چارلز ەكىنشى جاڭا نيدەرلاندتىڭ تۇتاستاي اۋماعىن ونىڭ جوعارى مارتەبەلى تورەلەرىنەن، گوللانديانىڭ گەنەرالدىق شتاتتارىنىڭ قۇدايسىماقتارىنان تارتىپ العانىنا كوپ بولا قويماعان، ەل ءىشى ءالى دە بولسا الاساپىران كۇيدە تۇرعان ءبىر كەزدەردە بۇل ءوڭىر ولەرمەن اۆانتيۋريستەر مەن اسىرەسە جولدان تايعان ۇرى-قارىنىڭ جيىلىپ جىنويناق قۇراتىن جەرى بولدى.

بۇلاردىڭ دەنى بەيبىت زاماندا يسپانيا قونىستارى اراسىندا ساۋدا كەمەلەرىنە قىرعيداي تيگەن تەڭىز قاراقشىلارى-تىن. ولار وپ-وڭاي كىرىپ-شىعا بەرەتىن مانحەتتەن ايلاعىنىڭ بوستىعى مەن ميمىرت وكىمەتتىڭ سالعىرتتىعىن پايدالانىپ بۇل جەردى وزدەرىنە تەڭىزدەن تاپقان قازىنا-بايلىقتارىن شاشاتىن، سونداي-اق، الدا بولاتىن قاراقشىلىق شابۋىلدىڭ جاي-جاپسارىن ويلاستىراتىن وڭتايلى ورىن ەتىپ العان-دى. ءوز ەلدەرىندە قۋعىن كورىپ قاشىپ-پىسقان وسىناۋ كەزبە-جەندەتتەر كۇندىزدىڭ وزىندە توپ-توپ بولىپ شاعىن كەنت كوشەلەرىمەن جۇرتتى قاعا-سوعا الشاڭداي باسىپ جۇرە بەرەتىن. ولار شەت جەرلىك باعالى زاتتاردى ەسەپكە جۇيرىك ساۋداگەرگە جارتى باعاسىنا ساتاتىن دا، تاپقان پايداسىن شاراپحانالارعا بارىپ شاشاتىن. شاراپقا سىلقيا تويىپ الىپ قۇمار وينايتىن. اۋىزدارىنا كەلگەنىن ايتىپ بالاعاتتاپ، كەزى كەلسە جۇدىرىقتارىن الا جۇگىرىپ توڭىرەكتى باستارىنا كوتەرە ازان-قازان بولاتىن دا جاتاتىن.

اقىرى، وكىمەت ۇيقىسىنان ويانىپ، بۇنداي تويىمسىز توعىشارلاردى ەلدەن ءبىرجولا قۋىپ شىعۋ كەرەك دەگەن پاتۋاعا كەلەدى. وزدەرىنە اياۋشىلىق بولماسىن سەزگەن قاراقشىلار اراسىن ۇرەي جايلايدى. بۇرىنعى جەرۇيىقتارى ەندى وزدەرىنە قاۋىپ-قاتەر بوپ تونەدى. امالى تاۋسىلعان ولار اقشالارى مەن اسىل بۇيىمدارىن ادام اياعى جەتپەيتىن وزەندەر مەن تەڭىزدىڭ الىس جاعالاۋلارىنا جانتالاسا جاسىرىپ، وزدەرى قارالارىن كورسەتپەستەن باسى اۋعان جاقتارىنا تايىپ تۇرادى.

ولاردى قۇرىقتاۋعا جىبەرگەن جالدامالى تەڭىزشىلەردىڭ ىشىندە اتىشۋلى كاپيتان كيدد تە بولدى. كەزىندەگى ناعىز قىزىلكوز اۆانتيۋريست كادۋەلگى ساۋداگەرلىك پەن تىسقاققان كونتراباندانىڭ قۇلاعىن تەڭ ۇستاعان بالە-ءتىن. ءبىراز ۋاقىت قاراقشىلارمەن الىس-بەرىس تە جاساسىپ تۇرعان. ونداي كەزدەرى، كوزگە تۇسە قويمايتىن شاعىن عانا جەلكەندى كەمەسىمەن تەڭىز ءتوسىن كولەڭكەدەي كەزىپ، قازىنالى جەرلەردىڭ بىرىنەن ەكىنشىسىنە قاراي قاناتىن جەلگە توسقان داۋىلپازداي جۇيتكىپ بارا جاتقانىن كورەسىز.

وسىناۋ تابيعاتى الابوتەن جاندى وكىمەت قارقاشىلارعا قارسى جورىق كەمەسىن باسقارۋعا لايىق بىردەن ءبىر ادام دەپ تابادى. ويتەتىنى، ول قاراقشىلار جاسىرىنۋى مۇكىن جەرلەردى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن. ءسويتىپ، كيدد وق-ءدارى قورى مول، جاقسى جابدىقتالعان جيھانگەز كەمەسىنە ءمىنىپ نيۋ-يوركتەن اتتانىپ كەتەدى. سول جۇزگەننەن ءجۇزىپ وتىرىپ مادەيرگە، سوسىن بوناۆيستكە، ودان ارى ماداگاسكار اسىپ، سوڭىندا قىزىل تەڭىزدىڭ قۇيار اۋزىنا دەيىن ءجۇزىپ بارادى. ءبىر وكىنەرلىگى، قاراقشىلارعا قارسى ۇرىس سالۋدىڭ ورنىنا، ءوزى دە سول قاراقشىلىقتىڭ جولىنا تۇسەدى. دوس دەمەي، جاۋ دەمەي كەزىككەنىن توناي بەرەدى. بىردە باسشىسى اعىلشىن، ماتروستارى ماۆرلاردان جاساقتالعان ءۇندىنىڭ قازىنا تولى كەمەسىن شابۋىلداپ ىرعىن بايلىققا كەنەلەدى. وسىلايشا تەڭىزدەن تاپقان نەسىبەسىن كەمەسىنە سىقا باسىپ الىپ، قولاستىنداعى جەنتەتتەرىمەن بىرگە بوستونعا كەلىپ قايرانعا شىعادى.

ونىڭ داقپىرتى بوستونعا وزىنەن بۇرىن جەتكەن. تەڭىزدە تاعى ءبىر قاراقشىنىڭ پايدا بولعانى ايتىلىپ، دابىل قاعىلادى. تۇتقىنداۋ جونىندە جوعارىدان بۇيىرىق تۇسەدى. بىراق، ايتۋعا قاراعاندا، ول قازىناسىنىڭ ۇلكەن بولىگىن جاسىرىپ ۇلگەرگەن-مىس. ءتىپتى، تۇتقىندار كەزدە قىلىشىن سۋىرىپ قارسىلاسپاق تا بولىپتى، ءابۇيىر بولعاندا قارۋى تارتىپ الىنىپ، بىرنەشە سەرىگىمەن تۇرمەگە قامالادى. ولاردى قاراۋىل كەمەسىمەن انگلياعا جونەلتەدى. سول جەردە ۇكىمى وقىلىپ، دارعا اسىلادى. كيدد بىردەن ولە قويماپتى. مويىنىنا بايلاعان ارقان اۋىر سالماقتى كوتەرە الماي ءۇزلىپ كەتىپتى دە، كيدد جەرگە قۇلاپتى. سوسىن ەكىنشى رەت قايتا اسىپتى. سوندا بارىپ جانى ۇزىلگەن. ونىڭ دارعا ەكى رەت اسىلعانى تۋرالى الىپقاشپا اڭگىمە سودان قالسا كەرەك.

كيدد جايلى اڭگىمەنىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسى عانا. بىراق ونىڭ اتى بىرنەشە ۇرپاق بويى ازۋىزدان تۇسكەن جوق. تۇتقىندالاردان بۇرىن التىن مەن باعالى بۇيىمدارعا تولى قازىناسىن جاسىرىپ ۇلگەرگەنى جايلى اڭگىمە مەيىرىمدى قاۋىمنىڭ كوزىن قىزارتىپ، تىنىش الدى. قازىنا اندا ەكەن، مىندا ەكەن دەگەن الىپقاشپا اڭگىمەلەردە ەسەپ بولمادى. بىردە وسىندا دەسە، ەندى بىردە شەتەلدە دەستى. ايتەۋىر، نە اعاش نە تاستا جاسىرۋلى كومبەگە اداسپاي اپاراتىن قۇپيا بەلگىلەر سالىنعان كورىنەدى. ءتىپتى، كيدد قىزىل تەڭىزدە جۇرگەندە ءۇندى كەمەسىنەن توناعان، بەتىندە اراپ جازۋلارى بار التىن جارماق تابىلىپتى-مىس. قارابايىر قاۋىم ونى ءىبىسىتىڭ قولتاڭباسى دەسىپ، گۋىلدەسىپ ءجۇردى.

قازىنا پليمۋت پەن كەيپ كودتىڭ ادام تۇرمايتىن يەن تۇكپىرلەرىنىڭ بىرىنە جاسىرىلعان دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي عىپ ايتقاندار دا بولدى. ايتەۋىر، وسى سياقتى داقپىرت پەن جەل سوزگە جەلىككەن قازىنا ىزدەۋشىلەر شىعىس جاعالاۋدى تۇك قويماي قوپارىپ، لونگ ايلندتاعى ساۋندتى بۇلىن-پۇشپاعىنا دەيىن ۇگەل تاقتارىپ-تەڭكەرىپ شىقتى.

ساپىرىلىسقان وسىناۋ قازۋ مەن قوپارىستىرۋلاردىڭ ءبىر باسىندا قاشاندا ازعىرۋشى ءازازىلدىڭ ءوزى تۇردى. الدىمەن ول قازىنانى تاۋىپ بەرەتىنىن ايتىپ الداپ-ارباپ، قىزىقتىراتىن، نە ىلە-شالا سونىڭ بۇلتارتپاس شارتتارىن ورىنداۋعا تىرپ ەتكىزبەي كوندىرەتىن. ول ءالى كۇنگە دەيىن قازىناعا قۇنىعۋشىلاردىڭ كوزىن قىزىقتىرىپ، الداپ-ارباۋمەن ءجۇر. كەيبىرىنىڭ جولى بولىپ قازىنا تولى ساندىقتى ءوز كوزدەرىمەن كورگەندەرى دە بار. بىراق، ءبارىنىڭ سوڭىندا مىندەتتى تۇردە ءبىر قىرسىق دايىن تۇراتىن. ايتەۋىر، قازىلعان وردىڭ توپىراعى وپىرىلىپ بەتىن جاۋىپ قالاتىن، نە كۇڭىرەنگەن ءبىر داۋىس ەستىلىپ الدە قايدان ءبىر ەلەس پايدا بولاتىن دا، زارەسى ۇشقان بايقۇستار ول ماڭعا قايتىپ جولامايتىن. كەيدە ءازازىل ولاردى بۇيىرعالى تۇرعان قازىنادان ءوزى ماقۇرىم ەتەتىن. كەلەسى كۇنى كەلگەندە قازىلعان وردان ەشقانداي بەلگى قالمايتىن.

قۇلاعىمدا جاتتالىپ قالعان وسى اڭگىمەلەر مەنىڭ ۇزاق جىلدار بويى قاراقشىلار ءومىرىنىڭ قىزىقتى تۇستارىن بىلسەم دەگەن قۇشرتالىعىمنىڭ ادام توزگىسىز ازابىنا شىداۋىما سەبەپشى بولدى. دۇنيەدە اقيقاتتى ىزدەۋدەن اسقان ماشاقات جوق شىعار. بىراق مەن قانشا جەردەن بارىمدى سالعانىممەن، وسىناۋ ولكەنىڭ وتكەن-كەتكەنىن مەندەي تولىق ەشكىم بىلمەسە دە، ۇزاققا دەيىن مەنىڭ جانكەشتى ىزدەنىسىمنەن جارتىمدى ناتيجە شىعا قويمادى.

اقىرى مىناداي ءبىر وقياعاعا تاپ بولدىم. جازدىڭ سوڭعى اينىنىڭ ماۋجىراعان ءبىر كۇنى بولاتىن. دامىلسىز ەڭبەكتىڭ مەحناتىنان ءوزىمدى ءبىر كۇنگە بوساتپاق بولىپ، بالا كۇننەن سۇيىكتى مەكەنىمە اينالعان جاعالاۋ سۋىنا قارماق سالا باردىم. جالعىز ەمەسپىن. قاسىمدا قالانىڭ بىرنەشە قۇرمەتتى ازاماتى بار. قانشا كۇتسەك تە قارماعىمىزدى قاپقان بالىق بولمادى. بالىق اۋلايتىن جەرىمىزدى قايتا-قايتا اۋىستىرساق تا ەشتەڭە وزگەرمەگەن سوڭ، اقىرىندا مانحەتتەن ارالىنىڭ كۇنشىعىس جاعىنداعى جارتاستى جاعالاۋدىڭ كەمەرىنە تاياپ بارىپ زاكىر تاستادىق. كۇن تىمىق، جىلى بولاتىن. سۋ بەتى تولقىنسىز، جاي شىمىرلاپ قانا قوزعالادى. توڭىرەك قۇلاققا ۇرعان تاناداي. كەنەت، ءبىزدى تاڭقالدىرا قۋراعان اعاش بۇتاعىنان زۋ ەتىپ اسپانعا كوتەرىلگەن بالىقشى قۇس جەمىن كوزدەپ اۋادا ءبىر اۋىق قالىقتاپ تۇردى دا، ارتىنشا تىك شانشىلىپ سۋعا كۇمپ بەردى. تىمىق كۇننىڭ جىلىمىعى بويىمىزدى بالقىتىپ، بالىق اۋلاۋدىڭ جالىعىشتى ءبىر سارىنىنان ماۋجىراي تۇسكەن ءبىز قىبىر ەتپەي قايىقتا وتىرمىز. ارامىزداعى قۇرمەتتى الدەرمەننىڭ ءبىرى ءبىر ءسات قالعىپ كەتكەنى سول ەدى قولىنداعى قارماقتىڭ باتىرعىسى سۋ تۇبىنە شىم ەتىپ باتا جونەلدى. سەلك ەتىپ ويانعان ول قارماققا اۋىر ءبىر نارسەنىڭ ىلىنگەنىن بايقادى دا، تارتىپ سۋدىڭ بەتىنە شىعاردى. ءبارىمىز قايران قالدىق. توت باسىپ شىرۋگە اينالعان، ۇزىن ۇڭعىلى، جات جەردىكى دەۋگە بولاتىن تۇرقى تاڭقالارلىق تاپانشانى كوردىك. قۇرت جەگەن قۇنداعى مەن باقالشىق باسقان تۇرىنە قاراپ سۋ استىندا ۇزاق جاتقانىن توپشىلاۋعا بولادى.

كۇتپەگەن جەردەن تابىلعان وسىناۋ سوعىس جادىگەرى مانادان ءۇنسىز وتىرعان سەرىكتەرىمە تاپتىرماس تاقىرىپ بولدى. اركىم ءوز جورامالىن ايتىپ گۋىلدەسىپ كەتتى. ءبىرى بۇل ازاتتىق سوعىسى كەزىنەن قالعان بولۋ كەرەك دەسە، ەكىنشىسى، ونىڭ سيرەك ۇشىراساتىن پىشىنىنە قاراپ العاشقى قونىستانۋ كەزىندەگى تەڭىزشىلەرگە تيەسىلى ەكەنىنە سەنىمدى، كەرەك دەسەڭ ءتىپتى، لوڭ ايلەند ساۋندى زەرتتەپ، كەيىن ىرىمشىگىمەن اتى شىققان بلوك ايلەندتى اشقان اتاقتى ادريان بلوكتىڭ تاپانشاسى بولىپ شىعۋى دا عاجاپ ەمەس. ال ءۇشىنشى بىرەۋى تاپانشانى ارى-بەرى ۇستاپ كوردى دە، ناعىز يسپانيا تۋىندىسى ەكەنىن كەسىپ ايتتى.

- ءباس تىگەم، - دەدى ول، - ەگەر مىنا تاپانشاعا تاپ قازىر ءتىل بىتسە، يسپان تورەلەرىنىڭ قيان-كەسكى شايقاستارى جايلى نەبىر حيكايانى جاتقا سوعار ەدى. بۇنىڭ سوناۋ قاراقشىلىق زامانىنان قالعان كونەنىڭ كوزى ەكەنىنە كۇمانىم جوق.

- قيسىنى بار - دەدى تاعى ءبىرى اڭگىمەگە ارالاسىپ، - كەزىندە لورد بەلامونت قاراقشىلاردى تەڭىزدەن تۇرە قۋعاندا قاراقشى براديش دەگەن بىرەۋ التىن-كۇمىستەرىن وسى ماڭعا ما الدە لونگ ايلندقا ما ايتەۋىر كومىپ كەتىپتى دەسەدى. ونىڭ ارتىنان الگى كاپيتان كيدد دەگەن تاعى شىعادى...

- ءوي، ول كاپيتان كيدد دەگەن نەمەڭ ناعىز جۇرەك جۇتقان ءيتتىڭ ءوزى - دەدى سالقىن ءجۇزدى كەيپ كودتىق كيت اۋلاۋشى، - ءتىپتى وعان ارناپ شىعارعان ولەڭ جولدارى دا بار:

نىسپىم مەنىڭ روبەرت كيدد،

كەلەم ءجۇزىپ، كەلەم ءجۇزىپ.

كەرەك دەسەڭ، قاسيەتتى ءىنجىلدى جەرگە كومىپ، ءازازىلدىڭ باتاسىن قالاي العانى دا ايتىلعان.

العانىم ءىنجىل كىتاپ قولىما،

ءجۇزىپ كەلەم، ءجۇزىپ كەلەم.

كومدىم ونى تەرەڭ قۇمعا،

ءجۇزىپ كەلەم.

قۇداي اتسىن، ەگەر بۇل تاپانشا شىنمەن سول قاراقشى كيدتىڭ تاپانشاسى بولسا، وندا ونى ويلانباستان ءباسى جوعارى زاتتىڭ قاتارىنا قوسار ەم. ايتقانداي، كيدتىڭ كومۋلى قازىنانسىن الدە قانداي توم ۆولكەر دەگەن بىرەۋدىڭ قالاي تاۋىپ العانى جايلى ەستىگەنىم بار. بالىق قازىر قارماعىمىزدى قابا قويمايتىن ءتارىزدى، ۋاقىت ءوتسىن، سونى سىزدەرگە ايتىپ بەرەيىن.

اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان ناعىز قابشىقبايۇلى

Abai.kz