د. ا. قوناەۆقا - 100 جىل

ءوزىمىز سوندايلاردىڭ قاتارىنا جاتپاساق تا، ماتەماتيكالىق سانداردىڭ تۇزىلۋىنەن ەرەكشە تاعدىر بەلگىلەرىن ىزدەستىرىپ، ۇلكەن ءمان بەرەتىندەر بار ەكەنىنەن حاباردارمىز. قارا اسپاندى ءتوندىرىپ، التىن كۇندى ءسوندىرىپ، اقىرزاماندى ەسىگىڭنەن كىرگىزىپ قوياتىندار دا ءۋاجىن سول سانداردىڭ تىزبەسىمەن، جۇيەلەنە قالىپتاسۋىمەن كەلتىرەدى. سەنبەۋىن سەنبەيسىڭ، ايتسە دە بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ ومىرىندە كەيبىر سانداردىڭ قايتالانىپ كەلۋى وقيعالارعا ەرەكشە ءار بەرەتىنىن بايقاعاندا، ويلانىپ قالاسىڭ.

باسقاسىن كىم ءبىلسىن، اياۋلى ديمەكەڭنىڭ، دىنمۇحاممەد احمەتۇلى قوناەۆتىڭ تاعدىرىندا سانداردىڭ 16. 12. بولىپ كەلۋى ەكى رەت اۋىر ءىز تاستاپ كەتتى. تاريحتان بەلگىلى، 1962 جىلعى 16 جەلتوقساندا نيكيتا حرۋششەۆ ديمەكەڭدى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنەن بوساتىپ، ورنىنا يسمايل يۋسۋپوۆتى تاعايىندايدى. ءبىلىمدى دە بىلىكتى، كورگەنى كوپ، توقىعانى تولايىم قوناەۆتىڭ وزىنە قايتا-قايتا قارسى شىعا بەرۋىنەن ءبىرجولا قۇتىلعانداي سەزىنگەن «جۇگەرى پاتشاسى» ءوزىنىڭ ساياسي ومىرىنە ءبىر جىلداي ۋاقىت قالعانىن بىلمەگەن.

د. ا. قوناەۆقا - 100 جىل

ءوزىمىز سوندايلاردىڭ قاتارىنا جاتپاساق تا، ماتەماتيكالىق سانداردىڭ تۇزىلۋىنەن ەرەكشە تاعدىر بەلگىلەرىن ىزدەستىرىپ، ۇلكەن ءمان بەرەتىندەر بار ەكەنىنەن حاباردارمىز. قارا اسپاندى ءتوندىرىپ، التىن كۇندى ءسوندىرىپ، اقىرزاماندى ەسىگىڭنەن كىرگىزىپ قوياتىندار دا ءۋاجىن سول سانداردىڭ تىزبەسىمەن، جۇيەلەنە قالىپتاسۋىمەن كەلتىرەدى. سەنبەۋىن سەنبەيسىڭ، ايتسە دە بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ ومىرىندە كەيبىر سانداردىڭ قايتالانىپ كەلۋى وقيعالارعا ەرەكشە ءار بەرەتىنىن بايقاعاندا، ويلانىپ قالاسىڭ.

باسقاسىن كىم ءبىلسىن، اياۋلى ديمەكەڭنىڭ، دىنمۇحاممەد احمەتۇلى قوناەۆتىڭ تاعدىرىندا سانداردىڭ 16. 12. بولىپ كەلۋى ەكى رەت اۋىر ءىز تاستاپ كەتتى. تاريحتان بەلگىلى، 1962 جىلعى 16 جەلتوقساندا نيكيتا حرۋششەۆ ديمەكەڭدى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنەن بوساتىپ، ورنىنا يسمايل يۋسۋپوۆتى تاعايىندايدى. ءبىلىمدى دە بىلىكتى، كورگەنى كوپ، توقىعانى تولايىم قوناەۆتىڭ وزىنە قايتا-قايتا قارسى شىعا بەرۋىنەن ءبىرجولا قۇتىلعانداي سەزىنگەن «جۇگەرى پاتشاسى» ءوزىنىڭ ساياسي ومىرىنە ءبىر جىلداي ۋاقىت قالعانىن بىلمەگەن.

باسقاسى باسقا، بىراق  حرۋششەۆتىڭ ماسكەۋدە قازاقستان ونەرىنىڭ ونكۇندىگى ءوتىپ جاتقاندا ەل باسشىسىن قىزمەتتەن الا سالىپ، ەرتەڭىنە تۇك بولماعانداي ەكى جۇزدەن اسا قازاق ونەرىنىڭ قايراتكەرلەرىمەن كەزدەسۋى كەڭەستىك ەكىجۇزدىلىكتىڭ ايقىن كورىنىسىنە اينالعانىن قالاي ۇمىتارسىڭ.

ءدال وسىنداي كەۋدەمسوقتىق، قازاق ەلىنە مۇرنىن شۇيىرە قاراۋ تاريح ساباعىنان ءدارىس الماعان ەكىنشى ءبىر باسشىسىماق گورباچەۆ تاراپىنان دا ورىن العانى بەلگىلى. كەزدەيسوقتىق دەسەڭىز ەركىڭىز ءبىلسىن، ول شىركىنىڭ دە تۋرا جەلتوقساننىڭ ون التىسىندا رازۋموۆسكيىنە كولبيندى ەرتىپ جىبەرەدى عوي الماتىعا. باس-اياعى 15 مينۋتكە سوزىلعان، تاريحتا ەڭ قىسقا وتكەن ورتالىق كوميتەتەتتىڭ پلەنۋمىندا ءبىرىنشى حاتشىنى، الەمدى تىتىرەتكەن يمپەريانىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ساياسي بيۋرو مۇشەسىن، ءۇش مارتە سوتسياليستىك ەڭبەك ەرىن، رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ۇلكەن رەسپۋبليكانىڭ ۇزاق جىلدارعى باسشىسىن ءبىر جىلى ءسوز ايتپاي، ارقادان قاقپاي قىزمەتتەن بوساتادى. بۇل قىزىل يمپەريانى تاراتۋداعى العاشقى قادام بولاتىن: الماتىداعى الاڭنان باستاۋ العان   ازاتتىق ءۇشىن ارپالىس ارتىنشا بۋرياتيا، ەستونيا، ليتۆا، ءازىربايجان، گرۋزيا ەلدەرىندە دە كورىنىس تاپتى دا، كسرو-دا ىدىراۋ  ۇدەرىستەرى باستالدى. جەلتوقسان جەلى كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى بارشا رەسپۋبليكالار ءۇشىن تاۋەلسىزدىك سامالىنا ۇلاستى.

جازالاۋ شارالارىن العاشقى كۇننەن-اق جۇزەگە اسىرا باستاعان قورقاۋلاردىڭ  باستى ماقساتى دا ايقىن ەدى: الاڭداعى قاقتىعىستاردا قازا تاپقاندار مەن جارالانعاندار ءۇشىن قوناەۆتى كىنالى ەتۋ، ونى مەملەكەتتىك قىلمىسكەر رەتىندە كورسەتۋ. سەبەبى دە ايقىن - ديماش اعانىڭ كىر شالماعان اقشاڭقان قادىرىنە كۇيە جاقساڭ، ونى قولداعان حالىق تا قارالانادى.

ولارىنان تۇك تە شىقپاعانىن تاريح دالەلدەدى. حالىق پەن ابىزدىڭ اراسىنا سىزات تۇسكەن جوق. تاۋ سۇلباسى الىستاعان سايىن زوراياتانى سياقتى، كۇن وتكەن سايىن ديمەكەڭنىڭ دە تاۋ تۇلعاسى بيىكتەپ، بەينەسى جارقىراي تۇسۋدە. ونىمەن كەزدەسكەن، سويلەسكەن، ارالاسقان، الىستان بولسا دا كورگەن ادامدار وزدەرىنىڭ قانداي باقىتقا يە بولعاندارىن ەندى-ەندى تۇسىنە باستاعان سياقتى. سونداي ادامداردىڭ قاتارىندا ءوزىم دە بار ەكەنىمە شۇكىرشىلىك ەتەمىن. قازاقپىز عوي، بۇگىنگى قول جەتكەن دارەجە، اتقارىلعان جۇمىس، الىنعان بەلەستەردىڭ بارلىعى دا باياعى بالا كەزىمدە باسىمنان ديماش اعانىڭ سيپاعانىنىڭ جەمىسى دەپ ەسەپتەيمىن.

حوش، بالالىق شاقتان ويىن مەن قىزىق قالادى، ولاردان باسقا دۇنيە جاس كەلە كۇڭگىرتتەنە بەرەدى. تات باسپايتىن، جادىمنان كەتپەيتىن ءبىر وقيعا - قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دىنمۇحاممەت احمەتۇلى قوناەۆتىڭ جامبىل وبلىسىنىڭ مويىنقۇم اۋدانىنا، ءبىزدىڭ مەكتەپكە كەلۋى.  ءبىلىم بەرۋ، وقىتۋ بارىسىمەن تانىسقان ديماش اعا الدىندا ءبىز، وقۋشىلار، ءوز ونەرىمىزدى كورسەتۋگە بارىنشا تىرىسىپ باقتىق. ءان دە ايتىلدى، تاقپاق تا وقىلدى، بي دە بيلەندى. سونىڭ بارلىعىنا ول كىسى راحاتتانا قول سوعىپ وتىردى. ءالى ەسىمدە، ەل باسشىسى ءبىزدىڭ ۇرپاق الدىندا باقىتتى بولاشاق تۇرعانى، سونداي بولاشاقتى جاقىنداتا ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىز جاقسى وقىپ، بارلىق جاعدايدا دا تىرىسۋىمىز قاجەت ەكەندىگى تۋرالى تولعانا اڭگىمەلەگەن بولاتىن. بىلمەيمىن، مۇمكىن، كەزدەسۋ ۇزاققا دا سوزىلان بولار، بىراق مەن ءۇشىن ۇلى ادامدى كورۋ باقىتى ءبىر عانا مەزەت ۋاقىت اراسىندا وتكەندەي ەدى. قوشتاساردا كەي بالانىڭ قولىن الىپ، بىرەۋلەردى قۇشاقتاپ، ءبىرازدارىنىڭ باسىن سيپاپ ەدى اسىل اعا! باسىن سيپاتقانداردىڭ  ءبىرى مەن ەدىم. ابىز اعا: «ال، باتىر، وسكەندە كىم بولاسىڭ؟» دەپ سۇراعاندا، تولقىپ تۇرىپ: «ءبىرىنشى حاتشى بولامىن!» دەدىم. «ءبىرىنشى حاتشى بولۋ ماقسات ەمەس، قاتارىڭنان ءبىرىنشى بولا بىلسەڭ، مىنە، سول جەڭىس!» دەپ ەدى.

بيىل جەلتوقسان وقيعاسىنا شيرەك عاسىر تولادى. ديمەكەڭنىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقانىنا ءجۇز جىل. ايتۋلى كۇن جاقىنداعان سايىن قۇيقام شىمىرلايتىنىن بايقايمىن. اعانىڭ ايالى الاقانىن اڭسايتىنداي...

شامسات يسابەكوۆ،

قر تاeكۆوندو فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى،

قارا بەلبەۋ مەن VI دان يەگەرى،

ۇلتتىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ مۇشەسى.