۋ اۋدانىندا «زۇلمات جىلدار زاردابى» اتتى ونلاين كىتاپ كورمەسى، دەرەكتى فيلمدەر، ينستوريالىق، اقپاراتتىق ساعاتتار، «جازىقسىز جاپا شەككەندەر» تەاترلاندىرىلعان قويىلىم بولدى. وسىنداي ونلاين كەزدەسۋلەر، اڭگىمەلەر، دارىستەر مەن ونلاين ساعاتتار جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ بارلىق اۋداندارى مەن قالالارىندا ءوتتى. 

ايمان اسىل 

Abai.kz