«كومسومولكانىڭ» كوكسەگەنى «مايدان» با؟..
الگىندە عانا، 3 ماۋسىم كۇنى ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اقجولدىق» دەپۋتات بەرىك دۇيسەمبينوۆ ۆيتسە-پرەمەر ەرالى توعجانوۆقا قايرىلا سويلەپ، دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، ستالين جانە ونىڭ قولشوقپارلارى بيلەپ-توستەگەن قاندىقول بيلىك قازاققا قارسى قاساقانا جاساعان اشارشىلىقتى رەسمي تۇردە «گەنوتسيد» دەپ تانىپ، قۇقىقتىق باعا بەرۋدى تالاپ ەتكەنى ەستەرىڭىزدە شىعار. ەستەرىڭىزدە! كۇنى بۇگىنگە دەيىن الەۋمەتتىك جەلىنى شارلاپ ءجۇر، سول ۆيدەو. سول كەزدە جەلىدەگى كوپ جۇرت: «بارەكەلدى، بەكە! ءدوپ ايتتىڭ!»، دەسىپ جاتتى. ويتپەگەندە شە؟! بۇل تالاپ – كوپتىڭ كوڭىلىندەگى كۇپتى ماسەلەنىڭ ءبىرى ەدى.
سوڭعى جىلدارى ونداعان، ءتىپتى، جۇزدەگەن مۇراعات قۇجاتتارى اشىققا جاريالانىپ، دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرىلىپ، اشارشىلىق پەن رەپرەسسيانى ايعاقتايتىن كىتاپتار جازىلىپ، ەسكەرتكىشتەر ورناتىلىپ جاتقانىمەن، 3 ميلليونعا جۋىق قازاقتىڭ ءومىرىن جالماعان سول زۇلماتتىڭ «گەنوتسيد» دارەجەسىندەگى باعاسى ءالى كۇنگە بەرىلمەگەن ەدى.
ونى مىنا ەل دە بىلەدى، اناۋ پرەزيدەنت تە تۇسىنەدى! تۇسىنگەندىكتەن دە وتكەندە، 31 مامىردا مالىمدەمە جاساپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن مەن اشارشىلىق قۇرباندارى تۋرالى ءسوز ايتتى.
كەڭەستىك رەپرەسسيا تۋرالى:
«كەڭەس زامانىندا ءومىر سۇرگەن حالىقتارعا «ۇلكەن تەرروردىڭ» وراسان زور قاسىرەت اكەلگەنى ەسىمىزدە. زۇلمات جىلداردا قازاقستانعا كسرو-نىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بەس ميلليوننان استام ادام جەر اۋدارىلدى. 100 مىڭعا جۋىق ازاماتىمىز قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، سونىڭ 20 مىڭنان استامى اتىلدى»، - دەدى.
اشارشىلىق تۋرالى:
«بۇگىن ءبىز ۇجىمداستىرۋ جىلدارىندا اشتىققا ۇشىراعانداردى، سونداي-اق تۋعان جەرىنەن كەتۋگە ءماجبۇر بولعانداردى دا ەسكە الامىز. بۇل زوبالاڭنىڭ قاسىرەتىن ءۇش ميلليونعا جۋىق ادام تارتتى»، - دەدى.
تاريحي ادىلەتتىك تۋرالى:
«تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن اياقتاپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋدى تاپسىردىم»، - دەدى.
قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ بۇل سوزدەرىن دە قازاق قوعامى جىلى قابىلدادى. «تاريحي ادىلەتتىك ورناۋى كەرەك»، - دەدى. «وتىز جىلدا كۇتكەنىمىز وسى ءسوز ەدى»، - دەدى...
ماۋسىم باسىنداعى قوعامنىڭ، قازاق قوعامىنىڭ تالقىسىنداعى باس تاقىرىپ وسى توڭىرەكتە ءوربىدى. بىزدەگى ءورىستىلدى ءبىرلى-جارىم باسىلىم باس كوتەرمەسە دە، مويىن قىلتيتىپ، «قيلىبايعا قىجىلىم بار» دەگەندەي، قارسى سويلەۋگە قارەكەتتەنىپ كوردى. بىراق، الاكوڭىل ازشىلىقتىڭ «ايقايىن» كوپشىلىكتىڭ قولداعان داۋىسى باسىپ كەتكەندەي بولدى. ايتپەسە، بىزدەگىلەردى ايتپاعاندا، اناۋ كرەملدىڭ ايتاقتاعى ابالاعى ۆلاديمير سولوۆەۆتىڭ ءوزى رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ارناسىنان تۇتىعا سويلەپ، دەپۋتات دۇيسەمبينوۆتىڭ دەگەندەرىن تالقى قىلعانىن كوردىك قوي. مەيلى عوي، ورىستىڭ ءوز ىشىندە سۇيەۋدەي سۇيكىمى قالماعان سولوۆەۆ دەسە، ءوز جەرىندە دەپ جاتىر. ءبىرىنشى رەت پە ەدى؟..
ءبىزدىڭ كوزىمىزدى ءھام كوڭىلىمىزدى بۇرعانى «كومسومولسكايا پراۆدا» دەيتىن گازەتتىڭ مىنا ءبىر ماقالاسى بولدى. «زاپروس دو كيەۆا دوۆەدەت؟»، - دەگەن ەكىۇشتى ماقالا.
اۋەلى، نەگە ەكىۇشتى دەدىك؟. ءبىر قاراساڭىز، قازاقستان كوممۋنيستەرىنىڭ دەپۋتات دۇيسەمبينوۆتىڭ مالىمدەمەسىنە شۇيلىگىپ، پارلامەنتتەگى – «اق جولعا» ايتقان جاۋابى ىسپەتتى. ياعني، ساياساتتاعى كادىمگى ءسوزجارىس نەمەسە پارلامەنتتىك ناۋقاننىڭ شەتى شىعا باستاعانداعى ماجىلىستەگى ەكى پارتيانىڭ اراسىنداعى «پولەميكا».
ال ەكىنشى جاعىنان قاندىقول قاساپشى يوسيف ءستاليندى اقتاي سويلەپ، قازاققا نەنى ايتۋعا بولادى، نەنى ايتۋعا بولمايدىنى نۇسقاعان، ودان قالسا: «ابايلاپ سويلەمەسەڭ، كيەۆتەگى مايداننىڭ كەبىن كيەسىڭ» دەگەن اشىقتان-اشىق قوقان-لوقى!
ءبىز «كومسومولكانىڭ» وسى جازعاندارىن قازاقشاعا تۇگەل دەرلىك قوتارىپ جاتپادىق. دەسە دە، سوزتالقىسى ءۇشىن ءبىرلى-جارىم سوزىنە جەكە توقتالعاندى ءجون كوردىك. ال كەتىك...
«رانشە مى پريۆىكلي سچيتات، چتو تولكو ۆ ستراناح «رازۆيتوي دەموكراتي»، گدە داۆنو سۋششەستۆۋەت تاك نازىۆاەمىي «پوليتيچەسكي رىنوك»، پرەدستاۆيتەلي پارتي، بوريۋششيحسيا زا ۆلاست، سپوسوبنى يسپولزوۆات رادي ەتوگو داجە تە تەمى، كوتورىە اپريوري سچيتايۋتسيا وچەن تونكيمي ي دەليكاتنىمي. ي ۆ چەم-تو «نەپوليتكوررەكتنىمي». سۋديا پو ۆسەمۋ، ي ۆ ناشەي سترانە، گدە پوليتيچەسكي كلاسس تولكو-تولكو فورميرۋەتسيا، توجە پوياۆليايۋتسيا تاكيە پرەتسەدەنتى»، - دەپتى.
كپك-نىڭ سوزىنشە، قازاقستاندا تۇراتىن قازاقستان ازاماتى، وندا دا پارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى قازاق تاريحىنا قاتىستى جارتى الەمگە، جالپاق جۇرتقا ءمالىم جاعدايدى ايتىپ، سوۆەتتىك بيلىك قولدان ۇيىمداستىرعان اشارشىلىققا تاريحي باعا بەرۋدى سۇراسا، بۇل – ساياسي ساۋاتسىزدىق بولادى ەكەن!
ءارى قاراي، دۇيسەمبينوۆتىڭ دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعانىن ايتىپ، ونى تاعدىرشەشتى ماسەلەگە تەڭەپتى. قوش!
«پارلامەنتتەگىلەر «دەكوممۋنيزاتسيانى» مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءبىر بولىگى ەتۋدى تالاپ ەتەدى. ءبىر قاراساڭ، ارگۋمەنتتەرى دە تاستاي! قازاقستان وتكەن شاقتاعى سوۆەتتىك توتاليتاريزممەن ەمەس، الەمنىڭ وزگە دامىعان ەلدەرىنىڭ جولىمەن ءجۇرۋ كەرەكتىگىن ايتادى»، - دەيدى. دەيدى دە، «قازىرگى گەوساياسي جاعدايدا بۇل قانشالىقتى وزەكتى»، دەگەن ساۋال قويادى. رەسەيدى مىسال ەتەدى.
«پو پوحوجەمۋ پۋتي — پونياتنوە دەلو، سو سۆويمي وسوبەننوستيامي — پوشلي ي ۆ كازاحستانە. پري ۆسەح رازگوۆوراح وب «يسكۋسستۆەننوستي» كوممۋنيستيچەسكوي نارودنوي پارتي كازاحستانا يمەننو دەپۋتاتى وت كنپك سموترياتسيا اكتيۆنەە منوگيح درۋگيح ۆ ناشەم نە سليشكوم ياركوم پارلامەنتە. ايكىن كونۋروۆ ي يرينا سميرنوۆا — ۆوت تە نەمنوگيە دەپۋتاتى ماجيليسا، چي يمەنا نا سلۋحۋ ۋ شيروكوي پۋبليكي. وبا يزبرانى وت كنپك. ي، چەستنو گوۆوريا، نا ەتوم فونە اكجولوۆتسى (زا يسكليۋچەنيەم يح ەنەرگيچنوگو ليدەرا ازاتا پەرۋاشەۆا) ۆىگلياديات پوبلەدنەە. تاك چتو پودنياتىي يمي نا پارتينىي ششيت پريزىۆ ك «دەكوممۋنيزاتسي» موجنو ۆوسپرينيات كاك پوپىتكۋ نانەستي ۋپرەجدايۋششي ۋدار پو كونكۋرەنتام ۆ پرەددۆەري بۋدۋششيح پارلامەنتسكيح ۆىبوروۆ. ي نە بولەە توگو...».
كوردىڭىز بە، «كومسومولكا» كوممۋنيست دەپۋتاتتار باسقالاردان گورى بەلسەندى دەپتى. دەپتى دە، «نان باعاسى 300 تەڭگە بولسىن، ورىسپەن ورتاق اقشامىز بولسىن» دەگەن ايقىن قوڭىروۆ پەن «قازاقستان ورىس الەمىنەن الىستاپ بارادى» دەپ سويلەگەن يرينا سميرنوۆا دەيتىن ەكى دەپۋتاتتىڭ اتىن اتاپتى.
ءبىر قىزىعى – پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ەكى رەت ءتۇسىپ، ەكى جولى دا سوڭعى ورىنداردان تابىلعان ايگىلى «كاراتاريست» كوكە جامبىل احمەتبەكوۆتى ايتپاپتى. جاكەڭ، 2011 جىلعى سايلاۋدا 1,36 پايىز, ال 2019 جىلعى سايلاۋدا 1,82 پايىز داۋىس جيناعان ادام عوي.
ودان كەيىن، بيىل 83 جاسقا تولاتىن، دەپۋتاتتىق «ستاجى» 13 جىلعا جۋىقتاعان ماجىلىستەگى ەڭ كارى دەپۋتات ۆلاديسلاۆ كوسارەۆتى دە ايتپاپتى. وسى كىسى ەدى عوي، ءبىر جىلدارى: «لەنيننىڭ سۇيەگىن قازاقستانعا اكەلەيىك», دەپ سويلەگەن.
ءتىپتى، بيىل 73 جاستاعى دەپۋتات تۇرعىن سىزدىقوۆتى دا ۇمىت قالدىرىپتى. بۇل كىسى دە پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر بولعان ادام ەدى عوي. 2015 جىلعى كەزەكتەن تىس وتكەن، بارى ءۇش ۇمىتكەر قاتىسقان سايلاۋدا «سۋىرىلىپ» شىعىپ، ەكىنشى ورىن العان، 1,61 پايىز داۋىس جيناعان كانديدات ەكەنىن ەل ءالى ۇمىتقان جوق.
بۇلاردان بولەك، گالينا بايماحانوۆا مەن ماگەررام ماگەرراموۆ دەيتىن تاعى ەكى دەپۋتات بار. ولاردىڭ دا اتتارى اتالماپتى.
جو-جوق. «اقجولدى» اقتاپ، كوممۋنيستەردى قارالاۋ ويىمىزدا جوق. «كومسومولكا» جازعان سوڭ، كوممۋنيست دەپۋتاتتاردى ەسىمىزگە تۇسىرگەنىمىز عوي...
ءارى قاراي، دەپۋتات دۇيسەمبينوۆتىڭ ساۋالىن ورىسشاعا اۋدارىپ جازىپ، تالداي باستاپتى. «گەنوتسيد دەگەن نە»، - دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپتى. ءسويتىپ، بۇۇ-نىڭ 1948 جىلعى رەزوليۋتسياسىنان تاۋىپ تۇرىپ 5 تالاپتى ءتىزىپتى. ءتىزىپتى دە:
«ەتو، كستاتي، پريزنايۋت نە تولكو بولشينستۆو سەرەزنىح روسسيسكيح ي كازاحستانسكيح يسسلەدوۆاتەلەي، نو ي يح زاپادنىە كوللەگي. ني ودين يز نيح نە ناشەل دوكۋمەنتالنىح پودتۆەرجدەني نامەرەني ستالينا يلي كوگو-ليبو يز ەگو وكرۋجەنيا «ۋنيچتوجيت پولنوستيۋ يلي چاستيچنو» كازاحسكۋيۋ ناتسيۋ»، - دەپ جازىپتى.
«كومسومولكا» ءوز ماتەريالىندا:
«1932-33 جىلدارداعى اشارشىلىق بۇل تالاپتاردىڭ بىردە-بىرەۋىنە ساي كەلمەيدى»، - دەپتى! بۇل وتىرىك! كەرەك دەسەڭىز، كوزدى باقىرايتىپ قويىپ، تاريحتى بۇرمالاۋ!
قازاققا قارسى جاسالعان اشارشىلىقتى تاريحي قۇجاتتارمەن ءھام ستاليندىك بيلىك باسشىلارىنىڭ رەسمي حاتتارىمەن ايعاقتايتىن جۇزدەگەن ماتەريال اقپارات قۇرالدارىندا جاريا بولدى. سونىڭ ىشىندە، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا تاريحشى-زەرتتەۋشىلەردىڭ 100-دەن اسا ماقالاسى جاريالاندى.
بولشەۆيكتەر وكىمەتتى باسىپ العاننان كەيىنگى جىلدارى قازاق جەرى ەكى دۇركىن، 20-شى جانە 30-شى جىلدار باسىندا جان تۇرشىگەرلىك اشارشىلىقتى باستان وتكەردى. وسى اشتىقتاردا قازاقتىڭ قىرىلعانى قىرىلىپ، امان قالعانى باس ساۋعالاپ، توز-توز بولىپ، حالىق رەتىندە جويىلۋدىڭ از-اق الدىندا قالدى. قازاق قالاي اشتىققا ۇرىندى؟ اقيقاتقا جۇگىنسەك، اشتىقتىڭ توركىنىندە بولشەۆيكتەر پارتياسىنىڭ كوسەمى لەنيننىڭ جانە ونىڭ پارتيالاس سەرىكتەرىنىڭ بۇرالاڭ ىزدەرى سايراپ جاتىر.
ارحيۆ مۇراعاتتارىندا ساقتالعان ساناق ماتەريالدارى مەن قازاقتىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ي.ستالينگە، ل.ميرزويانعا جازعان سول كەزدەگى حاتتارى جانە وسى تاقىرىپتى تەرەڭ زەرتتەگەن تاريحشى عالىمداردىڭ، سونىڭ ىشىندە م.قوزىباەۆ، ب.تولەپباەۆ، م.ءتاتىموۆ، ۆ.وسيپوۆ، ت.وماربەكوۆ، م.قويگەلديەۆ ك.الداجۋمانوۆ، ج.ابىلعوجين، ع.ساپارعاليەۆ، ب.قويشىباەۆ، ر.كونكۆەست، ر.دەۆيس، يۋ.پولياكوۆ، ي.كيسەلوۆ، ۆ.ميحايلوۆ جانە ت.ب. پىكىرلەرى جاريالانعان. سوعان سۇيەنسەك، 1930 جىلى 1 ماۋسىمعا دەيىنگى ەسەپ بويىنشا قازاقستاننىڭ اۋىلدىق جەرلەرىندە 4,5 ميلليون قازاق تۇرعان ەكەن. ال 1932 جىلى ل. ميرزويانعا جازىلعان «التاۋدىڭ حاتىنىڭ» يەلەرى ع.يسقاقوۆ، ي.كابوللوۆ، ج.ارىستانوۆ، ۆ.ايباسوۆ، ع.توعجانوۆ، و.جاندوسوۆ قازاقستاننىڭ كازسوۆناركومىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، اۋىلدىق جەرلەردەگى 4 ميلليون 800 مىڭ حالىقتىڭ 2 ميلليون 250 مىڭى عانا قالعانىن ايتقان.
سول كەزدەگى قازاقستاننىڭ حالىق شارۋاشىلىعى ەسەپتەۋ باسقارماسىنىڭ ورىنباسارى ن.مانكەۆيچ 1935 جىلى 23 قىرقۇيەكتە ل.ميرزويانعا جازعان وتە قۇپيا حاتىندا دا وسى دەرەكتەردى كەلتىرەدى. وسى قۇپيا قۇجاتتا 1930-1933 جىلدارداعى اشتىقتان قىرىلعانى بار، اۋرۋدان قايتىس بولعانى بار جانە ۇدەرە بوسىپ كەتۋلەرىنىڭ سالدارىنان اۋىل حالقىنىڭ 3 ميلليون 559 مىڭ ادامعا كەمىپ كەتكەنىن باياندايدى. 1933 جىلى 9 ناۋرىزدا ستالينگە جازعان حاتىندا تۇرار رىسقۇلوۆ بىر عانا بالقاش اۋدانىن مەكەندەگەن 60 مىڭ ادامنىڭ 36 مىڭى اشتىقتان قايتىس بولعانىن، 12 مىڭ ادام باس ساۋعالاپ بوسىپ كەتكەنىن اشىق ايتىپ، اشىنا جازعان بولاتىن.
سوندىقتان، «كومسومولكا» باسىلىمى «اشارشىلىق» تۋرالى ايتپاس بۇرىن اۋەلى ارحيۆ قۇجاتتارىن ءبىر شولىپ شىقسا ارتىق بولماس ەدى. ايتپەسە، «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» دەگىزگەندەي: «قازاقستاندىق، رەسەيلىك نەمەسە باتىستىق زەرتتەۋشىلەردىڭ بىردە-بىرەۋى ستالين مەن ونىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ «قازاق ۇلتىن تولىق نەمەسە جارتىلاي جويىپ» جىبەرۋ تۋرالى نيەتىن قۇجاتتاي دالەلدەي المادى»، - دەۋى يا ساۋاتسىزدىق، يا «ءوزىم بىلمەگەندى وزگە دە بىلمەس» دەگەن تاياز تۇسىنىك!
ءجا، ءارى قاراي... ءارى قاراي:
«رازۋمەەتسيا، ەتو ني ۆ كوەي مەرە نە وپراۆدىۆاەت كولوسسالنىە پروسچەتى، وشيبكي ي داجە پرەستۋپلەنيا, دوپۋششەننىە ي سوۆەرشەننىە پري ماسسوۆوي كوللەكتيۆيزاتسي ي پرينۋديتەلنوم «وسەداني» سكوتوۆودوۆ-كوچەۆنيكوۆ. وب ەتوي ستراشنوي تراگەدي، ۋنەسشەي، پو رازنىم وتسەنكام، وت 1,5 دو 4 ميلليونوۆ جيزنەي، ناپيسانى دەسياتكي كنيگ، سنياتى فيلمى، پەرەچيسليات ي تسيتيروۆات يح موجنو بەسكونەچنو»، - دەپ جوعارىداعى ءسوزىمىزدى راستايدى. ءوز ءسوزىن ءوزى تەرىستەيدى. دالىرەك ايتساق، ەل حالقىنىڭ 80 پايىزدان استامىن قۇرايتىن قازاق قوعامى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ماسەلەدە «ۇپاي جوعالتقىسى» كەلمەگەندىكتەن بە، ايتەۋىر ەسكى بيلىكتىڭ ماجبۇرلەۋ ساياساتىن – «قاتەلىك، ءتىپتى قىلمىس», - دەپ باعالاپتى. ءتىپتى، جوعارىداعى 1,5-4 ميلليون ادامنىڭ سول قىلمىستان وپات بولعانىن دا ايتىپتى.
ودان ءارى ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ اشارشىلىق پەن رەپرەسسيا تۋرالى ايتقاندارىن ەسكە ءتۇسىرىپ، ءسوزدى قازاقستان مەن رەسەي قارىم-قاتىناسىنا بۇرىپ اكەلىپتى. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ وتكەن جولعى «كومسومولكاعا» بەرگەن سۇحباتىنان سوزۇلگى كەلتىرىپتى. ءسويتىپ: «وسى ماسەلەنى جەكە ەسەپ ايىرىسۋدىڭ قۇرالى ەتۋدىڭ قاجەتى قانشا»، - دەگەن ساۋال تاستايدى.
ماسقارانىڭ كوكەسى ەندى باستالادى. بۇيدەيدى:
«ي ۆوت تەپەر ودنو جەستكوە سلوۆو — «گەنوتسيد» — سپوسوبنو سەرەزنو ومراچيت منوگوۆەكوۆۋيۋ يستوريۋ ناشيح وتنوشەني؟ ۆوپروس، مەجدۋ پروچيم، دالەكو نە پرازدنىي. ۆو-پەرۆىح، روسسيسكايا فەدەراتسيا — پراۆوپرەەمنيك سسسر. ا زناچيت، فورمالنو نەسەت پراۆوۆۋيۋ وتۆەتستۆەننوست زا ۆسە، چتو پرويسحوديلو ۆ ناشەي نەكوگدا وبششەي سترانە. كوتورۋيۋ دەپۋتاتى «اك جولا» — پارتي دوستاتوچنو ۆلياتەلنوي ۆ تەح جە بيزنەس-كرۋگاح — پوستاۆيلي (ۆوزموجنو، سامي توگو نە وسوزناۆ) ۆو ۆسەح سمىسلاح ۋبيستۆەننىم سلوۆوم «گەنوتسيد» ۆ ودين رياد س كاكيم-نيبۋد ليۋدوەدسكيم رەجيموم افريكي يلي س يسترەبلياۆشيمي ساميح سەبيا «كراسنىمي كحمەرامي» پول پوتا».
ۇقتىڭىزدار ما؟ رەسەي – كسرو-نىڭ ناق مۇراگەرى دەيدى. دەمەك، بۇرىنعى وداقتا بولعان بارلىق ماسەلەگە قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىكتى رەسەي ارقالايدى دەيدى. ال سول جاقتىڭ بيزنەس ورتاسىندا ايتارلىقتاي ىقپالى بار «اق جول» دەپۋتتارى ەسكى ساياسي جۇيەنى افريكانىڭ ادامجەگىشتەرىنىڭ ساياسي جۇيەسىمەن تەڭ قويا سالدى دەيدى. رەنجيدى. كىجىنەدى. ايىپتايدى.
«ەلەستەتىپ كورىڭىزدەرشى... «اق جولدىڭ» ويلاعانى بولىپ كەتسە نە بولماق»، - دەيدى. قايعىرادى. قام جەيدى. قاۋىپتەنەدى. كىم ءۇشىن؟ رەسەي ءۇشىن!
«ەكونوميكاعا، سونىڭ ىشىندە ساۋداعا سانكتسيا سالىنادى. تەك رەسەيگە عانا ەمەس، سونداي-اق، ونىمەن ساۋدالاسۋعا، ونىڭ تەرريتورياسىمەن تاۋار تاسىمالداۋعا، بارلىق ارىپتەستەرىنە، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا...»، - دەيدى. سوسىن ارامىزعا اقش پەن باتىس تۇسەدى دەيدى. «اشىق تەڭىزگە جولى جوق، رەسەيمەن جان-جاقتى، پالەنشە ميللياردتىق ەكونوميكالىق بايلانىسى بار ءبىز سەكىلدى ترانزيتتىك ەلگە نە بولاتىنىن ايتايىن با»، - دەپ اقىلسيدى. «مۇندايدى جاڭا قازاقستان سەكىلدى وپپوزيتسيالىق توپتار ايتسا، ماقۇل عوي», - دەگەندى قوسىپ قويادى تاعى. «ازات پەرۋاشەۆ سەكىلدى تاجىربيەلى ويىنشىنىڭ ءبۇيتۋى قانشالىقتى ەسەپتەلگەن تاۋەكەل؟ بالكىم پەرۋاشەۆ ساياسي ءجۇرىسىن وزگەرتەيىن دەدى مە؟ قايدام! الدە ازات تۇرلىبەكۇلىنىڭ قولىمەن باسقا بىرەۋلەر وت كوسەپ وتىر ما»، - دەيدى جانە.
ءسوز تۇيىنىندە:
«كاك بى تو ني بىلو، ا ناشيم پوليتيكام ۆپرەد ستويت اككۋراتنەە وبراششاتسيا سو سلوۆوم «گەنوتسيد». دوما-تو ۆرياد لي پريمۋت ۆسەرەز، ا ۆوت زا كوردونوم موگۋت پونيات پراۆيلنو. ەتو سەگودنياشنيە ۆلاستي ۋكراينى موگۋت پوزۆوليت سەبە ەكسپلۋاتيروۆات زاەزجەننۋيۋ ۆ نەزالەجنوي تەمۋ گولودومورا يسكليۋچيتەلنو رادي توگو، چتوبى «ناسوليت» كرەمليۋ. ۋ نيح تام ۆ ەكونوميكە پولنىي ي، پوحوجە، نەوبراتيمىي رازدراي، ني وتستۋپات، ني ناستۋپات نەكۋدا — ۆوت ي وستاەتسيا پوليتيكانستۆوۆات. ا مى سەرەزنو پىتاەمسيا پرەودولەت پوستۆيرۋسنىي سيندروم، ۆوسستانوۆيت ي دالشە رازۆيۆات ەكونوميكۋ. ي بۋدەت وچەن وبيدنو، ەسلي ودنو نەوستوروجنوە سلوۆو، چتو نازىۆاەتسيا، دو كيەۆا دوۆەدەت... ا تام ي دو پرەسلوۆۋتوگو مايدانا رۋكوي پودات»، - دەپتى.
مۇنداعى ۋكراينا تۋرالى ايتقاندارىن اتتاپ وتەلىك. ويتكەنى، ورىس اقپاراتىنىڭ، ءورىستىلدى اقپاراتتىڭ ۋكراينانى كۇنىنە ءبىر رەت جامانداماسا باستارى اۋىرىپ، بالتىرلارى سىزدايتىن مۇشكىل ءحالىن بۇرىننان كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز عوي.
ال ەندى: «ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر «گەنوتسيدتى» ايتقاندا اباي بولۋى كەرەك. شەكارانىڭ شەتىندەگىلەر شىن قابىلداپ قالۋى مۇمكىن»، - دەگەنىن قالاي تۇسىنەمىز؟ بۇل ارانداتۋ ما؟ ارانداتۋ! بۇل قورقىتۋ ما؟ قورقىتۋ! «ابايسىزدا ايتىلعان ءبىر ءسوزدىڭ كەسىرى كيەۆكە جەتكىزۋى مۇمكىن. ونىڭ اقىرى مايدان!»، - دەگەنى اشىقتان-اشىق قوقان-لوقى ەمەي نەمەنە؟!
قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورگاندارى، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، قر ۇقك، قر باس پروكۋراتۋراسى ارانداتۋشىلىق باعىتتاعى بۇل ماقالانىڭ اق-قاراسىن انىقتاپ، نۇكتەسىن قويۋى كەرەك!
ءبىز اۋەلدە «كومسومولكانىڭ» اتالعان ماقالاسىن ەكىۇشتى دەپ باعالادىق. ساياسي پارتيالاردىڭ سوزقاعىسى بولار دەدىك. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ تە جوق ەمەس ەدى.
دەپۋتات بەرىك دۇيسەمبينوۆ ۆيتسە-پرەمەر ەرالى توعجانوۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان كۇنگى، ماجىلىستەگى ءبىر وقيعا:
دۇيسەمبينوۆ ءوز ساۋالىن وقىپ بولا سالا، ميكروفون كەزەگى كوممۋنيست جامبىل احمەتبەكوۆكە بەرىلىپتى. دەپۋتاتتار ءوز ساۋالدارىن كەزەك-كەزەك قويۋ ءۇشىن الدىن-الا جازىلماي ما؟.. مىنە، سول جوسپارلانعان رەگلامەنت بويىنشا كەزەك احمەتبەكوۆكە تيەدى. ال ونىڭ الدىندا عانا دۇيسەمبينوۆ كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ قىلمىسىن ايىپتاپ سويلەگەن. سودان، ماجىلىستەگىلەر جاكەڭنەن جاۋاپ بولار دەپ، تۇگەل دەرلىك تەسىلە قالىپتى. سويتسە، جاكەڭ جاۋاپ بەرمەپتى. «سپورتشىلارعا اتاق بەرۋدىڭ ەرەجەلەرى تۋرالى» مۇلدە باسقا ساۋال وقىعان. زالداعىلار جاكەڭنىڭ مۇنىسىنا ميىعىنان كۇلىپتى. بۇل اڭگىمەنىڭ راس-وتىرىگى ماجىلىستەگىلەردىڭ وزىنە ايان. (دەسە دە، بىزگە دە سول جيىندا بولعانداردىڭ ءبىرى بايانداپ بەرگەن ەدى).
ارادا اپتادان اسا ۋاقىت وتكەندە كوممۋنيستەردى قولداپ، «اق جولدى» ايىپتاپ سويلەگەن بۇل ماقالا شىققاندا، قىزىل جالاۋلىلار اقىرى جاۋاپتاسپاق بولىپتى-اۋ دەدىك.
ال شىن ءمانىن بۇل ساياسي ديسكۋسسيادان گورى، اشىقتان-اشىق قورقىتۋ! تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ ءتوندىرۋ! سوندىقتان، قۇزىرلى ورگاندار: «ابايلاپ سويلەمەسەڭ، كيەۆتەگى مايداننىڭ كەبىن كيەسىڭ»، دەگەن باسىلىمعا توقتاۋ سالۋى كەرەك! جازا قولدانۋى ءتيىس!
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
سىلتەمەلەر:
دەپۋتات دۇيسەمبينوۆتىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالى
قوڭىروۆتىڭ نان باعاسى تۋرالى ايتقانى
قوڭىروۆتىڭ ورتاق اقشا تۋرالى ايتقانى
سميرنوۆا ورىس الەمى تۋرالى ايتقانى
احمەتبەكوۆتىڭ پرەزيدەنتتىك سايلاۋلارى
كوسارەۆ لەنيننىڭ دەنەسىن قازاقستانعا اكەلۋ تۋرالى ايتقانى
Abai.kz
