وسىدان ءۇش-ءتورت كۇن بۇرىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا «شالاباەۆانىڭ «شالا» ابايى» اتتى ماقالا جاريا بولدى. وندا الماتىداعى ءا.قاستەەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايىنىڭ اۋلاسىنا ورناتىلعان تاس ءمۇسىن تۋرالى ايتىلعان ەدى.

شىندىعىندا تۇعىرداعى تاس مۇسىننەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى جۇرت ابايدىڭ بەينەسىن تانىپ جاتتى. «قازاقتىڭ باس اقىنىنىڭ باسىن عانا قىلتيتىپ قويىپ، مۇنشالىق قورلاۋعا بولا ما»، دەدى ءبىراز جۇرت. «جاڭاشا ۇلگىدەگى» مۇسىنگە جۇرت ءتۇرلى تەڭەۋ ايتىپ جاتتى. نارازىلىق ءبىلدىردى. ءمۇسىندى الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتتى. كەيىن، مۇراجاي باسشىلىعى رەسمي اقپارات تاراتتى. «ول – اباي ەمەس! «ابىز اتا» دەگەن كومپوزيتسيا»، - دەدى. جۇرت وعان دا سەنگەن جوق. اقىرى الماتى اكىمدىگى تاس ءمۇسىننىڭ بەتىن شۇبەرەكپەن بۇركەپ، جۇرت كوزىنەن تاسالاپ قويدى.

جاسىراتىن جوق، ءبىز دە ايدىك مۇسىننەن اۋەلى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ بەينەسىن كوردىك. سوسىن جازدىق. ءبىز سەكىلدى ونداعان سايت جازدى. جەلىدە قانشاما جۇرت شۋلادى. ءمۇسىن اۆتورى – شوقان تولەش دەگەن كىسى ەكەن. ءمۇسىنشى شوقان تولەشتىڭ قىزى بوتاگوز تولەش داۋ تۋدىرعان مۇسىنگە قاتىستى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا ەگجەي-تەگجەيلى ماعلۇمات بەرگەن ەدى. مارحابات...

(بوتاگوز تولەش)

- اۋەلى ەسكەرتكىشتەگى كىم؟ اباي ما، ەمەس پە؟

- اۋەلى بۇل – ەسكەرتكىش ەمەس! جۇرت وسىعان نازار اۋدارسا ەكەن دەيمىن. بۇل جەكە ادامنىڭ تۆورچەستۆالىق جۇمىسى. وزىنىڭەركىن ويى، فانتازياسىمەن جاسالعان اۆتورلىق كومپوزيتسيا. بارلىق اقپاراتتا ەسكەرتكىش دەپ ايتىلدى، جازىلدى. جۋرناليستەرگە دە وكپەلەيتىنىمىز – اقپاراتتى جاريالاردا بۇل نەعىلعان ءمۇسىن، ونىڭ اۆتورى كىم ت.ب. ءبىلىپ الۋى كەرەك ەدى عوي. بۇل ەسكەرتكىش ەمەس – كومپوزيتسيا! ورىسشا ايتقاندا – ارت وبەكت! 

(كومپوزيتسيا ەسكيزى)

- قاشان جاسالعان؟

- يدەيانىڭ ءوزى سوناي 90-شى جىلدارى تۋعان. 1994-95 جىلدارى العاشقى ەسكيزدەرى جاسالعان. مەن سول جىلدارداعى ەسكيزدەردى دە تاۋىپ، ءوزىمنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشامدا جاريالاعان ەدىم. ول جەردە انىق جازىلىپ تۇر. كومپوزيتسيانىڭ اتاۋى – «قاريا» نەمەسە «ابىز اتا» دەپ كورسەتىلگەن.

(ەسكيز جوباسى)

- ابايعا قاتىسى جوق...

-ءيا، ول جەردە اباي اتامىزعا ەشقانداي قاتىسى جوق. ال ەندى جۇرت ول مۇسىننەن ابايدىڭ وبرازىن كورە مە، جوق باسقا ادامنىڭ وبرازىن كورە مە، ول ءار ادامنىڭ ءوز تالعامىنا، وي-ورىسىنە بايلانىستى عوي. بۇل ارت وبەكتىنىڭ بيىكتىگى 5,5 مەتر. نەگە ۇلكەن ەتىپ جاسالعان؟ جاڭاعى «ابىز اتانىڭ» الىپتىعىن كورسەتۋ ءۇشىن...

- مۇراجاي تاراتقان اقپاراتتا بيىكتىگى 3,5 مەتر دەپ ايتىلدى عوي...

- ءيا، ول جەردە قاتە كەتىپ قالعان ەكەن. نەگىزى 5,5 مەتر.

- بۇل ءمۇسىنىڭ ابايعا ەش قاتىسى جوق ەكەنىن مۇراجاي باسشىلىعى دا ايتتى. قازىر ءسىز دە ايتىپ وتىرسىز. بۇل تەرىستەمە اقپاراتتا دا جاريالانلدى. بىراق، كوپ جۇرت مۇنى – اقتالۋ دەپ قابىلدادى...

- راس، كوبىسى اقتالىپ جاتىر دەيدى. اقتالۋ دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ورىنسىز دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى ءبىز اقتالىپ تۇرعان جوقپىز. ءبىز اقيقاتىن ايتىپ تۇرمىز. بۇل ءمۇسىن – زاماناۋي تۇردە جاسالعان. كلاسسيكالىق ەمەس، اكادەميالىق ەمەس. اباي اتامىزعا ارنالعان ەسكەرتكىش ەمەس ەكەنىن دە جاريالاپ جاتىرمىز. ەسكەرتكىش دەۋگە دە كەلمەيدى. بىراق، سونىمىزدىڭ ءوزىن اقتالۋ دەپ قابىلداپ جاتىر.

- بۇل ءمۇسىن ءا.قاستەەۆ مۇراجايىنىڭ اۋلاسىنا قاشان قويىلدى؟

- قاراشا ايىندا. قىس كەزىندە. اكەمىز حابارلاسىپ، ايتتى كەشە. ول كومپوزيتسيانىڭ بىتپەگەن جەرلەرى بار ەكەن ءالى. قىستا ورناتىلعاندىقتان، ونىڭ ۇستىنە شىعىپ، ۇساق دەتالدارىن جاساۋعا مۇمكىندىك بولماعان ەكەن. سوسىن، كۇن جىلىنعانىن كۇتىپ، ماستەر كلاسس ۇيىمداستىرىپ جاساماق بولىپتى. بىراق، اقپان ايىندا كيپردەن شاقىرتۋ كەلگەندىكتەن، سول جوباعا كەتكەن. قازىر جۇمىس ۋاقىتشا توقتاپ تۇر.

- بۇل ءمۇسىن اكىمدىكتىڭ تاپسىرىسى ما؟

-جوق. بۇل اكىمدىكتىڭ تاپسىرىسى ەمەس. جالپى ەشكىمنىڭ تاپسىرىسى ەمەس. اكەمنىڭ ءوز قاراجاتىنا جاسالعان دۇنيە. 2011 جىلى باستالىپ، 2019 جىلى عانا اياقتالدى. 8-9 جىلداي ۋاقىت جۇمسالدى. يدەيا مەن العاشقى ەسكيزى 1994 جىلى جاسالعانىن جوعارىدا ايتتىم. العاشقى ءمۇسىنى قولادان جاسالعان ەدى. 50-60 سم. عانا بولعان. ول ءمۇسىن ساتىلىپ كەتكەن.

(سۋرەت arasha.kz سايتىنان الىندى)

- نەگە سۇراپ وتىرمىن... داۋلى ديسكۋسسيادان كەيىن اكىمدىك ءمۇسىندى شۇبەرەكپەن بۇركەپ قويىپتى...

- ءيا، مىنا داۋ شىعىپ، حالىق شۋلاعاننان كەيىن جەرگىلىكتى اكىمدىك ول ءمۇسىننىڭ بەتىن ماتامەن جاۋىپ تاستادى. ءار ادامعا جەكە-جەكە جەتكىزىپ، ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس قوي. اۆتورى حالىققا اقپارات بەرىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرسىن دەگەن شىعار. ءوزىم جەلىدە جازدىم. سۇحبات بەردىم. مۇراجاي باسشىلىعى دا، ءبىز دە اكىمدىككە حات جازىپ، جاعدايدى تۇسىندىرگەن سوڭ قازىر ءمۇسىننىڭ بەتىن اشتى.

- ەگەر ول اكىمدىكتىڭ اكتيۆىندە بولماسا، جەكە ادامنىڭ جەكە كورمەگە قويعان كومپوزيتسياسى بولسا، ول جەكە مۇلىك قوي. اكىمدىكتىڭ ونىڭ بەتىن بۇركەپ نەمەسە ورنىنان الىپ تاستاۋعا قۇقى بار ما؟

-مەنىڭ ويىمشا ونداي قۇقى جوق. مەن زاڭگەر ەمەسپىن. ول جاعىن ناقتى ايتا المايمىن. مەن دە ونەر ادامىمىن. قالايشا ونەردى تۇسىنبەيتىن، ونەردەن مۇلدە حابارى جوق ادامداردىڭ ءسوزىن تىڭداپ، ونەردىڭ بەتىن جاۋاپ، تۇمشالاپ تاستاۋعا بولادى؟ سونى ويلايمىن...

ءبىر جاعىنان ءبىز قالادا تۇرىپ جاتقاندىقتان، ءوزىنىڭ ءبىر زاڭدىلىقتارى بار شىعار. بۇكىل حالىققا ۇناماي جاتقان سوڭ، ونداي شاراعا بارۋى مۇمكىن. بىراق، ونداي  شاراعا باراردىڭ الدىندا اكىمدىك تە ءمان-جايىن ءبىلىپ الۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

- بيىل ابايدىڭ 175 جىلدىعى. وسىعان بايلانىستى سىزدەرگە جەرگىلىكتى نەمەسە باسقا وڭىرلەردەگى اكىمدىكتەردەن تاپسىرىس ءتۇستى مە؟

- اباي تۋرالى ايتا كەتەيىن... وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن فرانتسيانىڭ رەن دەگەن قالاسىندا اباي اتامىزعا بيۋست قويامىز دەپ كونكۋرس جاريالاندى. سول كونكۋرسقا مەنىڭ اكەم دە قاتىستى. سول كونكۋرسقا 2 ەسكيز ۇسىنعان. بىراق، ول كەزدە ءبىز جەڭىپ تۇرىپ، باسقا ادام ءوتىپ كەتتى. ول جارىس، ول سايىس بولعاندىقتان وعان تۇسىنىستىكپەن قارادىق. داۋ قۋعان جوقپىز.

(كونكۋرسقا دايىندالعان اباي ءبيۋستىنىڭ جوباسى)

(كونكۋرسقا دايىندالعان اباي ءبيۋستىنىڭ جوباسى)

ال بۇگىنگى كۇندە ەشقانداي تاپسىرىس تۇسكەن جوق. اكىمدىكتەن دە، باسقاسىنان دا. ابايعا ارنالعان ەسكەرتكىش جاساۋ دەگەن تاپسىرىس بولعان جوق.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى - كلاسسيكالىق جانردا جاسالعان ءمۇسىن بە، جوق زاماناۋي، ستيليزاتسيالانعان جۇمىس پا، باسقا فورما ما،  اۋەلى سونى اجىراتىپ الماي، قالاي ەسكەرتكىش دەپ جاريالاۋعا بولادى؟ انىق-قانىعىنا جەتپەي قالايشا بالاعاتتاۋعا بولادى؟ سوعان رەنجۋلىمىز.

- تەرىستەمە بەرىلدى عوي...

- ماقسات تولىقباي دەگەن جۋرناليست... داۋدىڭ باسى سول كىسىنىڭ پاراقشاسىنان باستالدى. مەن ول كىسىگە حابارلاستىم. ول جىگىتكە ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىم. ول كىسى كوزى جەتكەن سوڭ، ءوز پاراقشسىندا اقپاراتتى تۇزەپ جاريالادى. سول اقپاراتتى تاراتقان باسقا دا كىسىلەر جاي عانا پاراقشاسىنان ءوشىردى، بىراق تەرىستەمە بەرگەن جوق. سول ماقسات تولىقبايدىڭ پاراقشاسىنداعى سۋرەت بارلىق اقپاراتتاردا جاريالاندى. ول وزەكتى تاقىرىپ بولىپ، جاندارىنا باتىپ بارا جاتسا نەگە سول مۇراجايدىڭ اۋلاسىنا بارىپ، سول ءمۇسىندى وزدەرى تۇسىرمەدى؟ نەگە ءوز كوزدەرىمەن بارىپ كورمەدى؟ نەگە اۆتوردى ىزدەمەدى؟ نەگە بىزدەن سۇراعان جوق؟..

- كورمەگە قويىلعان دەدىك قوي. كورمە قاشان ءوتىپ ەدى؟

- اقپاراتتا: «بۇل ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا ارناپ قويىلعان» دەگەن ءسوز بولدى. شىندىعىندا ولاي ەمەس. 2019 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا اكىمىزدىڭ ۇلكەن كورمەسى وتكەن ەدى. 65 جىلدىعىنا ارنالعان. سول كورمەگە قويىلعان. ول جەردە تەك جاڭاعى «ابىز اتامىزدى» عانا كورىپ قاپتى. ول مۇراجايدىڭ اۋلاسىندا باسقا دا مۇسىندەر تۇر عوي. ولاردىڭ دا فورما، ستيلدەرى وزگەشە...

مىسالى بارلىعى داۋرىقتى. «اباي  اتامىزعا ەسكەرتكىش قويىپتى» دەدى. ماقۇل! ابايعا ەسكەرتكىش قويىپتىق دەلىك. بىراق، ونىڭ ءوز رەگلامەنتى بولادى عوي. ەگەر ول ابايعا ارنالعان ەسكەرتكىش بولاتىن بولسا، وىنڭ اشىلۋ ءراسىمىن جەرگىلىكتى اكىمدىك ۇيىمداستىرادى. باق وكىلدەرى مەن زيالى قاۋىم جينالادى. رەسمي اشىلۋى جاسالادى. مۇنىڭ ءبىرى دە بولعان جوق. ويتكەنى، ول ەسكەرتكىش ەمەس، كورمەگە قويىلعان كومپوزيتسيا! ءبىز ءوزىمىز قالاپ، قالانىڭ كەز كەلگەن جەرىنە اپارىپ ەسكەرتكىش اشا سالمايمىز عوي... سوندىقتان، بۇل ءمۇسىننىڭ اباي اتامىزعا ەش قاتىسى جوق ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.

- ۋاقىت ءبولىپ، پىكىر بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

- سىزدەرگە دە راحمەت!

ءاليحان جاناربەك

Abai.kz