جالپى، بىزدەگى باسقارۋ جۇيەسىندەگى وبلىس اكىمدەرىنىڭ ورنى ءتىپتى دە ەرەكشە بولەك. جوعارىدان تاعايىندالعان سوڭ با، وزدەرى يەلىك ەتىپ وتىرعان جەردە قاراقۇرىم حالىق بار-اۋ، ولاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، مۇڭ-مۇقتاجى مەن تالاپ-تىلەگى قانداي، ولاردى نە تولعاندىرادى، نە الاڭداتادى دەگەن ساۋالدارعا مۇلدەم باسىن قاتىرمايدى دەسە دە بولادى. بۇلاردىڭ باستى ماقساتى - الدىمەن ءوز بەدەلىن، قازىرگى تىلمەن ايتاقندا رەيتينگىسىن كوتەرۋ. ول ءۇشىن، ارينە، جوعارى جاققا نەعۇرلىم جاقسى اتتى كورىنىپ، قاي سالادا دا قوماقتى كورسەتكىشتەردى سولاي قاراي توعىتۋ.

مۇمكىن، اكىمدەردىڭ بارلىعى بىردەي مۇنداي ەمەس تە شىعار. كەي-كەيدە حالىقتىڭ قامىن ويلاپ قوياتىندار دا بار بولار. ولاردىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن بىرەر شارۋالار تىندىرىپ، جىلداعى شىعارىلاتىن رەيتينگىنىڭ جوعارى جاعىنان جىلت ەتىپ بايقالىپ قالاتىندار دا جەتەرلىك. الايدا، سول جەرگىلىكتى حالىققا تىكەلەي تاۋەلدى، الداعى بولاشاعى سولاردىڭ بەرەتىن باعاسىنا تىكەلەي بايلانىسى بولماعاندىقتان سول وبلىستىڭ «قوجايىنى» جاتپاي-تۇرماي سول جۇرتتىڭ قامىن ويلايدى، تەك قانا سولاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن عانا ءومىر سۇرەدى دەۋگە اۋىز بارمايدى. مۇمكىن، مۇنىڭ ءوزى «وسى ورىنعا قانشانعى تۇرامىن دەيسىن، ودان دا ءوز قامىمدى دا ويلاپ قالايىن» دەگەن پەندەلىك ويدان دا تۋىندايتىن دا شىعار. كىم ءبىلىپتى؟

الايدا حالىق الدىندا ەش جاۋاپكەرشىلىك جوق جەردە جاناشىرلىق، حالىقتىڭ قالتاسىنان جينالعان بيۋدجەت قاراجاتىن ۇقىپتى جۇمسايىن دەگەن ادال نيەت ولاردىڭ بويىنان مۇلدەم تابىلا قويمايدى. وزگەسىن بىلمەيمىن، ءبىزدىڭ وبلىستىڭ اكىمى ارحيمەد مۇقانبەتوۆتىڭ ومىردەگى ۇستانعان «ءپالساپاسى» مىنە وسىنداي. ول ءۇشىن، ماسەلەن، بيۋدجەتتىڭ اقشاسى ءتۇبى جوق، سارقىلمايتىن دۇنيە. قالاي شاشساڭ دا جەتەدى.

ماسەلەن، وسىندا بىرەسە «كيىز»، بىرەسە «ءميىز» بولىپ وينايتىن، نەگىزىنەن كەلىمسەكتەردەن قۇرالعان، «توبىل» فۋتبول كومانداسىنىڭ بۇرىنعى 2 ميللياردتىق بيۋدجەتىنە بىردەن تاعى دا 1 ميلليارد تەڭگەنى «مىرزالىقپەن» قوسا سالدى. ەگەر، پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ «كاسىبي سپورتقا بيۋدجەت قارجىسىن بوسقا شاشۋدى دوعارۋ كەرەك» دەپ قاداپ ايتپاعاندا، كىم ءبىوىپتى، «توبىلدىڭ» تابىسى وسى توبىل وزەنىندەي تاسىپ كەتەر مە ەدى. ودان قالدى، ءوزىن ارتىندا «سپورتتى ەرەكشە سۇيەتىن اكىم» دەگەن اتتى قالدىرۋ ءۇشىن ءتىپتى دە تىراشتانىپ باقتى. قوستاناي قالاسىنىڭ حالقى 200 مىڭنان ءسال استام جاي قاتارداعى شاھارلاردىڭ قاتارىنا جاتاتىندىعىنا قاراماستان ول اناۋ-مىناۋ ەمەس، قولاقپانداي 4,5 ميلليارد تەڭگە شىعارىپ، نۇر-سۇلتانداعى ستاديونمەن عانا تالاسا الاتىن «توبىل-ارەنا» دەگەن جابىق ستاديون سالدى دا تاستادى. مۇنى از دەسەڭىز، ءدال ولسىنداي الاپات قارجىعا ەلدە جوق مۇز سارايىن سالۋعا دا جەدەل كىرىسىپ كەتتى. مۇندا ويىن وينايتىن حوككەي كومانداسى وبلىس ورتالىعىندا مۇلدەم جوق ەكەنىن، ونداي ويىنشىلار تەك ورىس ۇلتىنان عانا جاساقتالعان، قالادان 40 شاقىرىم جەردەگى رۋدنىي قالاسىندا تۇرىپ جاتقانىن ەستەن شىعارىپ السا كەرەك.

ءسىرا، ءبىزدىڭ اكىمىمىزدىڭ شەكتەن شىققان «مىرزالىعى» جوعارى جاقتىڭ دا قۇلاعىنا جەتكەن سەكىلدى. وتكەن جىلعى ۇكىمەت وتىرىسىندا قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ارحيمەدتەن «سىزدەردە نە، الەۋمەتتىك ماسەلەلردىڭ ءبارى شەشىلىپ، ەندى قىمبات عيمارات سالۋ قالدى ما؟» دەگەن ساۋالىنا ول «بۇل قالالىق قوعامدىق كەڭەستە شەشىلگەن» دەگەن سىلتاۋمەن قۇتىلىپ كەتتى. بۇدان ءارى ونى تۇپتەن قاۋزالاعان دا ەشكىم جوق. جالپى، بىزگە وسى جەردە الگى جالپى قۇنى 9 ميللياردقا جەتەتىن قوس عيمارات شىن مانىنىدە وسىنداي سوماعا تۇرا ما؟ ونىڭ ناعىز سمەتالىق قۇنى قانداي؟ بۇعان قانداي ماتەريالدار پايدالانعان؟ ونىڭ باعالارى تىم اسىرا كورسەتىلگەن ەمەس پە دەگەن ساۋالدار مازا بەرمەيدى. مۇمكىن مۇنىمەن ءتيىستى ورگاندار اينالىسار؟ ويتكەنى قازىرگىدەي كارانتين كەزىندە بيۋدجەتتتىڭ ءاربىر تەڭگەسىنىڭ ورىندى جۇمسالۋى وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ تۇر ەمەس پە؟

ءبىزدىڭ اكىمنىڭ «جاقسى» قاسيەتتەرى مۇنىمەن شەكتەلىپ قالمايدى. ول كىسىنىڭ ءوزى قويعان باسىشلىرعا دەگەن «قامقاورلىعى» مەن «جاناشىرلىعى» ءتىپتى ەرەكشە. ماسەلەن، ءوز كادرىمىز تابىلماعانداي، ءوزى نەشە جەردە ىستەپ تۇراقتاي الماعان دۋدنيك دەگەندى وسىنداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنا باسشى ەتىپ قونجيتا سالدى. ءسىرا، جوعارى جاقتاعى ءبىر مىقتىنىڭ «ءوتىنىشىن» جەرگە تاستاي الماسا كەرەك. جارايدى، ىسەتەسە ىستەسىن. الايدا ول قاراماعاندىعالار قانشاما دۇنيەنى بىلىقتىرىپ جاتسا دا، ورنىنان مىزعىمايتىن ءبىر «مىقتى» بولىپ شىقتى. ماسەلەن، بىلتىر ونىڭ تىكەلەي باعىنىشتىسى، ياعني ءوزى تاعايىنداعان وبلىستىق ونكوكلوگيالىق ديسپاسەردىڭ باس دارىگەرى پارا الىپ، سوتتالىپ كەتتى. مۇنى از دەسەڭىز، وسى جاقىندا عان وبلىستىق تۋبەركۋلەز دجيسپانسەرىگنىڭ باس دارىگەرى ءدال وسىنداي ايىپپەن ۇستالدى. ال دۋدنيككە نە بولدى دەيسىز عوي؟ ەشتەڭە دە. ول باتىرىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ «قاراماعاندىعىلار پارا الىپ ۇستالسا، وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك» دەگەن نۇسقاۋىن دا، سول تۋرالى زاڭدى دا پىسقىرعان جوق. دىم بىلمەگەندەي ءالى دە جۇمىسىن بۇرقىراتىپ ىستەپ جاتىر. ال وعان «مۇنىڭ قالاي؟» دەيتىن اكىمىز جوق. بەينە ءبىر، بۇل ءوزى قويعان كادرى ەمەس، باسقا ءبىر جەردەگى، تانىمايتىن جان سەكىلدى. بۇل نە، جاي عانا «جاناشىرلىق» پا، الدە استارىندا ءبىز بىلمەيتىن قۇپيا دۇنيە بار ما؟

بۇل،ءسىرا، اكىمنىڭ قاۋىرت جۇمىس ۇستىندەگى بايقاماعان ءبىر كەم دۇنيەسى شىعار دەسەڭىز، وتە قاتەلەسەسىز. وسىندا وبلىس ورتالىعىنان 40 شاقىرىم جەردە ورانالاسقان رۋدنىي دەگەن، نەگىزىنەن وزگە ۇلتتار باسىم تۇراتىن قالا بار. ونىڭ باقىتجان عايازوۆ دەگەن «سۋعا سالسا باتپايتىن، وتقا سالسا جانبايتىن» اكىمى بار. بىلتىر وسىنداگى ساياباققا جالپى قۇنى 320 ميلليون تەڭگە تۇراتىن اينالمالى دوڭگەلەك سالامىن دەپ الەك بولدى. سالدى. الايدا، ول العاش قاتتى جەل تۇرعان كەزدە قاتتى تەڭسەلىپ كەتىپ، جۇرتتىڭ زارەسىن ۇشىرعانى بار. سودان مامانداردىڭ قورتىنىدىسى بويىنشا ول ىسكە جارامسىز بولدىپ شىقتى. ياعني بيۋدجەتتىڭ وسىنشاما قارجىسى جەلگە ۇشتى. بۇل سوراقىلىقا بىرەۋ جاۋاپ بەردى دەپ ويلايسىز با؟ ەشكىم دە جاۋاپ بەرگەن جوق. قالا اكىمى «مەن بۇدان ەش حابارىم جوق» دەپ «سۋدان تازا، سۇتتەن اق» بولىپ شىقتى. ءتىپتى وسى ماسەلەنى تەكسەرگەن پەيىل تانىتقان سوتقا دا قايتا-قايتا شاقىرىپ، ازەر كەلتىرىلدى. سويتسە، قالانىڭ شارۋاسىنان قولى تيمەيتىن كورىنەدى. ادام ايتقىسىز، عاجاپ دۇنيە. اكىم قالانى باسقارادى، الايدا سول قالا بيۋدجەتىنە ونداعان ميلليون تەڭىگەسىنىڭ قايدا جۇمسالىپ جاتقانىنان مۇلدەم حابارسىز بولدىپ شىعادى. ادام سەنبەيتىن ەرتەگى دەرسىڭ. 

مۇنى از دەسەڭىز، جاقىندا عانا وسى قالاعا قارايتىن قاشار دەگەن ۇلكەن ءبىر كەنتتىڭ اكىمى پارامەن ۇستالىپ، سوتتى بولىپ جاتىر. سوندا دا عايازوۆىڭ قىڭق ەتپەيدى. ونىسى تۇسىنىكتى دە. جوعارىدا وتىرعان ارحيمەد «كوكەسى» ەڭ بولماعاندا «مۇنىڭ قالاي؟» دەپ سۇراماعاننان كەيىن، وزىمدىكى دۇرىس ەكەن دەگەن ويعا قالاتىندىعى ءسوزسىز.

جالپى بىزدە اقشاعا قۇنىعامىن دەپ ابرويسىزدىققا قالىپ جۇرگەن وزگە باسشىلار دا جەتەرلىك. ماسەلەن، وتكەن مامىر ايىندا وسىنداعى جەردى پايدالانۋ مەن قورعاۋ باسقارماسىنىڭ باسىتى ۇتسالىپ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت ونى ادەپ جونىنىدەگى كەڭەستە قىزمەتىنەن بوساتۋدى ۇسىندى.

ال ەندى وسىنداعى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى تسىمباليۋك ءوزىنىڭ تىكەلەي قاراماعىنداعى اقپاراتتىق تالداۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى پاۆليچەنكو دەگەننىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىگە پارا بەرۋ سەكىلدى اۋىر قىلمىس جاساپ، سوتتالعانىنا قاراماستان ءوز ەركىمەن ارىز بەرىپ، جۇمىستان بوسادى. ول قازىر ەش مۇرتى قيسايماستان «سەنىم» دەگەن تاۋەلسىز كاسىپوداقتى باسقارىپ، شالقىپ ءجۇرىپ جاتىر. وعان زاڭعا سايكەس ەش شارا قولدانىلعان جوق. جانە دە ءبارىمىزدى مازاق ەتكەندەي «مەن ول جۇمىستان شارشاعانان كەيىن كەتتىم. باسقا ماماندىق تاڭادادىم» دەپ مۇرتىنان كۇلەدى. ءسىرا، ول دا ارحيمەدتىڭ دالاعا تاستامايتىن اسا قىمبات كادرى بولسا كەرەك.

وبلىس ورتالىعىنداعى جاعدايدىڭ دا وڭىپ تۇرماعاندىعى دا بەلگلى. مۇنداعى اكىم قايرات احمەتوۆ تە ارحيمەد ءۇشىن ەش ۋاقىتتا ورنى تولمايتىن، كۇندىز شام الىپ ىزدەسە دە تاپتىرمايتىن اكىم. سوندىقتان ونىڭ قول استىنداعىلاردىڭ «ەركەلىگىنە» احمەتوۆتى كىنالى دەپ سانامايدى. وتكەندە قالا اكىمدىگىنە قارايتىن تۇرعىن ءۇي-شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ باستىعى تاراسوۆ  دەگەن ۇستالىپ، قىلمىسىن مويىندادى. بۇدان سوڭ وسى قالالىق اكىمدىكتىڭ قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باسىشسى قانات نۇرالين 800 مىڭ تەڭگەمەن ۇستالدى. سودان كوپ ۇزاماي ونىڭ تىكەلەي ورىنباسارى دا پارامەن قولعا ءتۇستى. وعان دا قىڭق ەتكەن اكىم جوق. ويتكەنى تۇسىنىكتى. ءوزىڭنىڭ باستىعىڭ «سوقىر تەكە، باق-باق» ويىنىن ويناپ وتىرسا، ءوز باسىڭا پالە تىلەپ الىپ، نەڭ بار.

مىنەكەي، قازىر بۇكىل ەلىمىز بولىپ سىبايلاس جەمقورلىق دەگەن پالەنىڭ تابىرىنا بالتا شابۋ جولدىندا كۇرەسىپ جاتقاندا، وعان جول بەرگەن قانداي دا باسشىدان ارىلۋدى مىقتاپ قولعا الىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ اكىمىمىز مۇنداي كادرلاردى قورعاشتاپ، شىش-بىج بولىپ وتىرعان جايى بار. وسىندايدا قازاق اتامىزدىڭ «سىيىنعانىڭنان سۇيەنگەنىڭ مىقتى بولسىن» دەگەن ماقالى ەسكە تۇسەدى. بۇل نە دەگەن جانى ءسىرى ماقال دەسەڭىزشى.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz