ءبىزدىڭ ەلدە كەيبىر مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قىرىن قارايدى، مويىنداعىسى كەلمەيدى. قازاق ءتىلىنىڭ قازاق ەلىندە ءوز دەڭگەيىندە قۇرمەتكە يە بولا الماۋىنىڭ باستى سەبەبى دە وسى.

بۇل ەكىنىڭ ءبىرى بىلەتىن، بىلگەن ادام نامىستاناتىن وكىنىشتى جاعداي. الايدا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەگەنى ءۇشىن، سىيلاماعانى ءۇشىن نامىستانعان شەندىنى ءالى كورگەن جوقپىز. وتىز جىل بويى ايتىلعان سىننان ساباق الىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى تۇعىرىنا قوندىرايىن دەگەن قازاق بيلىگى تاعى جوق.

وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا اقپارات قۇرالدارىندا قازاقستاننىڭ موڭعولياداعى ەلشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋدەن باس تارتقانى جايلى اقپارات تارادى. اقىن قازىبەك يسانىڭ ايتۋىنشا، موڭعولياداعى قازقستان ەلشىلىگىنىڭ كونسۋلدىق ماسەلەلەر بويىنشا 2-ءشى حاتشىسى شىنار جۇماتاەۆا اتالعان ەلدەگى قانداسىمىزعا قازاقشا سويلەۋدەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان.

موڭعوليادا تۇراتىن مايگۇل ەسىمدى قاراكوزىمىز قازاقستانداعى تۋىستارى جايلى اقپارات سۇراماقشى بولىپ، سول ەلدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنە حابارلاسقان. سويتسە ەلشىلىك قىزمەتكەرى شىنار جۇماتاەۆا تەك قانا رەسەي ەلىنىڭ تىلىندە سويلەيتىنىن ايتىپ، مايگۇلدىڭ سۇراعىن جاۋاپسىز قالدىرعان.

جۇماتاەۆا حانىم ءبىر مايگۇلگە عانا ەمەس، بارشا قازاق تىلدىلەرگە قىزمەت كورسەتپەۋگە «سەرت بەرگەن سەكىلدى». موڭعوليادا تۇراتىن تاعى ءبىر قانداسىمىز اقشولپان دا ءوز سۇراقتارىمەن جۇماتاەۆاعا حابارلاما جازعان. ارينە قازاق تىلىندە. ال ءبىزدىڭ تەك قانا ورىس ءتىلىن قادىر تۇتاتىن ەلشىمىز بۇل حاتقا دا ەش جاۋاپ بەرمەگەن. جوعارىدا اتالعان ءبىر ەمەس، ەكى جاعداي شىنار جۇماتاەۆا سەكىلدى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇستانىمىن انىق اڭعارتىپ تۇر.

ەلشى - ءبىر مەملەكەتتىڭ ەكىنشى ءبىر مەملەكەتتەگى وكىلەتتى ديپلوماتيالىق وكىلى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىسى، ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى بارعان ەلىندە قازاقستاننىڭ وكىلى، بەت-بەينەسى سانالادى. ودان دا ماڭىزدىسى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى شەتەلدەگى قازاقستان ازاماتتارىنا، قانداستارعا قاجەتتى كومەك كورسەتۋگە، ولاردى قولداۋعا مىندەتتى. بۇل ولاردىڭ شەتەلدەگى ديپلوماتيالىق قىزمەتتەرىنىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتى تۋرالى زاڭىندا ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەر مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى مىندەتتى دەگەن تالاپ بار. دەمەك كەز-كەلگەن شەتەلدە ەلشىلىك قىزمەتتە وتىرعان شەندىلەر مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى ءتيىس. ورىس ءتىلىن مۇلدە بىلمەيتىن موڭعوليادا ەمەس، سول ءتىلدىڭ وتانى رەسەيدە ەلشىلىكتە وتىرسا دا ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋى كەرەك.

ەندەشە شىنار جۇماتاەۆا سەكىلدى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەۋى، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەمەۋى نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل ديپلوماتيالىق قىزمەتكەر ەتيكاسىنا ساي ما؟ دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. بۇل سۇراقتاردى كەزىندە ءوزى دە ەلشىلىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەگەن، ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالىدان سۇرادىق.

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى: 

- ۇيات جاعداي بولدى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ۇلكەن سىن دەپ ەسەپتەيمىن.  ەلشىلىك ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك قىزمەت. مەملەكەتتىك قىزمەتتە مەملەكەتتىك تىلگە باسىمدىلىق بەرىلۋى كەرەك. زاڭنىڭ تالابى سونداي. ەكىنشىدەن، ەلشىلەر، كونسۋلدار قازاقستاننىڭ بەت-بەينەسى. شەتەلدىكتەر سولارعا قاراپ قازاقستاندى، قازاقتى تانيدى. ەگەر ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىمىز وزگە تىلدە سايراپ تۇرسا، قازاقستاننىڭ، قازاق حالقىنىڭ يميدجىنە نۇقسان كەلتىرەدى.

ۇشىنشىدەن، بۇل جاعداي موڭعوليادا بولىپ وتىر. موڭعوليا، تۇركيا سەكىلدى ەلدەردە قانداستارىمىز ءبىرشاما شوعىرلى قونىستانعان. بۇل ەلدەردە ەشلىلىككە كەلەتىن وتىنىشتەر 100% قازاق تىلىندە بولادى. وسىنداي ورتاعا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن نەمەسە مەنسىنبەيتىن قىزمەتكەردى قالاي جىبەرىپ وتىر؟ بۇل دا ۇلكەن سۇراق. ونى كىم تاعايىندادى، قالايشا تاعايىندادى، تاعايىنداعاندا نە ويلادى؟

تورتىنشىدەن، قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى ەلشىلىكتەرى ءىس-قاعازدارىن، ءتۇرلى شارالاردى 100% مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋى كەرەك. بۇل ولاردىڭ ءوز مەملەكەتىنە دەگەن قۇرمەتىنىڭ بەلگىسى. ءبىزدىڭ ەلدە قانشاما شەتەلدىڭ ەلشىلىكتەرى بار. ءبارى ءوز تىلىندە ءىس جۇرگىزەدى، ءوز تىلدەرىن قۇرمەتتەيدى. ءبىزدىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قىرىن قارايتىنى جايلى ماسەلە 90 جىلداردان بەرى كوتەرىلىپ كەلەدى. بىراق دۇرىس جۇيە ءالى قالىپتاسپادى. بۇعان سول سالادعى باسشىلاردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە نەمقۇرايلى قارايتىنى سەبەپ بولىپ وتىر. ءالى ورىس ءتىلىنىڭ كولەڭكەسىنەن شىعا الماي وتىرعاندارى وكىنىشتى.

بىزدە ءبارى ءسوز جۇزىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى سىيلايمىز دەيدى. بىراق ءىس جۇزىندە ءبارى باسقاشا. بۇكىل مەملەكەتتىك جۇيە سونداي. بۇل ءبىرىنشى رەت كەزدەسىپ وتىرعان جاعداي ەمەس. مۇندايدى كۇندە كورەمىز. مەملەكەتتىك ورگاندار جينالىستى ورىس تىلىندە وتكىزەدى. «سالەمەتسىزدەر» دەپ قازاقشا باستايدى، ءارى قاراي تۇگەل ورىسشا. بارشا شەندىنىڭ ادەتى وسى. ءتىپتى شەندىلەر عانا ەمەس، قوعامدىق-الەۋمەتتىك ورىنداردا قازاق تىلىنە قىرىن قارايتىندار از ەمەس.

ەلشىلىك قىزمەتكەرىنىڭ ارەكەتى زاڭعا قايشى. زاڭ بويىنشا ءوتىنىش بەرۋشى قاي تىلدە سۇراسا سول تىلدە جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى. مينيسترلىك، اكىمدىك، ەلشىلىك، ءتىپتى بانك، كومپانيا بولسا دا زاڭنىڭ تالابىنا ساي قازاق تىلىندە تۇسكەن وتىنشكە قازاقشا جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى. دەمەك، بۇل جەردە زاڭنىڭ تالابى بۇزىلدى. سول ءۇشىن مۇنداي قىزمەتكەرلەردى قازاقستاننىڭ وكىلى بولۋعا لايىقتى دەپ سانامايمىن. مۇمكىن بىلىكتى مامان شىعار. بىراق ءوز ەلىنىڭ شەتەلدەگى وكىلى بولا تۇرا، ءوز تىلىندە قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتۋ، ونىڭ باسقا بىلىكتىلىگىن، كاسىپقويلىعىن جوققا شىعارادى.

نەگىزى تالاپ - ءوز ەلىنىڭ ءتىلىن قۇرمەتتەۋ. مەملەكەتتىك تىلدەن باس تارتىپ وتىرسا، باسقالاي قانداي ءسوز ايتۋعا بولادى. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنەۋدىڭ باس-اياعى بۇل ەمەس. ءتىپتى وسىنداي جۇيە قالىپتاسىپ قالعان. ءبىز سونىڭ ءبىرىن عانا كورىپ وتىرمىز. ەگەر تەكسەرىپ، سۇزگىدەن وتكىزەتىن بولساق، مۇنداي جاعداي جەتىپ ارتىلادى. سوندىقتان بۇل وقيعا مينيسترلىككە ساباق بولۋى كەرەك. قىزمەتكەرلەرىن سۇزگىدەن وتكىزىپ، تازارتۋ قاجەت. ءوز ەلىنىڭ ءتىلىن بىلمەيتىن قىزمەتكەر سىرتتا جۇرگەندە ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن قالاي قورعايدى. سول ءۇشىن وسى جاعدايدان كەيىن جۇيەلى شەشىمدەر قابىلداۋ كەرەك.

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، شىنار جۇماتاەۆا سەكىلدى مەملەكەتتىك تىلگە شەكەسىنەن قارايتىن قىزمەتكەرلەرگە «قوي» دەيتىن ۋاقىت كەلدى. ال ءبىز ءسوز ەتكەن جاعداي بويىنشا، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ موڭعولياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ادىلباەۆ جالعاس جۇماۇلى ناقتى شەشىمدەر شىعارادى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz