ەلانا قاسىمبەك. قايدا باراسىڭ، سايلاۋعا بارامىن...
كەشەگى بياعانىڭ زامانىندا ىبىرايلار ىڭىرانىپ cايلاۋعا باراتىن. ءتىرى جاندى كوزگە ىلمەي ەسىپ سويلەيتىن. ۋا، قايدان كەلەسىز دەگەندەرگە:
- سايلاۋدان كەلەمىز.
- ەلگە ويران ساپ،
- ويناۋدان كەلەمىز» دەپ اتىلىپ تۇراتىن. كەيىن ءداۋىرى ءوتىپ، ءجۇنى جىعىلعاندا،
قايدان كەلەسىڭ دەگەندەرگە، باسىن جەردەن الماي:
- سوتتان كەلەمىن.
- سوتتان ەمەس-اۋ،
- وتتان كەلەمىن...
كەشەگى بياعانىڭ زامانىندا ىبىرايلار ىڭىرانىپ cايلاۋعا باراتىن. ءتىرى جاندى كوزگە ىلمەي ەسىپ سويلەيتىن. ۋا، قايدان كەلەسىز دەگەندەرگە:
- سايلاۋدان كەلەمىز.
- ەلگە ويران ساپ،
- ويناۋدان كەلەمىز» دەپ اتىلىپ تۇراتىن. كەيىن ءداۋىرى ءوتىپ، ءجۇنى جىعىلعاندا،
قايدان كەلەسىڭ دەگەندەرگە، باسىن جەردەن الماي:
- سوتتان كەلەمىن.
- سوتتان ەمەس-اۋ،
- وتتان كەلەمىن...
دەپ ءمۇلايىمسىپ ءتىل قاتاتىن. مۇنىڭ ءبارى كوركەم دۇنيە بولعانىمەن استارىندا شىندىق بار ەكەنى داۋسىز. ءبىزدىڭ دە سايلاۋ جاقىنداپ كەلەدى. سوتتى دا بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىن. وعان سەبەپ ءدال سايلاۋ ناۋقانى تاياپ قالعاندا، ءوزى ءبىر كەزدە ىرگە تاسىن قالاعان «رۋحانيات» پارتياسىمەن التىنشاش جاعانوۆانىڭ «ەستىر قۇلاققا ۇيات» داۋ-دامايعا بارۋى كوپشىلىكتى تاڭىرقاتتى. ۇلارداي شۋلاعان ۇركەردەي توپ، «بيلىكتىڭ جاساپ وتىرعانى» دەپ بايبالام سالدى. بۇل شىنتۋايتىندا بيلىككە وكپەلى، تاقتىڭ توڭىرەگىندەگى جىلى جۇمساقتان دامەلى توپتاردىڭ ءىسى بولۋى بەك مۇمكىن. ويتكەنى جاڭاوزەندەگى وقيعادان ەسىن جيا الماي جاتقان بيلىككە، «جىعىلعاننىڭ ۇستىنە سوققى جاساپ»، جەر قىلۋعا مۇددەلى ادامداردىڭ بار ەكەنىن ەشكىم جوققا شىعارماس. دەگەنمەن تۇسىنبەستىكتىڭ ءبىر ۇشى مىنادا جاتىر. وسىدان كەيىن ىلە-شالا «زەرتتەۋ» جۇرگىزگەن وسك تىركەۋدەن ءوتىپ تۇرعان «رۋحانياتتىڭ» «بىلىقتارىن» اشىپ زاڭسىزدىقتىڭ بەلەڭ العانىن جەردەن جەتى قويان تاپقانداي جاريالادى. ءسويتىپ ماجىلىستەن بىردەن ءبىر ۇمىتكەر مۇحتار شاحانوۆتىڭ جولىن «قارا مىسىق» كەسىپ ءوتتى. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟
سونىمەن بيىلعى سايلاۋ ەرەكشە بولماق دەگەن داقپىرت التى قىردىڭ استىنا جايىلدى. كوپپارتيالى پارلامەنتتىڭ تورىنەن ۇمىتكەر پارتيالار جاريالىلىقتىڭ ارقاسىندا ماسليحاتقا، ماجىلىسكە ۇمىتكەرلەرىن ۇسىندى. ءسويتىپ، ارقا-باستارى كەڭىپ قالعان پارتيالار، «ءتىرى ادام، تىرشىلىگىن جاسايدى» دەگەندەي، رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر تۇكپىرىن ارالاپ كەتتى. قاراپ تۇرساق ءبارى زاڭعا ساي. ناسيحاتتالۋى دا قارقىندى. الا كويدى بولە قىرقۋ بايقالمايدى. «قازاقستان» مەن «حابار» ارناسىدا بەلسەندى. بىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن «بىزدە وپپوزيتسيا بار ما» دەگەن سۇراق مەنى قاتتى مازالاپ ءجۇر. مەنىڭ بىلەتىنىم ورتالىق سايلاۋ كومسسياسىنا تىركەلگەن ساياسي پارتيالاردىڭ تىزىمىندە: «نۇر وتان» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسى، قازاقستاننىڭ پاتريوتتار پارتياسى، «اۋىل» قازاقستان سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى، «رۋحانيات» پارتياسى، (وكىنىشكە وراي قىرقىلىپ قالدى), «ادىلەت» دەموكراتيالىق پارتياسى، «اق جول» قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق پارتياسى، قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى»، ت.ب بار. سويتە تۇرا كوڭىلىم قوڭىلتاقسىپ ءجۇر. مىسالى «اقجول» دى وپپوزيتسيا دەۋگە كىمنىڭ اۋزى بارادى. جارماق قۇساپ قاققا جارىلعان پارتيانىڭ، اتى بولەك بولعانمەن زاتى «نۇر وتان». «ادىلەت» پارتياسىنىڭدا كەيىنگى جىلدارى بەلسەندى بولىپ جۇرگەن سىڭايى بار. بىراق مالىمدەمەنى ءبىرىنشى بولىپ جازىپ، «كوزگە تۇسكەن» م.نارىكباەۆقا حالىق سەنىمسىزدىكپەن، كۇدىكپەن قارايتىنى وتىرىك پە؟! كوزبوياۋشىلىقپەن كوزدەگەنىنە جەتسە كورەرمىز. «اۋىل» پارتياسىنىڭ ءبىر ايتارى بارى راس. الايدا ناۋقان كەزىندە عانا باس كوتەرىپ بويلارىن كورسەتىپ قويادى. قالعان كەزدە ءوز قوتىرلارىن وزدەرى قاسىپ جۇرە بەرەدى. بەلسەندىلىكتەرى تومەن. حالىقتىڭ قولداۋىنا ءزارۋ. كوممۋنيستىك پارتيانىڭدا شاپقاندا ارتىندا بۋداقتاپ شاڭى قالمايدى. سوعان قاراعاندا اياڭدى جاقسى كورەدى-اۋ دەمەسكە شاراڭ جوق. ەسكىلىكتى اڭساعاندارىمەن، ەستى ءسوز ايتۋعا دارمەندەرى از. باسقادا جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاعان پارتيالارعا بەرەر باعام وسى تاقىلەتتەس. «وزىڭدە باردى جامانداپ جاقسىنى قايدان تابارسىڭ» دەيتىندەر شىعىپ جاتسا، ايتارىم مىناۋ: حالىقتىڭ قازىر ساياسي ساۋاتى وسكەن. جاقسى مەن جاماندى ايىرا الادى. كەشەگى الاش ارىستارىنداي ەلدىڭ رۋحىن كوتەرەتىن پارتيا ەڭسە كوتەرىپ جاتسا ەرۋگە دايىن. بىراق وكىنىشكە وراي ونداي پارتيانى كورە الماي تۇرمىن. سوندا سەنگەنىڭ «نۇر وتان با» دەرسىڭ. ەلمەن ەتەنە جۇرۋگە ءتيىس، بيلىك پارتياسى، «نۇر وتاننىڭ» ۇستانعان باعىتىنىڭ ءبارى بىردەي نىساناعا ءدوپ ءتيىپ جاتىر دەۋ قيسىنسىز. شىنىن ايتۋ كەرەك «نۇر وتانعا» حالىق سەنىمى جوعارى بولعان كەز كورگەن ءتاتتى تۇستەي الىستاپ بارادى. ونى مويىنداۋ كەرەك. زار يلەگەن بيشارا انانىڭ وزگە پارتيالارعا بارماي «نۇر وتانعا» كەلىپ، ءوزىن وتقا وراۋى پارتياعا سەنگەنى ەمەس پە؟ ورتەنىپ ولگەنى شاراسىزدىعى، السىزدىگى بولار. الايدا سوڭعى ءۇمىتىنىڭ وشكەن جەرى سول ماڭ. مەن ەلدى كوپ ارالايمىن. «نۇر وتاننىڭ» بيلىك پارتياسى بولعان سوڭ كوپ جاعدايدا جاساعان ىستەرىنىڭ وڭ ناتيجە بەرگەنىن كورىپ قالامىن. جاعىنعانىم ەمەس، «نۇر وتاننىڭ» ەل مەن جەرگە دەگەن ولشەۋسىز ىستەرى جەتەرلىك. مىسالى كوپتەگەن اكتسيالاردىڭ ءوتۋى، «كورمەس تۇيەنى دە كورمەس» دەگەندەي، وعان كوز جۇما قاراۋعا ءداتىم بارمايدى. ەلدى بىرلىككە، تاتۋلىققا شاقىرۋدا الدىڭعى قاتاردا جۇرەدى. ەلباسىنىڭ ساياساتىن جۇزەگە اسىرىپ وتىرعاندىقتان ولاردىڭ ءار ىسىنە جاۋاپتى بولعانى دۇرىس. جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ قوسارلاسىپ جۇرەتىنى ءتارىزدى، پارتيا اتىنا ۇيات كەلتىرىپ، «اتتەگەن اي» دەگىزگەن وقيعالاردا ءجيى كەزدەسىپ تۇرادى. وعان كەشەگى جاناوزەن وقيعاسى دا كۋا. جالپى بيلىكپەن حالىقتىڭ اراسىنىڭ الىستاعانى ەشقاشان جاقسىلىققا اپارعان ەمەس. كەيىنگى ۋاقىتتاردا ەلباسىنىڭ ءوزى ماڭايىنداعى سەنىم ارتقان ادامداردىڭ وتىرىگىنە سەنىپ قالىپ جۇرگەنىن بىرنەشە رەت تىلىنە تيەك ەتتى. بۇل دا بولسا شاڭىراقتىڭ ۋىقتارىنىڭ الماساتىن كەزىنىڭ جەتكەنىن كورسەتىپ تۇرعانداي. ءبىر انىق نارسە - الداعى سايلاۋ ناۋقانىندا بيلىكتىڭ پارتياسى ۇستەمدىك قۇرادى. وعان ەكىگە ەكى ءتورت دەگەندەي سەنىڭىز... سەبەبى جاي ۋاقىتتا وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ بەلسەنە ەل جۇمىسىنا ارالاسىپ جاتقانىن كورمەپپىن. ولاردىڭ ەڭ ءالسىز تۇسى دا وسى. سايلاۋ كەزەڭىندە عانا كوكتەن اياعى سالبىراپ تۇسكەندەي، توپ ەتە قالادى. قالعان ۋاقىتتاردا الىستان ءتىسىن اقسيتىپ، جالىن كۇجىرەيتىپ قويۋعا قۇمار شىركىندەر. سايلاۋدى كەيىنگە قالدىرايىق دەگەن پىكىرلەر كوپتەپ شىعىپ جاتىر. بىراق ولاي بولا قويماس. سەبەبى قىرۋار قارجى جەلگە ۇشپايدى عوي. ال قاراپايىم حالىق الداعى سايلاۋعا ءۇمىت ارتادى. مەن بارماسام دا سايلاۋ وتەدى دەپ جۇرگەندەر قانشاما. كىمنىڭ جەڭىسكە جەتەتىنىن بىلەمىز دەيتىندەر بار. «حالىق ايتسا قالىپ ايتپايدى». ءبىر بىلگەندەرى بار بولار.
«ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەمەكشى، بيىلعى «نۇر وتاننىڭ» سەزىندە الداعى ماجىلىسكە ۇمىتكەرلەردى كورىپ قانىم تاسىدى. قانشاما جاھاندانۋ زامانى دەسەكتە، ويدان-قىردان جيىلعان جاناشىرلارىنىڭ «ەنتىگىندە» باسپاي، 2 ساعاتتا بار ماسەلەنى شەشىپ تاستاۋ اقىلعا سيىمسىز كورىنگەن. اسىرەسە سايلاۋعا ۇمىتكەرلەر ءتىزىمىن ۇسىنعاندا جاعامدى ۇستادىم. سەبەبى ءماجىلىستىڭ ءتورتىنشى شاقىرىلىمىندا ءتىلىن تىستەپ، «ماۋجىراپ» وتىرعاندار، بەسىنشى شاقىرىلىمعا ۇمىتكەرلەر قاتارىندا ءجۇر. وسى كورىنىستىڭ ءوزى-اق سانالى ادام بالاسىن ءتۇرلى ويعا يتەرمەلەيدى ەمەس پە؟ سەناتتان كەتەردە كوزى جاساۋراپ، يەگى كەمسەڭدەگەن ەكس-سەناتور ق.سۇلتانوۆ اعامىز، ءماجىلىستىڭ تورىنە شىقسا تاڭ قالۋعا بولماس. ونى ايتاسىز وعاش ساۋالدارىمەن حالىقتىڭ بىرنەشە رەت اشۋىن كەلتىرگەن تاڭىربەرگەن بەردىوڭعاروۆ ۇمىتكەرلەر قاتارىنان ويىپ ورىن العانعا ۇقسايدى. حالىقپەن ساناسپاعان «نۇر وتاندىقتاردىڭ» بۇل ىستەرىن قولداۋ قيىن. كولەڭكەدەي كولبەڭدەپ تۇك بىتىرمەگەن كەي دەپۋتاتتاردى، الداعى سايلاۋ دوداسىنا سالۋ، قاراپايىم حالىقتىڭ اشۋىن كەلتىرەرى حاق. وسىنىڭ ءوزى-اق پارتيانىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ تۇر. پارلامەنت تورىنە سپورتشىلار مەن انشىلەردى كوپتەپ تارتۋ ءوز جەمىسىن بەرەدى دەۋ - اڭعالدىق. زاڭ شىعارۋشى ورگانعا نەگىزى ەسەپ قيساپقا جۇيرىكتەر، ەكونوميستەر ت.ب ماماندىق يەلەرى كوپتەپ تارتىلسا قۇبا-قۇپ. ايتپەسە، قوس پالاتانىڭ قىزمەتىنە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ جۇرگەندەر ەركىنسىپ بارادى...
سايلاۋ جاقىنداعان سايىن ينتەرنەتتە ءۇرىپ جۇرگەن قاندەن-وسەكتەرگە سەنگىڭ كەلمەيدى-اق. «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەيىن دەسەك، سايلاۋ بۇل جولى دا اشىق وتپەيدى دەپ بايبالام سالىپ، حالىققا «ۇندەۋ» تاراتىپ جاتقان «كۇيەۋگە» توقتاۋ بولماي تۇر. سوزىنە سەنسەك « بۇرىنعىداي وتىرىك بيۋللەتەندەر جاسالادى» دەپ، شەت ەلدە جاتىپ الىپ بال اشۋدا. ءابليازوۆ پەن حراپۋنوۆ تا ەتەكتەن تارتىپ جاتىر. كىمگە سەنەرىن بىلمەي قاراپايىم حالىق سانسىراۋدا.
«زاماننىڭ وزىعى بار، توزىعى بار» - دەسەكتە، كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس داۋىرىنە تاس اتا بەرۋگە بولماس. ونىڭدا جاقسىسىنان ۇيرەنىپ، جامانىنان جيرەنۋگە ءتيىسپىز. مىسالى، ول كەزدەگى سايلاۋدىڭ ەرەكشەلىگى مىنادا: ول كەزدە مينيستر بولعاننان دەپۋتات بولۋ قيىن ەدى. ەلگە تانىمال ازاماتتاردىڭ ەڭبەگىنىڭ مەرەيى ۇستەم بولىپ تىزىمگە ىلىگۋشى ەدى. مەنىڭشە، بۇگىنگى قۇرلىسشىلارعا، مالشىلارعا، ەڭبەككە بەلسەندى اۋىل جاستارىنا ۇكىمەتتەن سول كەڭەس وداعىنداي قامقورلىق كەرەكتىگىن ەسكەرتكىم كەلەدى. (ەستەرىڭىزدە بولسا احبك، قۇرلىسشىلاردىڭ جاستار، يۋنوست جاتاقحانالارى ت.ب. وسىلاردىڭ ءبارى جەكەشەلەنىپ كەتكەن جوق پا...). شىركىن، وسى جەرلەردەن قانشاما قازاق جاستارى ءوسىپ شىقتى دەسەڭىزشى. ولارعا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تيگىزگەن شاراپاتى دا ۇلانعايىر. سوزىمە تۇزدىق ەتەيىن، جوعارىدا اتالعان پارتيالاردىڭ ىشىندە (نۇر وتاندا بار) قاراپايىم مالشى، تاجىريبەلى ەڭبەك ادامى، اۋىلشارۋاشىلىق مامانى ماجىلىسكە ۇمىتكەر بوپ كەلدى مە؟ بايقاۋىمشا از. ءتىپتى جوق دەۋگە بولادى. مىسال قىلىپ ايتايىن. قوستاناي وبلىسىندا سايران بۋرحانوۆ دەگەن ازامات بار. ءبىر سوۆحوزدى تاراتپاي ۇستاپ قالىپ، بۇگىندە ەل جۇرتىنىڭ العىسىن ارقالاپ وتىرعان. سول كىسى شارۋاشىلىقتىڭ قىر-سىرىن ءبىر ادامداي بىلەدى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى اتاعىندا الدى. ول نەگە دەپۋتاتتىققا ۇمىتكەر بولماسقا؟ ول از دەسەڭ، سول وبلىستىڭ «دايىندىق» اۋىلىن، قيراندىدان ساقتاپ قالعان، بيىل «قۇرمەت» وردەنىنە يە بولعان ءبىرجان باۋىرىمىز ماجىلىسكە لايىق تۇلعا! قىزىلوردا وبلىسىندا ناعي يلياسوۆتى كوپشىلىك توبەگە كوتەرەدى. ال سول جەردىڭ «بەسارىق» اۋىلىن وركەندەتىپ جاتقان ابزال سىندى جىگىتتەردى نەگە سايلاۋ تىزىمىنە ەنگىزبەسكە؟ بۇل مەنىڭ ەل مەن جەردى ارالاپ جۇرگەندە بايقاعاندارىم. مۇنداي ازاماتتاردى ەلدىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىنەن تاۋىپ الۋعا بولادى. حالىقپەن ەتەنە ارالاسىپ جۇرگەن سوڭ ولاردىڭ حالىققا بۇيرەگى بۇرىپ تۇرارى ءسوزسىز. ءبىز وكىنىشكە وراي اۋىلدا جۇرگەن ۇلتتىق رۋحى اسقاق ازاماتتاردى ۇمىتتىق. كەرىسىنشە، اسفالتتا ءوسىپ، كابينەتتە جەتىلگەندەر اۋىل حالقىنىڭ اتىنان سويلەۋگە كوشتى. تاعى ءبىر تاڭقالدىراتىنى وسى ۇكىمەتپەن بيلىككە، دەپۋتاتتىققا سايلانعاندار، جۇمساق كرەسلوسىن اكەسىنىڭ ەنشىلەپ بەرىپ كەتكەن مۇراسىنداي كورىپ جابىسىپ قالاتىندارعا «ءتايت» دەيتىن بيلىك بولماي تۇر! حالىق قامىن ويلاعاندار بولسا ءبىر ءجون. كەيبىرەۋلەرى اسىلىق سويلەپ قايدا وتىرعاندارىن بىلمەي ءجۇر. وسىنى كەلەشەكتە بيلىك باسىندا وتىرعاندار ەسكەرسە ەكەن. ايتپەسە «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەتىنى» ءجيى قايتالاناتىن بولدى. ەندى ويىمنىڭ ارناسىنان اۋىتقىماي «رۋحانياتقا» ورالايىن. «جازۋشى-دراماتۋرگ، «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى التىنشاش جاعانوۆا «رۋحانياتتىڭ» پارتيالىق ءتىزىمىن تىركەۋدەن الىپ تاستاۋدى جانە ساياسي بىرلەستىك جەتەكشىسى سەرىكجان مامبەتاليندى جىبەرگەن بۇرمالاۋشىلىقتارى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى تالاپ ەتىپ وتىر» دەپ ماقالا جازدى «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» ءوزى. «حابار» مەن «قازاقستان» تەلەارنالارى 15 مينۋتتان سويلەتتى جانى نازىك جازۋشى ايەلدى.
ءسويتىپ ەلدىڭ مۇڭىمەن زارىن دەپۋتاتتىق مىنبەردەن جەتكىزەمىن دەگەن اياۋلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ويى ىسكە اسپادى. مۇحاڭدى ءوز باسىم ساياساتكەر دەپ ايتا المايمىن. بىراق ۇلتىنا جانى اشيتىن ساناۋلى عانا تۇلعالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن مويىندايمىن. اقىندىعىنا، ازاماتتىعىنا تاعار كىنام جوق. «سەن ساياساتپەن اينالىسپاساڭ، ساياسات سەنىمەن اينالىسادى» دەگەننىڭ كەرى مۇحاڭدى دا اينالسوقتاپ ءجۇر. «ساپ، ساپ كوڭىلىم، ساپ كوڭىلىم» دەپ ءوزىمدى الدارقاتامىن. ايتسە دە، اقىن دا، ساياساتكەر دە جۇمىر باستى پەندە بولىپ جارالعاسىن قاتەلەسپەيدى دەپ ايتۋعا تاعى بولمايدى. وسى جەردە مۇحاڭا باسۋ ايتا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن.
«مۇحتار اعا، جەلتوقساننىڭ قۇپياسىن اشۋعا، ناۋرىزدى ەلگە ورالتۋعا، قازاقتىڭ ءتىلى دەپ شىرقىراپ جۇرگەنىڭە ريزاشىلىعىمىز شەكسىز. قازاقتىڭ ايتۋلى اقىنى كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ بالاسى امانگەلدىنىڭ (جاس الاشتا) اشىنا جازعان ماقالاسىندا «ىستىك» قادالعان زيالىلاردىڭ اراسىندا سىزدە ءجۇرسىز. جاناوزەن وقيعاسىنان كەيىن ىلە-شالا مالىمدەمە جاساپ شارق ۇرعاندارىڭىزدان سىنشى بالامىزدىڭ حابارسىز ەكەنى بايقالادى. وزىڭىزدىڭدە سول جاققا ۇشىپ بارعانىڭىزدان ماعلۇماتىمىز بار. دەسەكتە، وسىنداي ءولارا كەزەڭدە «رۋحانياتتى» سايلاۋدان الىپ تاستاعانى دۇرىس بولعان سەكىلدى. كوپتەگەن سۇراقتاردىڭ باسى اشىلماي تۇرعاندا سايلاۋعا قاتىسۋ - بۇل سايلاۋدىڭ "دەموكراتيالى قازاقستاندا وتكەن ءادىل سايلاۋ" ەكەندىگىنە بەلسەندى اتسالىسقاننىڭ ءبىرى بولىپ شىعار ەدىڭىز. ورىسشا ايتقاندا "پير ۆو ۆرەميا چۋمى" دەگەن ءسوز بار ەمەس پە. تاپ سونىڭ ءوزى بولار ەدى. ەگەر پارلامەنتكە ءوتىپ كەتسەڭىز ماڭعىستاۋ جۇرتى، قازاق حالقى ءسىزدى تۇسىنبەي، ەل كۇيزەلىپ جاتقاندا مۇحاڭنىڭ مۇنىسى نەسى دەپ كىنالار ەدى. ال جاي كۇندە ءسىزدى اتارعا وعى بولماي جۇرگەندەر اعاش اتقا مىنگىزەر ەدى. قالاي دەسەك تە قازىر ەلمەن بىرگەسىڭ، سونىڭ ءوزى داتكە قۋات. مۇحا، بۇل ءسىزدىڭ ۇلكەن جەڭىسىڭىز!
التىنشاش حانىمعا ايتارىم « جەتپىستى جەلكەلەدىڭ، ازدى كوپتى بيلىكتىڭ بالقايماعىن جەدىڭ. كوشى-قوندى باسقارىپ تۇرعاندا «جاقسى ادامنىڭ سوڭىنان ءسوز ەرەتىنىن» ايگىلەدىڭ. ورالمانداردى «ورالماڭدار» دەگەندەي ورعا جىقتىڭ. ونىڭ ءبارى بۇگىندە «جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالدى». «ايران ىشكەندەر قۇتىلىپ، جالاعاندار تۇتىلدى». كۇنى بۇگىنگە دەيىن كورگەن قيىندىقتارىن ايتىپ شاعىنعانداردىڭ ءتىلىنىڭ ۇشىندا سەنىڭ اتىڭ ءجۇر. ول دا بولسا «داڭقىڭنىڭ» بولعاندىعى. ودان بەرىرەكتە، دەپۋتات بولىپ تىندىرعانىڭ ەلدىڭ ەسىندە قالماپتى. ءجا، بارىندە ۇمىتار ەدىك. «رۋحانياتپەن» سوتتاسقانىڭ بىتەۋ جارالاردىڭ اۋزىن اشىپ، قاندى ىرىڭدەردى سىرتقا شىعارىپ جاتىر. وسى ءبىر جەڭىلتەك قىلىعىڭمەن-اق قازاقتىڭ ايەلى دەگەن، اناسى، اجەسى دەگەن قاسيەتتى عاجاپ اتقا كىر كەلتىردىڭ!!! ءومىر تاريحىڭىز قانشا بۇركەمەلەگەنىڭىزبەن ەل-جۇرتقا بەلگىلى ەدى. جاس كەزىڭدە جاس دەدىك، اڭعالدىق، البىرتىق جەڭدى، دەپ الدارقاتتىق ءوزىمىزدى. قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلىنىڭ جارى بولدىڭىز... جەكە باسىڭىزدى ءسوز ەتپەي-اق قويايىن. «قار جاۋدى، ءىز باسىلدى»-دەگەندەي... وداندا جاڭاوزەن حالقى ەڭسەسىن كوتەرە الماي جاتقاندا، قىرشىن كەتكەن جاستاردى قورعاپ، حالىقتى قولداپ ءبىر ەكى جول جازعانىڭىز ەلدىڭ رۋحىن كوتەرەر ەدى. بىراق ءسىزدىڭ وعان شاماڭىز جەتپەدى. نەتكەن وكىنىشتى. قايتا « جاۋ جاعادان العاندا، ءبورى ەتەكتەن تارتادى» - دەگەندەي، قارا باستىڭ قامىن كۇيتتەپ، پارتيانى جولدان تايدىرعانىڭىز اقتالۋدى كوتەرمەيدى. دۇرىس قارتايۋدا پەشەنەڭىزگە جازىلماپتى. الدە ەر ازاماتتاردى تومەن قاراتۋ ما ماقساتىڭىز. ايتپەسە انالىق جۇرەكپەن بارىپ, «قۇلىندارىم-اۋ، مىنا ىستەگەن ىستەرىڭ شالا عوي، ەرتەڭ ەلگە كۇلكى بولاسىندار دەپ» ەسكەرتىپ، مامىلەگە كەلۋگە بولماس پا ەدى. قازىر بارلىعى «رۋحانياتتىڭ» وماقا اسقانىن بيلىكتەن كورىپ جاتىر. مەنىڭ زەردەلەۋىمشە، التىنشاش جاعانوۆانىڭ ءىس-ارەكەتى بيلىكتىڭ ايتاعى ەمەس، ءوزىنىڭ ايتارى بولىپ قالماق. بىراق بيلىككە وسىنداي «ولەرمەن» ايەلدەردىڭ جاعاتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. قالاي دەسەك تە، انا ەسەبىندە ءسىز ءۇشىن مەن ۇيالدىم. «ءوزىڭىز سۋ ىشەتىن قۇدىعىڭىزعا ءوزىڭىزدىڭ تۇكىرگەنىز". ماسقارا! وسى ىسىڭىزبەن-اق بيلىكتى كۇيەلەش ەتىپ، ەلباسىنىڭ اتىنا كىر كەلتىردىڭىز. حالىقتىڭ الدىندا شىن بەت-بەينەڭىزدى كورسەتىپ الدىڭىز اپاتاي. ايتپەسە ەلىم دەپ ەڭىرەپ كەلگەن سەرىكجان مامبەتاليننىڭ ءسىز تۋرالى بالالىق جۇرەكپەن ايتىلعان سۇحباتى ەسىمە ءتۇسىپ تۇر: «- ءبىز رەسمي تىركەلگەن ەڭ بايىرعى پارتيالاردىڭ ءبىرىمىز. رۋحانيات پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىنا جاسىلدار قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ تالابىن پارتيالىق دەڭگەيدە جۇرگىزۋ تالابىن ەنگىزدىك. پارتيانىڭ مۇشەلەرى نەگىزىنەن بۇرىنعى ازاماتتار. ال رۋحانيات پارتياسىنىڭ توراعاسىمەن كەزدەسىپ، كەلىسىمگە كەلۋىمىز، بىرىگۋىمىز ول اللانىڭ قولداۋى دەگەن شىندىققا كەلەدى. التىنشاش دجاگانوۆا اپامىز كورەگەن، تەرەڭ ويشىل ادام ەكەن، ول ساياساتكەر رەتىندە قوعامداعى قۇبىلىستاردى تالداي ءبىلدى. ءبىز پارتيا اشۋدى قالاي ۇيىمداستىرامىز دەپ، شارشاپ جۇرگەندە قۇداي وسى تۇلعامەن كەزدەستىردى، كەلىستىردى. ءبىز وعان قۇرمەتتى قالاۋشى دەگەن اتاق بەرىپ، پارتيانىڭ اتىن ساقتاپ، ورالمانداردىڭ ماسەلەلەرىن بيلىكتىڭ الدىنا قويىپ وتىرۋدى ۋادە ەتتىك». ءوزىڭ تۋرالى وسىنداي اقتارىلا سويلەگەن ازاماتتى جەرگە قاراتىپ كەتكەنىڭە تۇسىنبەي دال بولدىق.
وقىپ جۇرسەڭىز كەي پورتالداردا كەمپىرلەردەن شارشادىق دەپ جاتىر. اسقار سۇلەيمەنوۆتەي ەلىنە ەلەۋلى، قالامى قارىمدى جازۋشى ءور ازاماتتىڭ ارتىندا قالعان ۇل مەن قىزىنان ۇيات-تى. ەلگە تانىمال كۋيەۋ بالاڭنان، نەمەرەلەرىڭنەن ۇيات-تى بۇل ءىسىڭ. سىزگە ايتارىم، مۇحتاردىڭ اتىن سەن جويا المايسىڭ تاريحتان. مۇحتار ءبارىبىر مۇحتار بولىپ قالادى! ەسىمى بولاشاق ۇرپاقتىڭ الدىنان شۇعىلالى شۋاعىن توگەدى. ال ءسىزدىڭ نىسپىڭىز تاريحتا قانداي تاربيەلىك ماندە قالارى بەلگىسىز. "ەر-ازاماتتى" قۇرمەت تۇتىپ، سىيلاۋ جاعىنان با، الدە انالىق ماحابباتتىڭ "شۋاعىمەن بە؟" الدە ...
ايتۋ قيىن. مۇحاڭدى ايايمىن، جولىنىڭ ءبىر تەگىس بولماعانى ءۇشىن. مۇحاڭدى سىيلايمىن، جۇرەگىنىڭ تازالىعى ءۇشىن. سەنگىشتىگى ءۇشىن! «اڭعال اقىنىم-اۋ، اڭعالسىڭ عوي اڭعالسىڭ» دەيمىن ىشتەي. كەزىندە شەراعانىڭ « بۇل قازاق تىرىسىندە داتتايدى كەلىپ داتتايدى، ولگەننەن كەيىن ماقتايدى كەلىپ ماقتايدى» دەگەنى راس-اۋ جۇرتىم. ايتپەسە «ەكى كەنەن وسپەيدى، الاتاۋعا ەكسەڭدە» دەگەندەي، ەكى مۇحتاردىڭ قازاق دالاسىنا ەندى قايتىپ تۋمايتىنى انىق.
مۇقاڭدى اياقتان شالۋ ءۇشىن، باسقالار از بولعانداي كەمپىرلەر دە ساياساتقا كىرە باستادى ما ءتايىرى؟ جاعانوۆانىڭ وسى مالىمدەمەسىنە تاريح ءوز باعاسىن بەرە جاتار. الايدا مۇحاڭنىڭ مىنا جان ايقايىن وقىرمانعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك. «جاڭاوزەن شىندىعىن زەرتتەۋگە تالپىنىسىمىز «رۋحانيات» پارتياسىنا قاسىرەت اكەلدى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى «قۇجاتتارى دۇرىس ەمەس ەكەن» دەگەن سىلتاۋمەن «رۋحانيات» پارتياسىن سايلاۋعا قاتىستىرماۋعا شەشىم شىعاردى. مىناداي زاڭدى سۇراق تۋادى: ەگەر قۇجاتتارى دۇرىس بولماسا ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ون كۇن بويعى تەكسەرىستەن سوڭ پارتيانى نەگە تىركەدى؟ نەگە بىزگە سايلاۋعا قاتىسۋعا كۋالىك بەردى؟ ەكى جىلعا تارتا ۋاقىت بۇرىن پارتيا باسشىلىعىنان كەتكەن ا.جاعانوۆانى «حابار»، «قازاقستان»، «كتك» تەلەارنالارىنىڭ قورتىندى جاڭالىقتارىنان قازاق، ورىس تىلدەرىندە (ارقايسىسى 15 مينۋتتان) سايراتتى دا، پروكۋراتۋراعا ۇسىنىس ازىرلەتكىزىپ، ءتىپتى سوتتىڭ شەشىمىنسىز ءبىزدى سايلاۋدان الىپ تاستادى. سەبەبى بيلىك ەلدىك، ۇلتتىق مۇددەنى تۋ ەتىپ كوتەرگەن ءبىزدىڭ پارتياعا سايلاۋشىلاردىڭ تەڭ جارىمىنان استامى داۋىس بەرىپ جىبەرەتىنىن ءبىلدى. تاعى ءبىر ماسەلە بار. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن بيلىك قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «ەل بىرلىگى» دوكتريناسى ارقىلى، ءوزىنىڭ تۇپكى نەگىزىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الاتىن «قازاقستاندىق ۇلتقا» ەندىرۋگە كۇش سالعاندا مەن اشتىق جاريالاماقشى بولدىم. ىشىندە ادەبيەت، ونەر، عىلىم قايراتكەرلەرى بار 4 مىڭنان استام ادام بىزبەن بىرگە اشتىق جاريالايتىنىن ايگىلەگەندە باسشىلار امالسىزدان رايىنان قايتقان ەدى. وسى 2011 جىلدىڭ كوكتەمىندە بيلىك «قازاقستاندىق ۇلتقا» قايتا ەندىرەتىنىن سەزدىردى. بىزگە جەتكەن مالىمەت بويىنشا قازاق مەكتەپتەرىن عانا ەمەس، بۇكىل قازاق ۇلتىن جوياتىن بۇل قاسىرەتتى شارا 2012 جىلى ىسكە اسپاق كورىنەدى. ءبىز پارلامەنت قابىرعاسىندا جۇرسەك بۇل ۇلتسىزدىققا جول بەرمەسىمىز ايقىن... مىنە، ماسەلەنىڭ ءتۇپ-توركىنى قايدا جاتىر؟». مۇحاڭ وسىلاي دەيدى اشىنىپ. اللا ازاماتتارىمىزدىڭ جولىن وڭعارسىن!
كەيدە تاڭ قالامىن كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىگىمە. جان الىسىپ جان بەرىسكەن ساياساتتىڭ اۋلاسىنا كىرىپ كەتسەم، ءوڭىم بە، الدە ءتۇسىم بە دەپ قالاتىن كەزدەرىمدە جيىلەپ بارادى؟ «حابار»، «قازاقستان» ارنالارىن كورسەم ۆيرتۋالدى كۇن كەشەمىن، ءوزىمدى كوككە كوتەرەمىن، شاتتانامىن، ماقتانامىن. مەنىڭ حالقىمنان اسقان باقىتتى ەل جوقتاي كورىنەدى. ال ينتەرنەتتى قوتارىپ، وپپوزيتسيا گازەتتەرىن وقىسام، اۋىلدارعا بارسام رەالدى ومىرگە ورالامىن. بەينە قورقىنىشتى تۇستەن شوشىپ ويانعانداي كۇيگە تۇسەمىن. سول ساتتە دۇنيە استان-كەستەڭ بولادى. جاعامنان پاراقورلىق الىپ، الداۋ، ارباۋ، حالىقتىڭ بايلىعىن توناۋ، قاناۋ، تالاۋ، كورىنىس بەرەدى. ونداي كەزدە بارىنەن تۇڭىلەمىن... بىراق ەر مىنەزدى حالقىمدى كورگەندە ساباما تۇسەمىن. قاراپ تۇرساق قاراپايىم حالىق كۇيبەڭ تىرلىك جەتەگىندە... وسىنداي ءومىرىمدى كوپ كورگەندەي پارلامەنت سايلاۋى كەلەدى تاعاتىمدى قاشىرىپ... سوندا كىمدى سايلايمىز؟ بەيتانىستاردى ما؟ نە ءۇشىن سايلانادى ولار؟ ۇيىقتاۋ ءۇشىن بە، الدە ءبىراۋىزدان بيلىكتىڭ ءسوزىن سويلەۋ ءۇشىن بە؟ ولار كىمگە قىزمەت جاسايدى؟ حالىققا ما، بيلىككە مە؟ الدە كوزگە كورىنبەيتىن تىلسىم كۇشكە مە؟ ولاردى سايلايتىن كىم؟ كورىنبەي تاسادا تۇرعاندار ما؟ ولار كىمنىڭ ارقاسىندا دەپۋتات بولادى؟ اقشاسىنىڭ با، الدە شىنىمەن قارا ەڭبەگىنىڭ جەمىسىنىڭ ارقاسىندا ما؟ كەز كەلگەن دەپۋتاتتىققا ۇمىتكەر پەندەلەر وسى ساۋالدارعا تەرەڭنەن وزدەرى جاۋاپ تابا السا جاقسى بولار ەدى. سوندا ناعىز دەپۋتات شىعىپ قالار دەگەن ءۇمىتىم زور. الايدا، ول كۇن كوكجيەكتەن ءالى كورىنبەي تۇر... مەن وپتيميست انامىن. «ءۇمىتسىز تەك شايتان» عانا. تاۋەلسىزدىگىمىز تۇعىرلى، ءتىلىمىزدىڭ عۇمىرلى بولۋى ەل سەنىمىن اقتايتىن ازاماتتاردىڭ قولىندا. ءتاڭىرىم سولارعا عۇمىر بەرسىن!
«اباي-اقپارات»
