پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ساياسي ىستەر جونىندەگى كەڭەسشىسى ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى بولجامىن تاعى دا جالپاق جۇرتقا جاريا ەتۋدە. بۇل جولى ول تيمۋر اسقارۇلى الاتىن الداعى بيىك اسۋ تۋراسىندا لوندونداعى چاتەم حاۋس ۇيىمىندا، باتىس ساياساتكەرلەرى مەن ساراپشىلارىنىڭ ورتاسىندا وتىرىپ ايتتى. ەرتىسباەۆتىڭ چاتەم حاۋستا نە دەپ ەسكەنىن حالىقارالىق «ازاتتىق» راديوسىنىڭ تىلىشىلەرىنەن بىلدىك. الدىمەن اتالعان ۇيىم مۇشەلەرىمەن ساياسي كەڭەسشىمىزدىڭ كەزدەسۋىنە توقتالايىق.

«چاتەم حاۋست ۇيمى وسى جولى كەزدەسۋ بارىسىنداعى اڭگىمەنى جۋرناليستەردىڭ قۇلاعىنا تيگىزۋدى قۇپ كورىپتى» دەپ جازادى  http://www.azattyq.org سايتىنىڭ قازاق رەداكتسياسى. راديو ءتىلشىسى ەرتىسباەۆتىڭ وزىمەن سۇحباتتاسپاسا دا لوندون ۋنيۆەرسيتەتىنە قاراستى شىعىستانۋ جانە افريكاتانۋ مەكتەبىنىڭ دوتسەنتى باۆنا داۆەمەن تىلدەسىپ قالعان كورىنەدى. داۆە حانىم «ازاتتىقتىڭ» تىلشىسىنە ەرتىسباەۆتىڭ چاتەم حاۋستكە كەلگەنىن، ءماجىلىس سايلاۋىنان كەيىن جاڭاوزەن وقيعاسىنا توقتالعانىن ايتىپ بەرىپتى. داۆە حانىمنىڭ سوزىنە قاراعاندا، ەرتىسباەۆ وقيعاعا ورالامانداردى ايىپتى ساناعان ەلدەگى پىكىرىن باتىسقا بارعان ساپارىندا اينا قاتەسىز قايتالاعانعا ۇقسايدى.

پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ساياسي ىستەر جونىندەگى كەڭەسشىسى ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى بولجامىن تاعى دا جالپاق جۇرتقا جاريا ەتۋدە. بۇل جولى ول تيمۋر اسقارۇلى الاتىن الداعى بيىك اسۋ تۋراسىندا لوندونداعى چاتەم حاۋس ۇيىمىندا، باتىس ساياساتكەرلەرى مەن ساراپشىلارىنىڭ ورتاسىندا وتىرىپ ايتتى. ەرتىسباەۆتىڭ چاتەم حاۋستا نە دەپ ەسكەنىن حالىقارالىق «ازاتتىق» راديوسىنىڭ تىلىشىلەرىنەن بىلدىك. الدىمەن اتالعان ۇيىم مۇشەلەرىمەن ساياسي كەڭەسشىمىزدىڭ كەزدەسۋىنە توقتالايىق.

«چاتەم حاۋست ۇيمى وسى جولى كەزدەسۋ بارىسىنداعى اڭگىمەنى جۋرناليستەردىڭ قۇلاعىنا تيگىزۋدى قۇپ كورىپتى» دەپ جازادى  http://www.azattyq.org سايتىنىڭ قازاق رەداكتسياسى. راديو ءتىلشىسى ەرتىسباەۆتىڭ وزىمەن سۇحباتتاسپاسا دا لوندون ۋنيۆەرسيتەتىنە قاراستى شىعىستانۋ جانە افريكاتانۋ مەكتەبىنىڭ دوتسەنتى باۆنا داۆەمەن تىلدەسىپ قالعان كورىنەدى. داۆە حانىم «ازاتتىقتىڭ» تىلشىسىنە ەرتىسباەۆتىڭ چاتەم حاۋستكە كەلگەنىن، ءماجىلىس سايلاۋىنان كەيىن جاڭاوزەن وقيعاسىنا توقتالعانىن ايتىپ بەرىپتى. داۆە حانىمنىڭ سوزىنە قاراعاندا، ەرتىسباەۆ وقيعاعا ورالامانداردى ايىپتى ساناعان ەلدەگى پىكىرىن باتىسقا بارعان ساپارىندا اينا قاتەسىز قايتالاعانعا ۇقسايدى.

- ەرتىسباەۆ مىرزانىڭ ساراپتاماسىندا جاڭاوزەندەگى ماسەلەلەر قاتە كوشى-قون پروتسەسىنىڭ شارىقتاۋ شەگى ەكەندىگى ايتىلدى. سوسىن ول جاڭاوزەن حالقىنىڭ سانى سوڭعى 15-20 جىلدا وزبەكستان مەن تۇركىمەنستاننان كەلگەن ميگرانتتاردىڭ سەبەبىنەن ەكى ەسەگە جۋىق ءوسىپ كەتكەنىنە باسا نازار اۋداردى. اتاپ ايتپاسا دا ونىڭ «ميگرانتتار» دەپ ورالمانداردى مەڭزەپ وتىرعانى ابدەن تۇسىنىكتى ەدى, - دەيدى باۆنا داۆە (http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_yertisbaev_in_chatham_house/24450857.html) .

ەڭبەك ميگرانتتارى مەن ورالمانداردى شاتاستىرىپ شاتقاياقتاعان ەرتىسباەۆ ءسوزىنىڭ سوڭىندا جاڭاوزەن وقيعاسىنا تىكەلەي قاتىسى بار ادام قۇلىباەۆتىڭ الداعى (؟) پرەزيدەنت سايلاۋىنا ۇمىتكەر رەتىندە قاتىسۋعا مۇمكىندىگى زور دەپ سالىپتى.

قايتەمىز، ساياسات ماسەلەسىندەگى باس كەڭەسشىمىزدىڭ سيقى - وسى. ول ءۇشىن جالدامالى جۇمىسشى - گاستاربايتەر دە، اتاجۇرتىن اڭساپ ورالعان قازاق تا ءبىر. «ەكى قويىڭ ءبىر تيىن». ەكەۋىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي ەكەنىنىن ۇرىپ تۇرعان ەرتىسباەۆ جوق. «ورالمان»  دەگەننىڭ ۋاقىتشا مارتەبە ەكەندىگىن، قازاقستان ازاماتتىعىن الاعان سوڭ قانداسىڭ ءوزىڭ قاتارلى مەملەكەتتىڭ تولىق قاندا مۇشەسى بولىپ تابىلاتىنان ەسكەرەتىن ەرتىسباەۆ ەمەس بۇل. باردى، بالپىلداپ سويلەدى. سونىمەن ءىستى تىندىردىم دەگەن ويمەن استاناعا قايتتى.

ءجا، دەلىك. ايتكەنمەندە وسى ەرتىسباەۆ قۇلىباەۆتى نەگە قايتا-قايتا «ەلباسىنىڭ مۇراگەرى»، «پرەزيدەنتىكتەن ۇمىتكەر» دەپ ايتا بەرەدى. ەسكە تۇسىرەيىك. وتكەن كۇزدە نازارباەۆ  دەنساۋلىعىن تەكسەرتىپ، ءسال-ءپال سىرقاتتانىپ باتىستا ەمدەلىپ كەلدى. سول كەزدە ەرمۇحمەت ەرتىسباەۆ تيمۋر اسقارۇلى تۋرالى الگىندەي اڭگىمەنى باستاي جونەلگەن ەدى. ارتىنان ونىسى ەل نازارىن نازارباەۆتىڭ دەنساۋلىعىنان باسقاعا بۇرۋدىڭ ارەكەتى بولعانىن ءوزى ايتىپ قويدى. «مۇراگەر جايىنداعى بولجامىڭا جۇرت يلانىپ قالدى ما؟» دەپ نازارباەۆ كۇلدى» دەگەن ءسوز باسپاسوزدە  باسقا ەمەس، باس كەڭەسشىنىڭ اۋزىنان تارادى. ەندى مىنە، تاعى دا سول مۇراگەرلىك پەن ۇمىتكەرلىك تۋرالى اڭگىمە. اڭگىمەنىڭ يەسى دە سول باياعى كىسىمىز. بار پالەدەن قۇتقاراتىن قۇلىباەۆ جونىندەگى اڭگىمە بولعانىمەن تاپ قازىر ونىڭ ەش قيسىنى جوق ەمەس پە؟ قۇلىباەۆتى قۇرىقتاپ اكەلىپ قۋىپ تىقساڭ دا كۇن تارتىبىندە تۇرعان باس تاقىرىپتى وزگەرتە المايسىڭ. ول - جاڭاوزەن. جاڭاوزەنگە قاتىستى ءىستىڭ اق-قاراسى. ەندەشە، ەرتىسباەۆتىڭ «ەرتەگىسىن» قاي قيسىنعا سىيدىرساق ءجون بولار ەكەن. ماسەلە مىنادا ما دەپ ويلايمىز. ول ءۇشىن 2007 جىلعى مەرزىمىنەن بۇرىن تاراعان ءماجىلىس پەن سول كەزدەگى سايلاۋدى ەسكە تۇسىرگەن دۇرىس. جادىمىزداعىنى جاڭعىرتىپ الۋ ءۇشىن مىنا ءبىر رەسمي اقپاراتتى ۇسىنامىز: «ءۇشىنشى شاقىرىلعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءماجىلىسىن تاراتۋ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن تاعايىنداۋ تۋرالى»  قازاقستان پرەزيدەنتى جارلىعىنىڭ قابىلداۋىنا بايلانىستى 2007 جىلعى 20 ماۋسىمدا ءۇشىنشى سايلانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءماجىلىسى ءوز قىزمەتىن اياقتادى».

ءۇشىنشى شاقىرىلعان ءماجىلىس كونستيتۋتسياعا ەنگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلارعا بايلانىستى دەپۋتات نۇرباح رۇستەموۆ جاساعان مالىمدەمەدەن كەيىن تاراپ كەتكەن ەدى. ال، كونستيتۋتسيادا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىلىگى كۇشەيە تۇسكەن بولاتىن. ارتىنان اڭعارعانىمىزداي اتا زاڭعا ەنگەن وزگەرىس راحات اليەۆتىڭ باتىسقا كەتىپ، ات كەكىلىن كەسىسەرىنىڭ الدىندا بيلىككە اسا قاجەت بولعان كورىنەدى. اليەۆ پەن ءابليازوۆتىڭ اقپاراتتىق شابۋىلىنان ەلباسىن كونستيتۋتسيادان كەزەكتى رەت ورىن العان وزەگىستەر مەن تولىقتىرۋلار قورعاپ تۇر. بىزدە تۇڭعىش پەرزيدەنت رەتىندە نازارباەۆتىڭ ايرىقشا مارتەبەسى زاڭمەن عانا ەمەس، كونستيتۋتسيامەن دە قورعالادى. زاڭا دا، كونستيتۋتسيا دا، ەل ءىشىنىڭ مومىندىعى مەن بىرلىگى دە ەلباسىمىزدىڭ ەركىن قيمىلداۋىنا كەپىلدىك بەرىپ كەلەدى. ايتكەنمەندە، نازارباەۆ بيلىگىنە قارسى ارەكەتتەر ءال-ازىرگە تيىلا قويمايتىن سياقتى. ەندىگى شابۋىل «مۇراگەر ءام ۇمىتكەر» - قۇلىباەۆتىڭ تاراپىنان جاسالۋى ىقتيمال. قۇلىباەۆ تيمۋر اسقارۇلى - قازاقستانداعى ەڭ باي ادام. «فوربس» جۋرنالى ونىڭ جەكە قورىندا 5 ملرد دوللاردان  استام قارجىسى بارىن ءبىلىپ قويدى. ەلدەگى قارجىلى توپتار مەن مەملەكەتتىك لاۋازىمدى قىزمەتتەگىلەر دە اسقارۇلىنىڭ اينالاسىنا توپتاسىپ ۇلگەرگەن. شەتەل ينۆەستورلارىنا دا ابدەن تانىمال تۇلعا. سونىسىمەن دە ول قاۋىپتى باسەكەلەس. سوندىقتان، جاڭاوزەن وقيعاسى وسىنداي ارىنداپ تۇرعان ازاماتتى اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن كەرەمەت ىلىك بولىپ تابىلادى. ۇلكەن كۇيەۋ اليەۆتىڭ سالعان الەگىنە توزىمدىلىك تانىتىپ سوڭىندا شارت كەتكەن نازارباەۆ ورتانشى كۇيەۋگە قاتىستى دا شالت قيمىلداۋى مۇمكىن.  سونىڭ العى شارتى رەتىندە مەرزىمىنەن بۇرىن تاراعان ءتورتىنشى ءماجىلىس پەن  ەرتىسباەۆتىڭ بولجامدارى دەپ بىلەمىز. ەل ءىشى توماعا تۇيىق، تومپيىپ الىپ باي بەرۋدى عانا ويلايتىن قۇلىباەۆتى ەمەس، ساياسي امبيتسياسى ءپىسىپ-جەتىلگەن قۇلىباەۆتى تاني ءتۇسۋى كەرەك. ونىڭ پرەزيدەنتكە ىقپال ەتەتىن جان-جاقتى قۇرىلىمدىق كۇشكە يە بولعانىن دا حالىق ءبىلۋى قاجەت. سونداي قۇلىباەۆتى ىعىستىرۋدىڭ العاشقى ءادىسى ونىڭ بولاشاعىنا بولجام جاساپ وتىرۋعا ساياتىن سىقىلدى. ايتپەسە، ساياسي كەڭەسشى بەكەرەگە سايرامايدى عوي. انە، ول ءىشى كۇيىپ جۇرگەن جۇرتتىڭ جاراسىنا تۇز سەپكەندەي ەتىپ تاعى دا: «جاڭاوزەن وقيعاسىنا ورالماندار كىنالى... ال، قۇلىباەۆ پرەزيدەنت بولادى» دەدى. نەگە؟ نە ءۇشىن؟

«اباي-اقپارات»