ارمان المەنبەت. تەرەزەدەگى جاپىراق
وڭتۇستiك باتىستان سوققان ىزعارلى جەل سiبiرلەپ جاۋعان جاڭبىردى بۇركiپ تۇر. سوققان سايىن ىشقىنا تۇسكەن. اعاشىنان ايىرىلىپ، قايدا تۇسەتiنiن ايقىنداي الماي، جەلگە قيپاقتاي بەرگەن جاپىراقتاردى تورمەن قاباتتالعان كىشكەنە تەرەزەنiڭ اينەگiنە جابىستىرا الماي اۋرەگە تۇسەدى. اينەكتiڭ ار جاعىندا اعاشتان قيىلىپ، شەتتەرi بەدەرلەنiپ ىستەلگەن ۇستەلدە قاراما-قارسى ەكi جiگiت وتىر. بiرiنiڭ قاسى قاباعىن تۇگەل جاپقان، جاعى شىعىڭقى، وتىرىسىندا بەكزاتتىق بايقالادى، ءوڭi اق قۇبا. اتى - ايدار. ەكiنشiسiنiڭ ءجۇزi قوڭىرقاي، قويۋ قارا شاشى كوزiنە تۇسكەن، بۇركiت تۇمسىق، جۇقالتاڭ ەرiندi. نىسپىسى - دۋلات. ەكەۋىنىڭ دە الدارىندا جەلiنiپ بiتپەگەن تاماقتارى.
وڭتۇستiك باتىستان سوققان ىزعارلى جەل سiبiرلەپ جاۋعان جاڭبىردى بۇركiپ تۇر. سوققان سايىن ىشقىنا تۇسكەن. اعاشىنان ايىرىلىپ، قايدا تۇسەتiنiن ايقىنداي الماي، جەلگە قيپاقتاي بەرگەن جاپىراقتاردى تورمەن قاباتتالعان كىشكەنە تەرەزەنiڭ اينەگiنە جابىستىرا الماي اۋرەگە تۇسەدى. اينەكتiڭ ار جاعىندا اعاشتان قيىلىپ، شەتتەرi بەدەرلەنiپ ىستەلگەن ۇستەلدە قاراما-قارسى ەكi جiگiت وتىر. بiرiنiڭ قاسى قاباعىن تۇگەل جاپقان، جاعى شىعىڭقى، وتىرىسىندا بەكزاتتىق بايقالادى، ءوڭi اق قۇبا. اتى - ايدار. ەكiنشiسiنiڭ ءجۇزi قوڭىرقاي، قويۋ قارا شاشى كوزiنە تۇسكەن، بۇركiت تۇمسىق، جۇقالتاڭ ەرiندi. نىسپىسى - دۋلات. ەكەۋىنىڭ دە الدارىندا جەلiنiپ بiتپەگەن تاماقتارى.
- مەنiڭ بiر دوسىم بار ەدi, - دەدi دۋلات، - بiر سىنىپتا وقىعانبىز. بوزبالا كەزدەن بiر ءۇيدiڭ بالاسىنداي بولىپ، ەكi ۇيگە كەزەك قونىپ وستiك. بiزدiڭ اۋىلدىڭ قىسى قاتتى بولادى. سەگiزiنشi سىنىپ وقىپ جۇرگەنiمiزدە جەلتوقساننىڭ ورتاسىنا جەتپەي-اق ونىڭ ۇيiندە دە، بiزدiڭ ۇيدە دە كومiر بiتتi. سول جىلى وتىن تۇسiرمەگەن بولاتىنبىز. وتباسىنىڭ قورعانى ەكەۋiمiز بولىپ قالدىق. ويتكەنi, ەكەۋiمiزدiڭ دە اكەلەرiمiز سول كەزدەردە جاپپاي بەلەڭ العان سالت بويىنشا اراق iشiپ كەتكەن ەدi. ەرتەڭگىلىك كەتىپ، كەشكىسىن سۇيرەتىلىپ كەلەتىن ول كiسiلەردەن قايىر كۇتۋدەن قالعانبىز. امان بولسا بولدى دەيمىز. شەشەلەرiمiز قانشا تىرىسسا دا، قاقاعان سۋىقتا كومiر تاسۋعا قايراتتارى قايدان جەتسiن، ون تورتكە ەندi تولعان بiزگە قارايدى. جۇمىستا بiرگە iستەيتiن، جەگجاتتىعى بiر كiسiلەرمەن كەلiسiپ كەلەدi دە: «ەكi قاپ كومiر بەرەتiن بولدى»، - دەيدi, وعان دا ءتاۋبا دەگەندەي قىلىپ. بۇگiن بiزدiڭ ۇيگە اكەلسەك، ەرتەسiنە دوسىمنىڭ ۇيiنە تاسيمىز. تاسيمىز دەپ ايتۋعا قازiر وڭاي. ول كەزدە بۋىنىمىز ءالi قاتپاعان، زiلدەي قاپتى كوتەرiپ شاناعا سالۋدىڭ ءوزi بiز ءۇشىن وڭاي ەمەس. تەرى قولعاپتان ءوتىپ كەتكەن سۋىق ونسىز دا ءالسىز ساۋساقتاردى جانسىزداندىرىپ، ودان سايىن السىرەتە تۇسەدى. باسقا دوستارىمىزعا كورiنiپ قالۋعا ۇيالىپ، تۇندە باراتىنىمىز تاعى بار. قاراڭعىدا شاڭى بۇرقىراعان كومiرقورانىڭ iشiندە قاپتىڭ اۋزىن بايلاي الماي بiراز اۋرە بولۋشى ەدىك. ونداي كۇندەرى ساباقتان كەيiنگi بار بiتiرگەن جۇمىسىمىز سول بولادى. كەشكە ەتسىز كوجەنى ازەر تاۋىسىپ، توسەككە قۇلاۋشى ەدىك. ءسويتiپ، سونشا اۋرەشiلiكپەن كەلگەن بايلىعىمىز ەكi جۇماعا جەتپەي قايتا تاۋسىلادى. تەمiر شانانى سۇيرەپ، تاعى شىعامىز. ول جiگiت ەكەۋiمiزدi جاقىنداتقان دا سونداي قيىندىقتار شىعار. كەيiن ستۋدەنت بولعان كەزدە بiر-بiرiمiزگە ءوتiنiش ايتا قالساق، مiندەتتi تۇردە ورىندايتىن ەدiك. بوستان بوسقا مازالامايتىنبىز، ارينە. بiراق ەكەۋىمىز دە قانداي جاعدايدا دا شاقىرا قالساق، كەلەتiن بiر ادامنىڭ بار ەكەنiن بiلiپ ءجۇرۋشi ەدiك. سول دوسىم ەكi جىل بۇرىن وتاۋ قۇردى. كەلiنشەگi ماعان و باستان-اق جىلى قاباق تانىتپاپ ەدى، اقىرى ۋاقىت وتە كەلە دوسىم دا ءجۇزi تانىس ادامداردىڭ قاتارىنا قاراي ىعىسا بەردi. بiر مەزگiل ۇيiنە شاقىرۋسىز بارىپ، ارقا-جارقا بولىپ وتىرا الماعان سوڭ، نەسi دوستىق. ايتەۋiر، ايەلiمەن دۇرىس بولسىن دەپ تiلەۋلەس بولىپ ءجۇرiپ جاتىرمىن. ەندi ونداي دوس تابىلا ما، جوق پا؟! مەن وعان كەرەگi جوق شىعارمىن، بiراق ول ماعان سەكسەن-توقسانعا كەلىپ، الجىعانعا دەيiن كەرەك ەدi...
- بiزدiڭ اۋىلدا بiر قاريا قايتىس بولعاندا بالا كەزدەن بiرگە وسكەن دوسى ءوز ءۇيiنiڭ ارتىنا بارىپ ۇزاق جىلاعان ەكەن، - دەدi ايدار ازداعان ۇنسىزدىكتەن كەيiن، - ول ەكi قارتتىڭ دوس ەكەنiن ەستiسەم دە، بiرiنiڭ ۇيiنەن بiرi شىقپاي، ۇنەمi بiرگە جۇرگەنiن كورگەن ەمەسپiن. ايتەۋىر، بىردە اۋىلدا اس بەرىلگەن كەزدە الگى شال قازى-قارتادان كەسىپ، قاعازعا وراپ الىپ، «كەنبايعا اپارايىن»، - دەپ، توسەك تارتىپ جاتقان دوسىنا كەتىپ بارا جاتقانىن كورگەنمىن. مۇمكiن دوستىق دەگەن بiر كەزدەرi بiرگە وتكەرگەن ساتتەر مەن بiرiنiڭ سىرىن بiرi بiلۋ عانا شىعار. ەر جەتكەننەن كەيiنگi كەزدە بۇرىنعىداي شۇيiركەلەسپەسەڭ دە، اندا-ساندا كەزدەسiپ قاپ، نەمەسە الىستا ءجۇرiپ اماندىعىن بiلiپ ءجۇرۋدiڭ ءوزi بiر عانيبەت-اۋ. جاقىندا اكەمنiڭ اعاسى وسىندا كەلگەن ەدى. ەكەۋiمiز قۇپتان نامازىن بiرگە وقىدىق. نامازدان سوڭ مەن قۇران وقىدىم دا، باتاسىن سول كiسi جاسادى. «وقىلعان قۇران ساۋابىن الديلەپ-الپەشتەپ داۋلەتيارۇلى جولامانعا باعىشتايمىز»، - دەدi. مەن بالا كەزiمدە وسى اعامنىڭ ۇيiنەن كوزi كۇلiمدەپ تۇراتىن سۇلۋ ءوڭدi, جۇقا مۇرتتى جولامان دەگەن كiسiنi جيi كورەتiنمiن. قالالىق دراما تەاترىنىڭ ءارتiسi تۇعىن. جاپ-جاس ەدi. ارينە، ول كەزدە بۇل كiسi دە شاشىنا اق تۇسە قويماعان، وتىزدىڭ ورتاسىنداعى دەر شاعى. ەكەۋi ازiلدەسiپ، جولاماندى اعام ادەمi كوزiنە قاراپ، «بوتاگوز» دەپ اتايتىن. كەيiن سول جولامان سۋعا كەتiپ، قايتىس بولىپتى دەپ ەستiگەنبiز. وسىدان نەشە جىل بۇرىن... نامازدان كەيiن: «الگiندە قۇران باعىشتاعان كiسiڭiز سول باياعى جولامان با؟»، - دەپ سۇرادىم. «بوتاگوز عوي»، - دەدi بەتi شالبارلانا باستاعان اعام، - «مارقۇم وسى جاقتىڭ جiگiتi ەدi...». قاتارى سيرەۋدiڭ ءدامiن تاتا باستاعان بۇل اعام، مارقۇم دوسىنىڭ ەلiنە كەلگەندە «بوتاگوزiنە» جاساپ جاتقان وزiنشە بiر قۇرمەتi ەكەن. مۇمكiن جانىمىزدا جۇرگەن سوڭ بار دوستارىمىزعا رەنجي بەرەتiن شىعارمىز. قاپىدا ايىرىلىپ قالساق، ورىنىن سيپاپ قالاتىن دا شىعارمىز، كiم بiلسiن.
- لەرمونتوۆتىڭ كەيiپكەرi «ەكi دوستىڭ بiرi - ەكiنشiسiنiڭ قۇلى» دەۋشi ەدi. سول ءسوزدiڭ جانى بار ما ەكەن الدە...
- ارداقتى پايعامبارىمىز «جۇماقتا اركiمنiڭ بiر دوسى بولادى، مەنiڭ جۇماقتاعى دوسىم - وسمان» دەپ، حازiرەتi وسماندى كورسەتكەن ەكەن. دەمەك، دوستىق ەشقانداي دا قۇلدىق ەمەس دەگەن ءسوز.
- مۇمكiن. بiراق دوستىقتىڭ الدانىش بولۋى دا كادiك. جالعىزسىراپ قالماس ءۇشiن، بiرەۋمەن الدانۋ. سوسىن ول سەنi اياعاندىقتان دوسىڭنىڭ كەيپiنە ەنەدi.
- جاقىندا وقىدىم دەگەن حەمينگۋەيدiڭ «شال مەن تەڭiزiندەگi» بالا مەن شالدىڭ قارىم-قاتىناسىن ايتىپ وتىرسىڭ عوي. مۇمكiن الدانىش پەن ايانىش قانا ەمەس، ول جەردە ادامگەرشiلiك تە بار شىعار. ومiرگە دەگەن وشپەندiلiككە تالپىنعانشا، شاما كەلگەنشە مەيiرiمگە ۇمتىلعان ءجون-اۋ...
سۋي باستاعان تاماقتارىنا قولدارىن سوزدى. از ۋاقىت دامىلداۋعا توقتاعانىمەن، ەكەۋiنiڭ دە ءالi ايتارلارى كوپ ەكەنi كورiنiپ تۇر.
دالادا جەل كۇشەيە تۇسكەن. Iشiن تارتا سوققانىنا قاراعاندا، ارتى قارعا ۇلاساتىن دا ءتۇرi بار. كiم بiلسiن... ىزعارى بار، ءتۇرi جامان.
اينەككە ءار جەرىنەن ءۇش جاپىراق جابىسىپتى.
«اباي-اقپارات»
