Bizding elde keybir memlekettik mekemelerding memlekettik tilge qyryn qaraydy, moyyndaghysy kelmeydi. Qazaq tilining qazaq elinde óz dengeyinde qúrmetke ie bola almauynyng basty sebebi de osy.

Búl ekining biri biletin, bilgen adam namystanatyn ókinishti jaghday. Alayda memlekettik tildi bilmegeni ýshin, syilamaghany ýshin namystanghan shendini әli kórgen joqpyz. Otyz jyl boyy aitylghan synnan sabaq alyp, memlekettik tildi túghyryna qondyrayyn degen qazaq biyligi taghy joq.

Ótken aptanyng sonynda aqparat qúraldarynda Qazaqstannyng Mongholiyadaghy elshiligining qyzmetkeri memlekettik tilde sóileuden bas tartqany jayly aqparat tarady. Aqyn Qazybek Isanyng aituynsha, Mongholiyadaghy Qazqstan elshiligining konsuldyq mәseleler boyynsha 2-shi hatshysy Shynar Júmataeva atalghan eldegi qandasymyzgha qazaqsha sóileuden ýzildi-kesildi bas tartqan.

Mongholiyada túratyn Maygýl esimdi qarakózimiz Qazaqstandaghy tuystary jayly aqparat súramaqshy bolyp, sol eldegi Qazaqstan elshiligine habarlasqan. Sóitse elshilik qyzmetkeri Shynar Júmataeva tek qana Resey elining tilinde sóileytinin aityp, Maygýlding súraghyn jauapsyz qaldyrghan.

Júmataeva hanym bir Maygýlge ghana emes, barsha qazaq tildilerge qyzmet kórsetpeuge «sert bergen sekildi». Mongholiyada túratyn taghy bir qandasymyz Aqsholpan da óz súraqtarymen Júmataevagha habarlama jazghan. Áriyne qazaq tilinde. Al bizding tek qana orys tilin qadir tútatyn elshimiz búl hatqa da esh jauap bermegen. Jogharyda atalghan bir emes, eki jaghday Shynar Júmataeva sekildi elshilik qyzmetkerlerining ústanymyn anyq anghartyp túr.

Elshi - bir memleketting ekinshi bir memlekettegi ókiletti diplomatiyalyq ókili. Qazaqstan Respublikasynyng elshisi, elshilik qyzmetkerleri barghan elinde Qazaqstannyng ókili, bet-beynesi sanalady. Odan da manyzdysy elshilik qyzmetkerleri sheteldegi Qazaqstan azamattaryna, qandastargha qajetti kómek kórsetuge, olardy qoldaugha mindetti. Búl olardyng sheteldegi diplomatiyalyq qyzmetterining manyzdy bir bóligi.

Qazaqstan Respublikasynyng diplomatiyalyq qyzmeti turaly zanynda diplomatiyalyq qyzmetkerler memlekettik tildi bilui mindetti degen talap bar. Demek kez-kelgen shetelde elshilik qyzmette otyrghan shendiler memlekettik tildi bilui tiyis. Orys tilin mýlde bilmeytin Mongholiyada emes, sol tilding otany Reseyde elshilikte otyrsa da birinshi kezekte memlekettik tilde sóileui kerek.

Endeshe Shynar Júmataeva sekildi elshilik qyzmetkerlerining memlekettik tildi bilmeui, memlekettik tilde sóilemeui neni bildiredi? Búl diplomatiyalyq qyzmetker etikasyna say ma? degen súraqtar tuyndaydy. Búl súraqtardy kezinde ózi de elshilik qyzmette júmys istegen, sayasattanushy Rasul Júmalydan súradyq.

Rasul Júmaly, sayasattanushy: 

- Úyat jaghday boldy, Syrtqy ister ministrligine ýlken syn dep esepteymin.  Elshilik eng aldymen memlekettik qyzmet. Memlekettik qyzmette memlekettik tilge basymdylyq berilui kerek. Zannyng talaby sonday. Ekinshiden, elshiler, konsuldar Qazaqstannyng bet-beynesi. Sheteldikter solargha qarap Qazaqstandy, qazaqty tanidy. Eger elshilik qyzmetkerlerimiz ózge tilde sayrap túrsa, Qazaqstannyn, qazaq halqynyng imidjine núqsan keltiredi.

Ýshinshiden, búl jaghday Mongholiyada bolyp otyr. Mongholiya, Týrkiya sekildi elderde qandastarymyz birshama shoghyrly qonystanghan. Búl elderde eshlilikke keletin ótinishter 100% qazaq tilinde bolady. Osynday ortagha qazaq tilin bilmeytin nemese mensinbeytin qyzmetkerdi qalay jiberip otyr? Búl da ýlken súraq. Ony kim taghayyndady, qalaysha taghayyndady, taghayyndaghanda ne oilady?

Tórtinshiden, Qazaqstannyng sheteldegi elshilikteri is-qaghazdaryn, týrli sharalardy 100% memlekettik tilde jýrgizui kerek. Búl olardyng óz memleketine degen qúrmetining belgisi. Bizding elde qanshama shetelding elshilikteri bar. Bәri óz tilinde is jýrgizedi, óz tilderin qúrmetteydi. Bizding diplomatiyalyq qyzmetkerlerding memlekettik tilge qyryn qaraytyny jayly mәsele 90 jyldardan beri kóterilip keledi. Biraq dúrys jýie әli qalyptaspady. Búghan sol saladghy basshylardyng memlekettik tilge nemqúrayly qaraytyny sebep bolyp otyr. Áli orys tilining kólenkesinen shygha almay otyrghandary ókinishti.

Bizde bәri sóz jýzinde memlekettik tildi syilaymyz deydi. Biraq is jýzinde bәri basqasha. Býkil memlekettik jýie sonday. Búl birinshi ret kezdesip otyrghan jaghday emes. Múndaydy kýnde kóremiz. Memlekettik organdar jinalysty orys tilinde ótkizedi. «Sәlemetsizder» dep qazaqsha bastaydy, әri qaray týgel oryssha. Barsha shendining әdeti osy. Tipti shendiler ghana emes, qoghamdyq-әleumettik oryndarda qazaq tiline qyryn qaraytyndar az emes.

Elshilik qyzmetkerining әreketi zangha qayshy. Zang boyynsha ótinish berushi qay tilde súrasa sol tilde jauap beruge mindetti. Ministrlik, әkimdik, elshilik, tipti bank, kompaniya bolsa da zannyng talabyna say qazaq tilinde týsken ótinshke qazaqsha jauap beruge mindetti. Demek, búl jerde zannyng talaby búzyldy. Sol ýshin múnday qyzmetkerlerdi Qazaqstannyng ókili bolugha layyqty dep sanamaymyn. Mýmkin bilikti maman shyghar. Biraq óz elining sheteldegi ókili bola túra, óz tilinde qyzmet kórsetuden bas tartu, onyng basqa biliktiligin, kәsipqoylyghyn joqqa shygharady.

Negizi talap - óz elining tilin qúrmetteu. Memlekettik tilden bas tartyp otyrsa, basqalay qanday sóz aitugha bolady. Memlekettik tildi mensineuding bas-ayaghy búl emes. Tipti osynday jýie qalyptasyp qalghan. Biz sonyng birin ghana kórip otyrmyz. Eger tekserip, sýzgiden ótkizetin bolsaq, múnday jaghday jetip artylady. Sondyqtan búl oqigha ministrlikke sabaq boluy kerek. Qyzmetkerlerin sýzgiden ótkizip, tazartu qajet. Óz elining tilin bilmeytin qyzmetker syrtta jýrgende óz elining mýddesin qalay qorghaydy. Sol ýshin osy jaghdaydan keyin jýieli sheshimder qabyldau kerek.

Sóz sonynda aitarymyz, Shynar Júmataeva sekildi memlekettik tilge shekesinen qaraytyn qyzmetkerlerge «qoy» deytin uaqyt keldi. Al biz sóz etken jaghday boyynsha, Syrtqy ister ministri Múhtar Tileuberdi, Qazaqstan Respublikasynyng Mongholiyadaghy Tótenshe jәne Ókiletti Elshisi Ádilbaev Jalghas Júmaúly naqty sheshimder shygharady dep ýmittenemiz.

Quanysh Qappas

Abai.kz