قازاقتا كۇن رايىن باققان جۇلدىزشىلار، جاۋىرىنشىلار بولعان. ال، قازاقتىڭ «كۇن رايى» دەگەنى - اسپان دەنەلەرى، كوسموس. دەمەك، اتا-بابالارىمىز استرولوگيا عىلىمى زەرتتەيتىن ماسەلەلەرگە ەرتە زامانداردان دەن قويسا كەرەك. بۇرىنعى ۇلى اتالارىمىز تۇرماق، دالادا قيقۋلاپ جىلقى قايىرىپ، باپتاپ باق ءوسىرىپ جۇرگەن بۇگىنگى مالشى، ديحانشى شارۋالاردىڭ وزدەرى-اق قاي جىلدىڭ قالاي بولعانىن، كەلەر جىلدىڭ قالاي بولاتىندىعىن ايتىپ بەرە الادى. بۇنداي كەرەمەتكە ءبىر سەنبەسە، عىلىمنىڭ دوگماتيكاسىنا ۇرىنعان ساراماس وقىمىستى مەن دۇمشە ءدىندار عانا سەنبەيدى. بىراق، كوپشىلىك سەنەدى. قازاقتىڭ قازىرگى تانىمال جۇلدىزشىسى - نازاربەك اعا قوجامسەيىت. ءبىزدىڭ ءتىلشىمىز نازاربەك سەرالىۇلىنا جولىعىپ، ءداستۇر بويىنشا ۇلۋ جىلىنا قاتىستى بولجامىن سۇراپ كوردى. جۇلدىزشى الدىمەن قازاقشا جىل اتاۋىنىڭ دۇرىس ايتىلۋىنا توقتالىپ، سودان سوڭ 2012-گە قاتىستى تۇيسىگىنە جەتىپ، تۇيىندەگەن ويلارىن ايتتى. جۇلدىزشىمىزدىڭ بىلدىرۋىنە قاراعاندا،  قاسيەتتى كىتاپتاردا باياندالاتىن «التىن زامان» كەزەڭى وسى 2012 جىلدان ارى قاراي باستالاتىن كورىنەدى.

قازاقتا كۇن رايىن باققان جۇلدىزشىلار، جاۋىرىنشىلار بولعان. ال، قازاقتىڭ «كۇن رايى» دەگەنى - اسپان دەنەلەرى، كوسموس. دەمەك، اتا-بابالارىمىز استرولوگيا عىلىمى زەرتتەيتىن ماسەلەلەرگە ەرتە زامانداردان دەن قويسا كەرەك. بۇرىنعى ۇلى اتالارىمىز تۇرماق، دالادا قيقۋلاپ جىلقى قايىرىپ، باپتاپ باق ءوسىرىپ جۇرگەن بۇگىنگى مالشى، ديحانشى شارۋالاردىڭ وزدەرى-اق قاي جىلدىڭ قالاي بولعانىن، كەلەر جىلدىڭ قالاي بولاتىندىعىن ايتىپ بەرە الادى. بۇنداي كەرەمەتكە ءبىر سەنبەسە، عىلىمنىڭ دوگماتيكاسىنا ۇرىنعان ساراماس وقىمىستى مەن دۇمشە ءدىندار عانا سەنبەيدى. بىراق، كوپشىلىك سەنەدى. قازاقتىڭ قازىرگى تانىمال جۇلدىزشىسى - نازاربەك اعا قوجامسەيىت. ءبىزدىڭ ءتىلشىمىز نازاربەك سەرالىۇلىنا جولىعىپ، ءداستۇر بويىنشا ۇلۋ جىلىنا قاتىستى بولجامىن سۇراپ كوردى. جۇلدىزشى الدىمەن قازاقشا جىل اتاۋىنىڭ دۇرىس ايتىلۋىنا توقتالىپ، سودان سوڭ 2012-گە قاتىستى تۇيسىگىنە جەتىپ، تۇيىندەگەن ويلارىن ايتتى. جۇلدىزشىمىزدىڭ بىلدىرۋىنە قاراعاندا،  قاسيەتتى كىتاپتاردا باياندالاتىن «التىن زامان» كەزەڭى وسى 2012 جىلدان ارى قاراي باستالاتىن كورىنەدى.

- نازاربەك سەرالىۇلى، ەسىگىمىزدەن ەنىپ كەلە جاتقان ۇلۋ جىلىنا قاتىستى قانداي بولجامدار ايتاسىز؟
- ءسوز باسىندا ايتارىم، بيىلعى جىل ۇلۋ جىلى بولا تۇرا، كەيبىر ادامدار قىتاي كۇنتىزبەسىنە سايكەس «ايداھار جىلى» دەپ جار سالۋدا. قازاقشا جىل اتىن ولاي بۇرمالاۋ دۇرىس ەمەس. وسى ورايدا بيىلعى 2012 جىل ايداھار، ياكي جىلان جىلى ەمەس ەكەنىن حالىققا ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. جىل ساناۋعا تۇيەنىڭ ءوزى وتپەي قالعاندا، جىلانعا ەكى جىل بەرۋ قاي ساسقانىمىز؟! سوندىقتان وسىنداي سىرتتان كەلەتىن مادەني يدەولوگيالارعا توسقاۋىل قويۋىمىز قاجەت. ويتكەنى جىل ساناۋدى بۇرمالاۋ ءبىزدىڭ داستۇرىمىزگە، ءتول مادەنيەتىمىزگە قاۋىپ توندىرەدى. جالپى، قازاق ءۇشىن ۇلۋ جىلى 21 ناۋرىزدا باستالاتىنى انىق. ەلىمىز ءۇشىن 2012 جىل جايلى بولادى دەگەن سەنىمدەمىن.
-    ۇلۋ جىلىنىڭ قويان جىلىنان ەرەكشەلىگى قانداي بولماق؟
-  قويانمەن  سالىستىرعاندا  ۇلۋدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى، ءاربىر ايدىڭ باسى جانە اياعىندا كۇن سۋىتادى. مىسالى، قاڭتاردىڭ اياعىندا جانە اقپاننىڭ باسىندا تەمپەراتۋرا تومەندەپ، قاتتى سۋىق بولادى. ءوزىڭىز حاباردار بولارسىز، قازىر سولتۇستىك وڭىرلەردە بوران بولىپ جاتىر. ول بىردە باسىلىپ، بىردە قايتا تۇرىپ، قاڭتاردىڭ 5-8-ىنە دەيىن جالعاسىن تاپتى.  ەندى ەلىمىزدە قاڭتاردىڭ 22-24-ىندە جانە اقپاننىڭ 16-18-ىندە تەمپەراتۋرا كۇرت تومەندەيدى. سونىمەن قاتار، اقپاننىڭ ايا¬عىندا، ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا ءبىراز سۋىق بولادى. سونداي-اق ءساۋىردىڭ 24-28-ءى ارالىعىندا وڭتۇستىك ايماقتاردا جاڭبىر جاۋىپ، ارتى قارعا ۇلاسادى. سوندىقتان بيىل كوكتەم ەرتە شىعادى دەپ ايتا المايمىن. تاعى ءبىر ايتاتىن ەرەكشەلىك، قىستاعى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەمپەراتۋراسىندا ايىرماشىلىق كوپ بولادى. نەگە دەسەڭىز، بۇل اۋادا وزوننىڭ ازايۋ-ىنا بايلانىستى بولىپ وتىر. ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە كۇندىز مينۋس 18-20 گرادۋس بولسا، تۇندە مينۋس 36-38 گرادۋسقا دەيىن تومەندەيدى. ال وڭتۇستىكتە كۇندىز 10-12 گرادۋس تومەن بولسا، تۇندە مينۋس 25-27 گرادۋسقا دەيىن بارادى.
- ال كوكتەم، جاز مەزگىلدەرىندە جاۋىن-شاشىن قاي دەڭگەيدە بولۋى مۇمكىن؟
- بۇل سۇراعىڭا  جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن وتكەن جىلعا ازداپ شەگىنىس جاساعان ءجون. كوپشىلىككە بەلگىلى، 2011 جىلى ەلىمىز بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن استىق الدى. بۇل - شۇعىل كونتينەنتالدى كليماتى بار، قوڭىرجاي بەلدەۋدە ورنالاسقان ەلىمىز ءۇشىن كوڭىل قۋانتارلىق جاعداي. البەتتە، بيىلدا وسىنداي ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن كەشەندى تۇردە جۇمىس ىستەلۋى قاجەت. ماسەلەن، بىلتىر سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ءبىلالوۆ مەنى ارنايى شاقىرىپ، ەلدى جيىپ، تاساتتىق بەردى. «كوپ تۇكىرسە، كول بولادى» دەگەندەي، بۇكىل ەل بولىپ «جاڭبىر جاۋ¬سا ەكەن» دەپ قۇدايدان تىلەدىك. اقىرىندا ديقانشىنىڭ ەڭبەگى ەش كەتپەي، سولتۇستىك وڭىردە بيداي بىتىك شىقتى. «بيىل تاعى دا ەگىن بىتىك شىعادى» دەگەن ءۇمىت بار. ارينە، ءبىز ايتقاندا ءبارىن ىقتيمالدىقپەن بولجايمىز. سوندىقتان بيىلعى جىلى ەلىمىزدە جاۋىننىڭ بولۋ-بولماۋى نيەتىمىزدىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىنا دا بايلانىستى. ەگەر مامىر، ماۋسىم ايلارىندا جاڭبىر از جاۋىپ، ەگىنگە كەرەكتى ىلعال بولماي جاتسا، وندا ارنايى قۇدايى تاماقتار، تاساتتىقتار بەرۋ كەرەك. الداعى ۋاقىتتا ءوڭىر باسشىلارى ارنايى شاقىرىپ جاتسا، قۇرعاقشىلىق بولاتىن ەلدى مەكەندەردە جاڭبىر جاۋعىزۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، نيەت دۇرىس بولۋى كەرەك. بۇل - عىلىمي نەگىزدە دالەلدەنگەن جايت.
- سوڭعى جىلدارى الەمنىڭ ءار بۇرىشىن¬دا ءزىلزالا، سۋ تاسقىنى جانە تاعى باسقا تا-بيعي اپاتتار، لاڭكەستىك ءىس-ارەكەتتەر كوبەيىپ كەتتى. سوداندا بولار «2012 جىلى اقىرزامان ورنايدى-مىس»، «ءۇشىنشى دۇنيە¬جۇزىلىك سوعىس باس¬تالادى» دەگەن الىپ-قاشپا ۇرەيلى سوزدەر مەن قورقىنىشتى بولجامدار گۋلەپ بارادى. ۇلۋدىڭ تابيعاتىنان مومىن جاندىك ەكەنىن ەسكەرسەك، اتالعان بولجاۋلاردىڭ عىلىمي دالەلى بار ما؟
- نەگىزىنەن العاندا، ەلدى سەلت ەتكىزىپ، سەنساتسيالىق حابارلاردى تاراتۋعا قۇمار كەيبىر شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ سوڭعى كەزدەرى اقىرزامان «جاساعىش» بولىپ العانى جاسىرىن ەمەس. قازىرگى تاڭدا كەيبىر كورىپكەلدەر «2012 جىلدىڭ 21 جەلتوقسانىندا اقىرزامان بولادى» دەپ ەلدى دۇرلىكتىرىپ ءجۇر. ءتىپتى امەريكالىق گولليۆۋد كينووندىرىسى تۇسىرگەن «2012» اتتى فيلمدەگى سيۋجەتتەر جانە ەجەلگى مايا وركەنيەتىندە ءومىر سۇرگەن تايپالاردىڭ جاساعان كۇنتىزبەسىنىڭ 2012 جىلى 21 جەلتوقساندا اياقتالۋى حالىقتى ۇرەيلەندىرىپ وتىر. الايدا اتالعان جايتتاردىڭ لوگيكالىق قيسىنى بار ما؟ الەمدى دۇرلىكتىرگەن بۇل بولجامدى ءوز باسىم شەشىپ كورۋگە تىرىستىم. تاريح تەرەڭىنە كەتكەن كونە زاماندا مايا وركەنيەتى بولعان. وقىرمانعا ۇعىنىقتى بولۋى ءۇشىن مايا وركەنيەتىنە قاتىستى ايتىلعان جايتتاردى ءتۇسىندىرىپ وتەيىن. قازىر عالىمدار بۇل وركەنيەتكە 5200 جىل بولعانىن ايتۋدا. مايا كۇنتىزبەسى، راسىندا، 2012 جىلدىڭ 21 جەلتوقسانىمەن بىتەدى. بىراق بۇل «الەمدە اقىرزامان ورنايدى» دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. ەجەلگى وركەنيەتتى زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، مايالىقتار اقىرزامان تۋراسىندا ەش نارسە دەمەگەن.   مايا وركەنيەتى تۇسىندا دا جەر سىلكىنىستەرى، كۇننىڭ تۇتىلۋى بولىپ تۇرعان. ال اقىرزاماننىڭ قاشان بولاتىنى ءبىر اللاعا عانا ايان. سوندىقتان حالىقتىڭ كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرىپ، جاقسىلىققا دەگەن ءۇمىتىن سوندىرۋگە بولمايدى. وسى ورايدا مەنىڭ ايتارىم، بيىلعى جىل ادامزات ءۇشىن جاڭا كەزەڭنىڭ باس¬تاۋى بولاتىنىنا سەنىم مول. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، 2012 جىلدىڭ 21 جەلتوقسانىندا پلانەتالاردىڭ ۇلى شەرۋى بولىپ، ساتۋرن، يۋپيتەر، مارس، كۇن، جەر ءبىر سىزىق بويىنا ورنالاسادى. باسقا جۇيەدەگى پلانەتالار دا ساپ تۇزەپ، الەم ءبىر ورىستەن ەكىنشى ءبىر ورىسكە شىعادى. جاڭا ەۆوليۋتسيالىق كەزەڭ باستالادى. 2012 جىلى جاقسىلىققا قۇشتار، اقجۇرەك، كەڭپەيىلدى ازاماتتاردىڭ اسىعى الشىسىنان تۇسەدى. كەرىسىنشە، پەيىلى تار، تابيعاتتى لاستاپ، ۇنەمى جامان نارسە ويلاپ جۇرەتىن بەيباقتار بيىلعى جىلدىڭ ۇلەسىنەن قۇر قالۋى مۇمكىن. بالكىم، قاسيەتتى كىتاپتاردا ايتىلعان «التىن زامان» كەزەڭى وسى 2012 جىلدان ارى قاراي ورنايتىن شىعار. مايا كۇنتىزبەسىنىڭ 2012 جىلى 21 جەلتوقساندا ءتامامدالۋى الەمدە جاڭا ءومىر ءسۇرۋ ستاندارتىن قالىپتاستىرۋى ىقتيمال. بۇيىرتسا ونى دا كورە جاتارمىز.
- «جاڭا ەۆوليۋتسيالىق كەزەڭ باستالادى» دەپ وتىرسىز. وسى جونىندە تولىقتىرىپ وتسەڭىز...
- ءبىر مەزەت ويلانىپ كورەيىكشى، قازىرگى كەزدە نەشە ءتۇرلى اپاتتار نە سەبەپتەن كوبەيىپ كەتتى. مەن ايتار ەدىم، بۇل الەمدەگى حالىقتىڭ جاقسى نارسەگە دەگەن سەنىمسىزدىگىنەن بولىپ وتىر. ادامدار قاتىگەزدىككە، جامان ويلاۋعا، قياناتقا بوي ۇيرەتىپ بارادى. ەش نارسەگە جۇرەكتەرى اۋىرمايدى. يماني، ادامي قۇندىلىقتارعا سەلقوس قاراۋ بەلەڭ الۋدا. اتام قازاق «قاسقىر، قاسقىر دەمە، قاسقىر قۇتىرادى» دەپ ايتقان. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇك¬پىرىندە بولىپ جاتقان اپاتتار، كوبىنە رۋحاني قۇندىلىقتار اياققا تاپتالعان جەرلەردە بولۋدا. ءبىز ومىرگە بەيجاي قاراماۋىمىز قاجەت. ءبىر-بىرىمىزگە جانىمىز اشىپ، جاقسىلىق جا¬ساۋعا قۇشتار بولۋىمىز كەرەك. قازىر الەم ەكونوميكالىق داعدارىستان بولەك، رۋحاني داعدارىستى دا باستان كەشىرىپ وتىر. «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس». ادامدارعا شوكىمدەي بولسا دا، جىلى ءسوز قاجەت. 2012 جىلدى «رۋحاني تازارۋ جىلى» دەپ اتار ەدىم. سوندىقتان ۇلۋ جىلىندا جاقسىلىققا باستايتىن ۇلى وزگەرىستەر كوپ بولادى دەپ كامىل سەنەمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن سۇلتان تايعارين
«اباي-اقپارات»