مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر اراسىندا قىزمەتكە ءوز توبىڭمەن كەلىپ، ءوز توبىڭمەن كەتۋ، ياعني «كوماندالىق ءادىس» توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعاساڭ، سۋىرىلىپ العا شىعاتىندار نەكەن-ساياق. ويتكەنى «كوماندالىق ءادىس» قوعامدا قولداۋ تاپپاسا دا، ونىڭ ەركىن شەكتەۋدى ەشكىمنىڭ قولعا العىسى جوق. ءبىر قىزىعى، ءبىز سوزگە تارتقانداردىڭ بارلىعى بىردەي سىر اشۋدان ساقتانىپ، «كوماندالىق ءادىستى» «جەردەن الىپ، جەرگە سالدى». سويتە تۇرا، شەنەۋنىكتەردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن، مەيلى كوماندالىق جۇيەگە تىم اۋەس-اق. قاشاننان بار مۇنداي «كوماندالىق ءادىستى» قازىر ەشكىمنەن جاۋىپ-جاسىرا المايسىڭ دا. جالپى، وسى «كوماندالىق ءادىستىڭ» قانشالىقتى كەرەگى بار؟ كەلتىرەر كەساپاتى قانداي؟ بۇل جونىندە باتىل سويلەپ، ويلارىن اشىق ايتقان مىنا ازاماتتار بىلاي دەيدى.

قىدىرالى بولمان، قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى:

مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر اراسىندا قىزمەتكە ءوز توبىڭمەن كەلىپ، ءوز توبىڭمەن كەتۋ، ياعني «كوماندالىق ءادىس» توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعاساڭ، سۋىرىلىپ العا شىعاتىندار نەكەن-ساياق. ويتكەنى «كوماندالىق ءادىس» قوعامدا قولداۋ تاپپاسا دا، ونىڭ ەركىن شەكتەۋدى ەشكىمنىڭ قولعا العىسى جوق. ءبىر قىزىعى، ءبىز سوزگە تارتقانداردىڭ بارلىعى بىردەي سىر اشۋدان ساقتانىپ، «كوماندالىق ءادىستى» «جەردەن الىپ، جەرگە سالدى». سويتە تۇرا، شەنەۋنىكتەردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن، مەيلى كوماندالىق جۇيەگە تىم اۋەس-اق. قاشاننان بار مۇنداي «كوماندالىق ءادىستى» قازىر ەشكىمنەن جاۋىپ-جاسىرا المايسىڭ دا. جالپى، وسى «كوماندالىق ءادىستىڭ» قانشالىقتى كەرەگى بار؟ كەلتىرەر كەساپاتى قانداي؟ بۇل جونىندە باتىل سويلەپ، ويلارىن اشىق ايتقان مىنا ازاماتتار بىلاي دەيدى.

قىدىرالى بولمان، قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى:

ءيا
- «كوماندالىق ءادىس» تالاي پىكىرتالاسقا ۇشىراعان وزەكتى تاقىرىپ بولسا دا، ءبىر شەشىمى تابىلماي-اق قويعان قۇبىلىستاردىڭ قاتارىندا. بىرەۋ قولداپ جاتادى، بىرەۋ تاس-تالقانىن شىعارىپ، سىنعا الادى. ال مەن قولدايتىنداردىڭ ءبىرىمىن. ءوز باسىم، بۇل ءادىستى تەك يگىلىكتى ىستەرگە عانا پايدالانىپ كەلەمىن. ازىرگە وپىق جەگىزگەن جەرى بولعان ەمەس. وعان ۇركە قاراعانىمىز ارتىقتاۋ بولار دەپ ويلايمىن.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، مەن اۋەلدە الماتى، كەيىن استانا قالالارى اكىمشىلىكتەرىنىڭ مادەنيەت دەپارتامەنتتەرىن باسقاردىم. جاسىراتىنى جوق، قاي جەرگە بارسام دا مەن ءوزىم سەنەتىن، كەرىسىنشە ماعان سەنەتىن جانداردى بىرگە ەرتىپ ءجۇردىم. ويتكەنى مەن كوماندامەن جۇرگەندى قالايمىن. ونىڭ استارىندا ەشقانداي ارام ويىم جوق. بىلايشا ايتقاندا، جەكە قاجەتتىلىگىمدى ويلاعاندىقتان ەمەس.

مەن ءۇشىن «كوماندالىق ءادىس» - ماعان سەنىپ تاپسىرىلعان جۇمىستىڭ قارقىنىن ارتتىرۋدىڭ بىردەن ءبىر مەحانيزمى دەر ەدىم. ءتىپتى كەمشىلىگىن بەتىنە باسىپ، داۋىس كوتەرۋگە ءماجبۇر بولساڭ دا، بۇرىننان تانىس ادام ول قىلىعىڭدى كوڭىلىنە الماي، ىڭعايىڭا قاراي ىعىسادى. ەگەر قاسىڭدا ءسوزىڭدى ەكى ەتپەي ورىندايتىن، جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىڭدى قولدايتىن، سونى جاقسى مەڭگەرگەن ادامدار جۇرسە، ءبىر جاعى - ۇجىمدا بەرەكە-بىرلىك ورنايدى، ەكىنشى جاعى - ۋاقىتتى ۇنەمدەيسىڭ. ال ۋاقىت - قىمبات. ەشقاي باسشى ءبىر جەردە ماڭگى وتىرمايدى. ەرتەڭ اۋىسادى. سوندا كىم بولسا دا ىلكىمدى ءىس تىندىرىپ ۇلگەرىپ، ارتىندا ءوز قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەتسەم دەيدى. وسىنداي سىن ساتتە ءبىرى وڭ كوزىڭ، ءبىرى سول كوزىڭ سياقتى، جانىڭدا تىلەكتەس ادامدار جۇرسە، قولىڭ دا ۇزارا تۇسەدى. ايتپەسە، جاڭا كەلگەن باسشى قاراماعىنداعىلارمەن تانىسىپ-ءبىلىسىپ، ورتاق مۇددە قالىپتاستىرامىن دەگەنشە، قانشا ۋاقىت كەتەدى.

كەيدە ءتىپتى ءىس-قاعازدارىنىڭ ءوزى تياناقتى تىركەلمەسە، ول دا ايتارلىقتاي جۇمىس ىرعاعىن بۇزىپ، ىعىرىڭدى شىعارادى. وسى سىندى ءتۇرلى كەدەرگىلەر كوپ كەزىككەن جەردە پروبلەمالار دا قوردالانا بەرمەك. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە «كوماندالىق ءادىستىڭ» ساناۋلى ادامدارعا تيگىزەر زياندى، زياندى ەمەس جاقتارىنان بۇرىن، ەڭ ماڭىزدى ماسەلە - ەل مۇددەسىن ويلاۋىمىز كەرەك.

كەيبىرەۋلەر «كوماندالىق ءادىس» جەمقورلىققا اكەپ تىرەيتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى دەپ ويلايدى. وعان مەن كەلىسپەيمىن. جەمقورلىققا بەيىم ادامعا جىمقىرۋدىڭ جولى دا جەتەرلىك.

ءسوز سوڭىندا ايتا كەتەيىن، قازىر وسى ادىسكە تىيىم سالۋ قاجەتتىگى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ جاتىر، شىنىمەن دە سولاي بولسا، ول مەن ءۇشىن سونشالىقتى شەشىلمەيتىندەي قيىن شارۋا ەمەس، جۇمىستى العا سۇيرەيتىن باسقا دا امالداردى قاراستىرعان بولار ەدىم.

ءاليا مۇحامەدجانوۆا، قازاقستان پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى مەملەكەتتىك قىزمەتتى مودەرنيزاتسيالاۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى:

جوق
- مەن ءوزىم وسىنداي «كوماندالىق ادىستەن» زارداپ شەككەن اداممىن. بۇرىندارى قىزىلوردا وبلىسىنداعى اكىمشىلىكتە مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ كەڭەسشىسى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەدىم. كەيىن ىشكى ساياسات باسقارماسىنا باسشى ەتىپ تاعايىندادى. ماقتانعانىم ەمەس، مەن وزىمە تاپسىرىلعان جۇمىستى ابىرويمەن ورىنداۋعا تىرىستىم. جاڭا يدەيالار ەنگىزىپ، ىشكى ساياسات جۇمىسىن جاقسارتۋدا كۇش-قۋاتىمدى ايامادىم. اتاپ ايتسام، بۇرىن بولماعان ساراپتامالىق، الەۋمەتتىك ورتالىق اشساق دەپ ويلاپ، سول باعىتتا ازدى-كوپتى جۇمىستار دا ىستەلىنە باستاعان. وكىنىشكە قاراي، بارلىق ءىس-ارەكەتتەرىم بوس اۋرەشىلىك بولدى دا، ورتا جولدا توقتاپ قالدى. ال كەيىن مۇحتار قۇل-مۇحاممەد كەتىپ، ورنىنا باسقا اكىم كەلگەندە ولار مەنەن قۇتىلاۋعا اسىقتى. ايتەۋىر شەتتەتە بەردى. ءسويتىپ، جۇمىستان كەتۋگە ءماجبۇر بولدىم.

وتكەندى ەسكە ءتۇسىرىپ وتىرعانداعى سەبەبىم، بىرەۋدەن كەك الىپ، وزگەنىڭ اتىنا كىر كەلتىرۋ ەمەس. مۇمكىن، ولاردىڭ وسىنداي ارەكەتكە بارۋلارىنا ءبىر سەبەپتەر بولعان دا شىعار. مەنىڭ ايتقالى وتىرعانىم، كوماندالىق ءادىستىڭ كەلتىرەر زيانىنىڭ كوپتىگى.

ماسەلەن، اكىم كەتسە دە، جۇمىس جالعاسىپ جاتتى عوي. قالعان ازاماتتار بۇرىننان جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەر. ولاردىڭ تاجىريبەسى بار، جۇمىستارىن جەتىك بىلەدى. ولاردىڭ بارلىعىن جۇمىستان بوساتىپ، ورىندارىنا جاڭا قىزمەتكەرلەر العاننان كىم نە ۇتادى؟ ءبارىن قايتادان باستاۋعا تۋرا كەلەدى. ولار ۇيرەنىسىپ، جاڭا ورىنعا بەيىمدەلەم دەگەنشە ۋاقىت كەتەدى ەمەس پە؟ باسقاسىن ايتپاي-اق قويايىن، ماسەلەن، اكىمشىلىككە جۇكتەلەر مىندەت وتە زور. «سەن ۇيرەنىپ ال، مەن كۇتە تۇرارمىن» دەمەيدى عوي. سول كەيىنگى كەلگەن كوماندا قالىپتاسامىن دەگەنشە، اكىم تاعى اۋىسۋى ابدەن مۇمكىن. سوندا ول دا ءوز كومانداسىن ەرتە كەلسە، نە بولعانى؟
سوندىقتان دا «كوماندالىق ادىسكە» ءوز باسىم ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. مەنىڭ ويىمشا، بۇعان قارسى كۇرەس جۇرگىزبەسە بولمايدى. اناۋ ءبىر كەزدەرى جاۋاپتى حاتشى قىزمەتى ەنگىزىلگەندە، مينيسترلەر اراسىندا اۋىس-ءتۇيىس بولسا دا، وسىنداي پايداسىنان زيانى كوپ، ياعني مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ كوشپەندىلەردىڭ كۇيىن كەشۋى سياقتى «كوماندالىق ادىسكە» جول بەرمەيدى دەپ قۋانعان ەدىك، وكىنىشكە قاراي، ناتيجەسىن كورە الماي وتىرمىز. قايسىسى بولسىن مەيلى، جاڭا باسشى ءوز كومانداسىمەن جۇرگەندى قالايدى. قالاي دەسەك تە، بۇعان توسقاۋىل قويۋ ەكىتالاي. سوندىقتان دا «كوماندالىق ءادىستى» بولدىرماۋدىڭ مىنانداي جولىن ۇسىنار ەدىم: باسشىلار كەلگەندە مەيلى ساياسي كومانداسىن اۋىستىرسىن، بىراق اكىمشىلىك جاعىن قوزعاماسىن. مەن جۋىردا گەرمانيادا بولىپ قايتتىم. ول ەلدە مىسال ءۇشىن، مەرياداعا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر زەينەتكەرلىككە شىققانشا وتىرادى. سەبەپسىز جۇمىستان شىعارۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس نارسە. ونىڭ ارتى ۇلكەن داۋعا ۇلاسادى.

ءتۇيىن
راسۋل جۇمالى، ساياساتكەر:

- ەگەر دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە جۇگىنەتىن بولساق، بىزدە قازاقستانداعى سياقتى مەملەكەتتىك ورگاندار، ۆەدومستۆولار باسشىلارى جانە مينيسترلەر ءجيى اۋىسپايدى. ورتا ەسەپپەن بىزدەگى مينيسترلەر ءبىر جەردە 2-2,5 جىل عانا وتىرادى. ۇكىمەت باسشىلىعى دا ءدال سولاي. بۇل - مەملەكەتتىك باسقارۋداعى تۇراقتىلىقتىڭ ورنىقپاعاندىعىنىڭ بەلگىسى. ءبىر قالىپتى ساياساتتىڭ جوقتىعىنىڭ كورىنىسى. وزگە وركەنيەتتى ەلدەردە مينيسترلىككە كەلگەن ادام تىزگىندى 5-7 جىلداي ۇستايدى. ياعني سول سالاداعى جۇمىس بابى، قاعيدالار وزگەرىسسىز قالادى دەگەن ءسوز. وكىنىشكە قاراي، بىزدەگى مينيسترلەر كەلە ءوز ەرەجەلەرىن، ءوز ءتارتىبىن ەنگىزەدى. ۋاقىت ازدىق ەتكەندىكتەن، كوبىنە-كوپ ولار ىسكە اسپاي قالادى.
جالپى، «كوماندالىق ءادىستىڭ» ءتيىمدى دە، ءتيىمسىز دە جاعى بار. دەسەم دە، مەن جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ بۇل ادىسىنە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى كەزدەرى «كوماندالىق ءادىستىڭ» ءتيىمسىز جاعى باسىمدىق الىپ بارادى. «كوماندالىق ءادىستىڭ» بىرقاتار بىلىق-شىلىقتاردىڭ ورىن الۋىنا اكەپ تىرەيتىنى كىمگە دە ايان. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ نەگىزگىسى - جەمقورلىق. قاتتى كەتتى دەمەڭىزدەر، كەيبىرەۋلەر «كوماندالىق ءادىستى» پايدا تابۋدىڭ قۇرالى رەتىندە پايدالاناتىنى جاسىرىن ەمەس. بۇعان تىيىم سالماي، ەلدە ءتارتىپ ورناتۋ قيىنعا سوعادى.

ءلاززات بەكتەمبەكوۆا

«الاش ايناسى» گازەتى 25 ماۋسىم 2009 جىل