جارقىرايدى تەمىرتاۋدىڭ وتتارى
ن.ءا.نازارباەۆ:
ماگنيتكا تاريحى، تەمىرتاۋ تاريحى، ونىڭ ادامدارىنىڭ تاعدىرى مەنىڭ تاعدىرىمنىڭ اجىراماس بولىگى.
ىرگەلى جوبا ىسكە اسادى
ءبىزدىڭ تەمىرتاۋ مەتاللۋرگيالىق كومبيناتىن الىپقا تەڭەۋگە ابدەن لايىق. ال ونى بىلاي قويعاندا، الىپتىڭ الىبى دەۋدىڭ دە ەش ارتىقتىعى جوق. بولات، شويىن، قاڭىلتىر ءوندىرۋ ءجونىنەن ەلىمىزدە عانا ەمەس الەمدەگى كوشباسشى ءوندىرىس وشاعى ەكەنى بارشاعا ايان. وتاندىق يندۋستريانىڭ قاجىماس قارا نارىنداي كاسىپورىن ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن العا ۇمتىلدىرۋىمەن ورنى بولەكتىگىن ءاردايىم ايعاقتاپ كەلە جاتسا، دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە دەم سوقتىرۋى دا ەرەكشە. سول تىنىسىنا قاراي قازاقستاندىق ءوندىرىس ءورىسى كەڭەيىپ، سونى سەرپىن ەسىپ كەلەدى. الىپتىڭ ادىمى ونىڭ قۇلاشىن ودان سايىن قانات جايدىرىپ، ىرگەلى جەتىستىكتەرگە ارقالاندىرا تۇسۋدە. ەلباسى تاپسىرماسىنا سايكەس، بۇل كۇندە ءوزىنىڭ كۇش-قۋاتىن بارىنشا ارتتىرۋعا بەت تۇزەگەن كومبيناتتا جاڭارۋ ارقىلى ەرتەڭگى بيىك بەلەستەرگە بەرىك نەگىز ۇستەمەلەنىپ جاتىر. ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىنداعى وبلىستاعى ەڭ ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبانىڭ ءبىرى دە وسىندا ىسكە اسىرىلۋدا.
ن.ءا.نازارباەۆ:
ماگنيتكا تاريحى، تەمىرتاۋ تاريحى، ونىڭ ادامدارىنىڭ تاعدىرى مەنىڭ تاعدىرىمنىڭ اجىراماس بولىگى.
ىرگەلى جوبا ىسكە اسادى
ءبىزدىڭ تەمىرتاۋ مەتاللۋرگيالىق كومبيناتىن الىپقا تەڭەۋگە ابدەن لايىق. ال ونى بىلاي قويعاندا، الىپتىڭ الىبى دەۋدىڭ دە ەش ارتىقتىعى جوق. بولات، شويىن، قاڭىلتىر ءوندىرۋ ءجونىنەن ەلىمىزدە عانا ەمەس الەمدەگى كوشباسشى ءوندىرىس وشاعى ەكەنى بارشاعا ايان. وتاندىق يندۋستريانىڭ قاجىماس قارا نارىنداي كاسىپورىن ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن العا ۇمتىلدىرۋىمەن ورنى بولەكتىگىن ءاردايىم ايعاقتاپ كەلە جاتسا، دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە دەم سوقتىرۋى دا ەرەكشە. سول تىنىسىنا قاراي قازاقستاندىق ءوندىرىس ءورىسى كەڭەيىپ، سونى سەرپىن ەسىپ كەلەدى. الىپتىڭ ادىمى ونىڭ قۇلاشىن ودان سايىن قانات جايدىرىپ، ىرگەلى جەتىستىكتەرگە ارقالاندىرا تۇسۋدە. ەلباسى تاپسىرماسىنا سايكەس، بۇل كۇندە ءوزىنىڭ كۇش-قۋاتىن بارىنشا ارتتىرۋعا بەت تۇزەگەن كومبيناتتا جاڭارۋ ارقىلى ەرتەڭگى بيىك بەلەستەرگە بەرىك نەگىز ۇستەمەلەنىپ جاتىر. ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىنداعى وبلىستاعى ەڭ ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبانىڭ ءبىرى دە وسىندا ىسكە اسىرىلۋدا.
مەتاللۋرگيا وندىرىسىندە دومنا پەشتەرى اسا ماڭىزدى بۋىن سانالادى. جۇمىس اۋقىمى كوپ رەتتە سولاردىڭ ىسىنە تىكەلەي بايلانىستى بولادى. كەزىندە قۋاتتىلىعى، جاراقتاندىرىلۋى جاعىنان وزىق بولعان بىرقاتارى ەسكىردى، ۇزدىكسىز ۇدەرىسكە مۇمكىندىگى تومەندەدى. سوندىقتان قايتادان كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، تولىقتاي جاڭعىرتىلۋىن ۋاقىت تالابى العا قويدى. بيىلعى جازدا « ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» اق وسىنداي جوباعا ءوتىنىش بەرىپ، اتقارىلۋىن ءوز موينىنا جۇكتەدى. ەل يندۋسترياسىن دامىتۋعا ارنالعان ماڭىزدى قۇرىلىستاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. بۇگىندە كۇننەن-كۇنگە تۇرلەنىپ، تۇلەنۋ ۇستىندەگى № 2 دومنا پەشى وسى قۇرىلىستىڭ قىز-قىز قايناعان ورنى.
ول ەندى از ۋاقىتتان كەيىن جاڭاشا ەكپىن-قابىلەتپەن جۇمىسقا كىرىسكەن كەزدە شويىن ءوندىرۋدى تاۋلىگىنە 3 مىڭنان 3,7 مىڭ تونناعا ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىنى جىلعا شاققاندا 1,3 ميلليون تونناعا دەيىن جەتكىزىلەدى دەگەن ءسوز. بۇعان دەيىن دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە ءونىم كولەمىنىڭ ءوسۋى كاسىپورىن تابىسىن مولايتۋمەن بىرگە ەل ەكونوميكاسىنا پايدا تۇسىرەدى. اتالعان جوبانىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ىسكە قوسىلۋىنا بار كۇش-قابىلەتتى جۇمىلدىرىپ وتىرمىز.
ءسوز ورايىندا ايتقاندا، كومبينات بويىنشا قولعا الىنعان جوبالار ءبىر بۇل عانا ەمەس. سورتتىق يلەك وندىرىسىندە ازىرلەمەلەردى ۇزدىكسىز قۇيۋ ماشينەسى قولدانىلا باستادى. سونىڭ ارقاسىندا ءوندىرىس مادەنيەتتىلىگىن جاقسارتۋعا، ەڭبەك ءونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جاقسى جاعداي تۋدى. مۇنىڭ الدىندا دا كاسىپورىندى قازىرگى زامانعى تەحنولوگيامەن جاساقتاۋعا كوپ كۇش پەن قارجى ارناعان ينۆەستوردىڭ سول ءۇردىستى جالعاستىرۋىنىڭ جارقىن نىشانىنا اتالعان ەكى جوبا تولىق ايعاق. تاياۋ جىلدار ىشىندە بولات ءوندىرۋدى جىلىنا 6 ميلليون تونناعا جەتكىزۋدى كوزدەۋشى «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسى تەمىرتاۋلىقتارعا وسىلايشا بەرىك تىرەك بولاتىندىعىن تانىتۋدا.
تەگىندە، الىپتارعا الىپ ىستەر جاراسادى. تەمىرتاۋ مەتاللۋرگيالىق كومبيناتى سونى ۇستانادى قاشاندا. وسىدان ءبىراز جىلدار بۇرىن قۇلدىراۋعا شاق قالعان كاسىپورىن قازىر دامۋ ورىندە دەپ ايتا الامىز. سول وتپەلى كەزەڭدە ەلباسىنىڭ قولتىقتان دەمەپ، قامقورلىققا الىپ، سەنىمدى ينۆەستور تارتۋىنىڭ ارقاسىندا ەكىنشى ءومىر بىتكەن ءوندىرىس وشاعى كەلەشەگى كەمەلدىگىنە سەنىم ۇلكەن. ويتكەنى، ۇدايى جاڭارۋ، جاڭعىرۋ جولىندا. ال جاڭارۋ بار جەردە تىنىس تىڭ، قادام كەڭ عوي قاشاندا.
پەتر شاتالين، № 2 دومنا پەشىنىڭ قۇرىلىس جونىندەگى مەنەدجەرى.
دەرەك پەن دايەك
تەمىرتاۋ مەتاللۋرگيالىق كومبيناتىندا سوڭعى جىلداردا مىنانداي نىساندار كۇردەلى ءجوندەۋدەن ءوتىپ، ىسكە قوسىلدى:
- №1 قاڭىلتىر قاقتاۋ تسەحى;
- № 1 ۇزدىكسىز بولات قۇيۋ تسەحى;
- جىلىنا 320 مىڭ توننا ءونىم شىعاراتىن ىستىقتاي قالايىلاۋ ءجانە مىرىشتاۋ تسەحى;
- №3 دومنا پەشى;
- سورتتى يلەك ءوندىرىسىندە ازىرلەمەلەردى ۇزدىكسىز قۇيۋ ءماشينەسى;
- № 2 دومنا پەشىنىڭ ىسكە قوسىلۋى جاقىن;
- تاياۋ جىلداردا كومبيناتتا بولات پەن شويىن ءوندىرۋ جىلىنا تيىسىنشە 6 جانە 1,3 ميلليون تونناعا جەتكىزىلەدى.
ءوڭىر ءوندىرىسى ءورىستى
وبلىسىمىز ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىنداعى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرى اراسىندا كوش باستاپ كەلەدى. يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ەنگىزىلگەن جالپى سوماسى 282,2 ملرد. تەڭگە قۇرايتىن 45 جوبانىڭ جىل باسىنان بەرى 9-ىنا جول اشىلدى. سونىڭ ىشىندە وتكەن جىلى قاراعاندى قۇيۋ-ماشينە جاساۋ زاۋىتى بازاسىندا بەلاز جۇك كولىكتەرىنىڭ قوسالقى بولشەكتەرىن شىعارۋمەن قاتار، ونى قۇراستىرۋ دا جولعا قويىلدى. بيىل جىل اياعىنا دەيىن تاعى 15-ءى ىسكە قوسىلادى. بۇلاردىڭ ىشىندە وڭىرلىك قانا ەمەس، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيلىك ماڭىزى بارى از ەمەس. ماسەلەن، تەمىرتاۋداعى №2 دومنا پەشى، «سارى قازىنا» جشس كاتودتى مىس وندىرەتىن زاۋىت قۇرىلىسى، «حورم-ت» جشس فەرروقۇيما ءوندىرىسى كەشەنى، «قازاۆياسپەكتر» كاسىپورنىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ۇشاقتارىن جاساۋ ءوندىرىسى، قاراعاندىداعى جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىن جاڭعىرتۋ مەن قۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ءمانى زور جوبالار قاتارىنا جاتادى.
بايقالىپ وتىرعانداي، وڭىردە وندىرىستىك سالالاردى دامىتۋعا باسىم كوڭىل بولىنگەن. بۇعان مۇمكىندىك پەن الەۋەت جەتكىلىكتى. باسەكەگە قابىلەتتى ونىمدەر كولەمىن ۇلعايتۋ، يندۋستريا يگىلىگىن بەرىكتەندىرۋ العا قويىلعان نەگىزگى ماقسات. دامۋدىڭ زاماناۋي تالعام-تالابىنان تابىلۋعا بەت تۇزەگەن ايماق ەكونوميكاسى الداعى ۋاقىتتا جوعارىدا اتالعانداي ىرگەلى جوبالارعا ارقا سۇيەيدى.
ەربولات كارگين، وبلىستىق كاسىپكەرلىك جانەونەركاسىپ باسقارماسىنىڭ باستىعى.
مەتاللۋرگ بولعانىمدى ماقتان ەتەم
مەن مەتاللۋرگتەر قاتارىنا كەيىندە قوسىلعان جاس بۋىننىڭ ءبىرىمىن. راسىن ايتقاندا ۇلكەن تولقىنىس ۇستىندە كەلىپ ەدىم. اعا ارىپتەستەرىمنىڭ كومەك-قولداۋى، اقىل-كەڭەسى ارقاسىندا بۇرىن بەيتانىس ەڭبەككە ۇيرەنىپ كەتتىم. قازىر ءوزىم دە ءبىراز ءىزباسارلارعا تالىمگەرمىن. دومنا پەشى الدىندا شويىن قورىتۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەسە، سونى مەڭگەرىپ اكەتكەنىمە قۋانىشتىمىن.
ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ باسىم بولىگى جاستار. كوبى اۋىلدىق جەرلەردەن ورتامىزعا قوسىلعان زامانداستار. مەتاللۋرگ بولۋدى شىن جۇرەكتەن قالاعاندارى، قيىن جۇمىسقا شىداعاندارى بەلدى دە بەدەلدى ارىپتەستەرگە اينالىپ كەلەدى. جالپى بىزدە تالپىنعان ازاماتقا كاسىبي بىلىكتىلىكتى كوتەرۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان.
كاسىپورىن كوز الدىمىزدا وزگەرۋدە. كەيدە الدىندا بارعان تسەحقا تاعى ءبىر اينالىپ سوقساڭ تانىماي قالاسىڭ. بۇعان دەيىن № 3 دومنا پەشى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلسە، ەندى مىنەكي، № 2-ءسى سونداي جاڭارعان قالىپقا ەنگەلى تۇر. كۇنى كەشە عانا ءوندىرىستىڭ نە ەكەنىن بىلمەگەن ءبىز الەمگە تانىمال كومبيناتتا ەڭبەك ەتۋدى زور مارتەبە تۇتامىز.
توقتارحان ىسقاقوۆ، جۇمىسشى.
جاڭارۋ، جاكڭعىرۋ قالىپتى ءۇردىس
كومبيناتىمىزدا بارلىق وندىرىستىك بۋىن ماڭىزدى سانالادى. جۇمىستارى ءبىر-بىرىمەن تىعىز بىرلەسىپ، ۇشتاسىپ جاتادى. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلەكترلىبولات بالقىتۋ ءوندىرىسىنىڭ دە وزىندىك ورنى بولەك. قۇرامىنا وتتەگى كونۆەرتور تسەحى بار مۇندا جۇزدەگەن جۇمىسشى ەڭبەك ەتەدى. جىلىنا 5,2 ميلليون توننا دايىن سليابينگ شىعارىلىپ وتىرۋى سولاردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسى. كەيىنگى كەزدە قاتارىمىزدى تولىقتىرۋشى جاستار جاعى كوپ. قيىن دا جاۋاپتى مەتاللۋرگ ماماندىعىن قالاعان ىنتا-ىقىلاستارىنا ريزالىعىمىزدى تاجىريبەمىزدى ۇيرەتىپ، شەبەرلىك شىڭداتۋمەن ءبىلدىرىپ كەلەمىز.
باسقا سالالارداعىداي بىزدە دە ءوندىرىستىڭ جىل سايىن جاڭارىپ، جاڭعىرىپ جاتۋى قالىپتى ءۇردىس. ونسىز بولمايدى. الەمدىك رىنوكتا باسەكەلەستىك ودان سايىن كۇشەيگەن ۋاقىتتا وزىق تەحنولوگيا كومەگى ارقىلى العا ۇمتىلۋ اسا قاجەتتى ارەكەت ەكەنى بەلگىلى. كاسىپورىندى قاناتىندا ۇستاعان «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسىنىڭ بۇل رەتتە كەلەشەگىن ەرتە ويلاپ، دامۋعا دەم بەرۋدە ەشتەڭەدەن ايانباۋى كوڭىلگە كورىك بەرەدى. دەمەك، ماگنيتكامىزدى جاڭا بەلەستەر كۇتەدى. سولاي بولارىنا دا سەنىمىمىز ۇلكەن.
مىسال ءۇشىن بۇگىندە ءوندىرىسىمىزدىڭ تىڭ قۋات كوزى - ازىرلەمەلەردى ۇزدىكسىز قۇيۋ قوندىرعىسىن ورناتۋ اياقتالدى. ول جىلىنا 1,5 ميلليون توننا وسىنداي ءونىم وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل - كومبينات كۇش-قۋاتىن كۇشەيتۋ باعىتىندا ىسكە اسىرىلعان ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى. مۇنداي قارىشتى دامۋ كەپىلى ەسەلەنگەن جىگەرمەن ەڭبەك ەتۋگە ۇمتىلدىرماي قويمايدى. سونىڭ جارقىن كورىنىسىنە بىزدەگى ءوندىرىس ىرعاعى ايعاق.
ۆلاديمير يابلونسكي، ەلەكترلى بولات بالقىتۋ ءوندىرىسىنىڭ باستىعى.
شويىن قورىتۋشىمىن
مەن وسى ماماندىق يەسى ەكەنىمدى ماقتان تۇتامىن. بۇل مەتاللۋرگتەر اراسىندا اسا قادىرلەنەتىن كاسىپ بولسا، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ قازاقستان ماگنيتكاسىنداعى ەڭبەك جولى دا سودان باستالعانىن بىلەمىن. شويىن قورىتۋ سياقتى جاۋاپتى مىندەتتى اتقارۋ گورنوۆويشىلارعا جۇكتەلەدى. سول قاتارعا قوسىلعانىما ءتورت-بەس جىل بولىپ قالدى.
وسى ورايدا، اسىرەسە بىلتىرعى جىلى بولعان مىناداي وقيعا ۇمىتىلماق ەمەس. العاشقى قازاقستاندىق شويىن الىنۋىنىڭ 50 جىلدىعىنا بايلانىستى ۇيىمداستىرىلعان مەرەكەلىك شويىن قورىتۋ سەنىمى نۇرىم الىپباەۆ، ۆلاديمير تكاچەنكو سىندى ءارىپتەستەرىممەن بىرگە ماعان دا كورسەتىلگەن بولاتىن. ۇشەۋىمىز ەلباسى باستاعان ارداگەر گورنوۆويشىلاردىڭ كوزبە-كوز قاداعالاۋىمەن ءىسىمىزدى اتقارىپ شىقتىق. ءوز مىندەتىمىزدى مۇلتىكسىز ورىندادىق قوي دەپ ويلايمىن. وسى راسىمگە قاتىسۋشى ۆلاديمير كولباسا سىندى اتاقتى گورنوۆويشى ارقامىزدان قاعىپ، قولىمىزدى قىسىپ، ريزالىق بىلدىرگەنى ەستەن كەتپەيدى.
ماگنيتكا، تەمىرتاۋ كەزىندەگىدەي جاستارعا قانات بىتىرەتىن ۇلكەن ەڭبەك مەكتەبى. قازىر كومبينات قۇرامىنىڭ باسىم بولىگى وزىمدەي وتىزدىڭ ار جاق، بەر جاعىنداعى زامانداستارىم. دەنى قارقارالى، اقتوعاي، نۇرا سياقتى اۋداندار مەن الىس اۋىلدارىنان كەلىپ، وسىندا تاعدىرلارىن توعىستىرعان جاستار. قالاعان ماماندىقتارىن مەڭگەردى. وتاۋ تىكتى. مەنىڭ بەس باۋىرىم دا جانىمنان تابىلىپ، ءبىر ورتادا ەڭبەك ەتىپ كەلەمىز.
كىمدە-كىم تۇرمىسىنا تىرەك كاسىپورنىنىڭ جاقسى جاقتارىنا قۋانادى عوي. ونداعى كۇننەن-كۇنگى وركەندى وزگەرىستەرگە ءبىز دە مەرەيلىمىز. وسە بەرۋىنە ۇلەسىمىزدى ەكپىندى ەڭبەك ارقىلى قوسۋ سودان تۋعان تىلەك.
مارات اتشاباروۆ، № 4 دومنا پەشىنىڭ گورنوۆويى.
بەتتەردەگى ماتەريالداردى دايىنداعان «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» قاراعاندى وبلىسىنداعى ءتىلشىسى ايقىن نەسىپباي، سۋرەتتەردى تۇسىرگەن دميتري كۋزميچەۆ، ۆالەري پەتۋحوۆ.
