جەر بەتىن مەكەندەيتىن بارشا ادامزات بالاسى سەنىممەن ءومىر كەشەدى. ياعني ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتقان جاراتۋشىسىنا سەنىمى كامىل. ارينە، ءار ادام، ءار ۇلت قۇدايىن وزىندىك جولمەن تانيدى. بىراق سول ادام بالاسىنىڭ توپتاسىپ عۇمىر كەشۋى ءۇشىن قۇرعان مەملەكەت اتتى ورتاق ۇيدەن كوپ جاعدايدا ءدىن اجىراتىلىپ جاتادى. دەسەك تە، كەيىنگى كەزدەگى راديكالدى، ءدىني ەكسترەميستىك توپتاردىڭ بيلىككە تالاسۋ جولىنداعى جابايى ارەكەتتەرىنە قاراساق، زايىرلىلىق مەملەكەت تۇراقتىلىعى ءۇشىن تاپتىرماس قۇرال ەكەنىن اڭعارامىز. سونىمەن قاتار زايىرلى مەملەكەت قۇرۋ دەگەنىمىز - تۇبەگەيلى اتەيستىك قوعامدى قالىپتاستىرۋ دەگەن ءسوز ەمەس ەكەنىن الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىر. مىسالى، اشىق قوعام، نارىقتىق ەكونوميكانى جاقتايتىن ليبەراليزم يدەياسى حريستيان ءدىنىنىڭ پروتەستانتتىق اعىمىنىڭ نەگىزىندە تاجىريبەگە ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. ۇلىبريتانيانىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانىنىڭ ءماتىنى قۇدايعا جالبارىنۋدان تۇرادى. وسى ورايدا زايىرلى مەملەكەت بولساق تا، «ءدىن ساياساتى مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ قۇرامداس بولىگى ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا»؟ دەگەن ساۋالدى وي-كوكپاردىڭ تارازىسىنا تارتىپ كورگەن ەدىك.

مۇحامەتجان تازابەكوۆ، «اسىل-ارنا» يسلامي اعارتۋشىلىق تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى:

جەر بەتىن مەكەندەيتىن بارشا ادامزات بالاسى سەنىممەن ءومىر كەشەدى. ياعني ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتقان جاراتۋشىسىنا سەنىمى كامىل. ارينە، ءار ادام، ءار ۇلت قۇدايىن وزىندىك جولمەن تانيدى. بىراق سول ادام بالاسىنىڭ توپتاسىپ عۇمىر كەشۋى ءۇشىن قۇرعان مەملەكەت اتتى ورتاق ۇيدەن كوپ جاعدايدا ءدىن اجىراتىلىپ جاتادى. دەسەك تە، كەيىنگى كەزدەگى راديكالدى، ءدىني ەكسترەميستىك توپتاردىڭ بيلىككە تالاسۋ جولىنداعى جابايى ارەكەتتەرىنە قاراساق، زايىرلىلىق مەملەكەت تۇراقتىلىعى ءۇشىن تاپتىرماس قۇرال ەكەنىن اڭعارامىز. سونىمەن قاتار زايىرلى مەملەكەت قۇرۋ دەگەنىمىز - تۇبەگەيلى اتەيستىك قوعامدى قالىپتاستىرۋ دەگەن ءسوز ەمەس ەكەنىن الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىر. مىسالى، اشىق قوعام، نارىقتىق ەكونوميكانى جاقتايتىن ليبەراليزم يدەياسى حريستيان ءدىنىنىڭ پروتەستانتتىق اعىمىنىڭ نەگىزىندە تاجىريبەگە ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. ۇلىبريتانيانىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانىنىڭ ءماتىنى قۇدايعا جالبارىنۋدان تۇرادى. وسى ورايدا زايىرلى مەملەكەت بولساق تا، «ءدىن ساياساتى مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ قۇرامداس بولىگى ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا»؟ دەگەن ساۋالدى وي-كوكپاردىڭ تارازىسىنا تارتىپ كورگەن ەدىك.

مۇحامەتجان تازابەكوۆ، «اسىل-ارنا» يسلامي اعارتۋشىلىق تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى:

ءيا
- كونستيتۋتسيامىز بويىنشا قازاقستان زايىرلى مەملەكەت بولسا دا، وسى ەلىمىزدى مەكەندەپ وتىرعان حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى ىقىلىم زاماننان بەرى يسلام ءدىنىن بەرىك ۇستانىپ كەلە جاتىر. قىلىشىنان قان تامعان كەڭەستىك زاماننىڭ وزىندە اتەيستىك كوزقاراس قوعامدى جايلاسا دا، اتا-اجەلەرىمىز دىننەن اجىراعان جوق. ءدىندى مەملەكەتتەن اجىراتۋ مۇمكىن شىعار، الايدا قوعامنان دىننەن الاستاتۋ مۇمكىن ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، ءدىندى مەملەكەتتىك ساياساتپەن بىرىكتىرمەي-اق، وسى ءدىننىڭ كەڭ تارالۋىنا مۇمكىندىكتەر جاسالسا يگى بولار ەدى. ءدىننىڭ ناسيحاتىنا كوڭىل بولەتىن ۋاقىت جەتتى دەپ ويلايمىن.

سەبەبى جەر بەتىندە ءدىنسىز، نانىم-سەنىمسىز عۇمىر كەشەتىن پەندە بولمايدى. سوندىقتان بولاشاعى سەنىمگە بايلانعان ادامداردان قۇرالعان قوعامدا يدەولوگيانىڭ قۇرامداس بولىگى ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىت ءپىسىپ-جەتىلدى. بارشاعا بەلگىلى، كەڭەستىك يدەولوگيا رۋحانياتىمىزدى قيراتىپ كەتتى. بىزدە ورنى ۇڭىرەيىپ قالعان تۇستار جەتەرلىك. مىسالعا ايتار بولساق، دىنگە بولىنۋشىلىك، ءدىندى دۇرىس تۇسىنبەۋشىلىكتەر ورىن الىپ جاتادى. مىنە، وسىنداي ماسەلەلەردى رەتتەۋ ءۇشىن حالىق اراسىندا اعارتۋشىلىق جۇمىستار جۇرگىزىلىپ وتىرۋ شارت. وسىعان مەملەكەت جاعداي جاساپ وتىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. الەمدەگى ەكونوميكاسى دامىعان، ساياسي جۇيەسى جەتىلگەن دەگەن باتىس ەلدەرى وزدەرىن قانشا زايىرلى مەملەكەت دەپ جاريالاعانىمەن دە، ولار دىننەن مۇلدە الشاق ەمەس. مىسالى، مەن جاقىندا پاريجدە، لوندوندا بولىپ كەلدىم. سول ساپارىمدا مەملەكەتكە ىقپالدى ازاماتتارمەن دە كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىردىق. سوندا بايقاعانىم، ءدىني جاعىنان العاندا جاعدايى ەڭ تومەن ءارى كۇردەلى پوستكەڭەستىك ەلدەر ەكەنىن اڭعاردىم. يسلام ءدىنىمىز تۇسكەن كەزدە وسى ءدىندى مەملەكەتتىك باسقارۋ ىسىنە ارالاستىرۋ كەرەك دەگەن تاپسىرمامەن تۇسكەن جوق. جالپى، قازاقستان زايىرلى مەملەكەت بولسا دا، ەلىمىزدى شەتەلدەردە مۇسىلمان مەملەكەتى رەتىندە قارايدى. كەز كەلگەن جاعدايعا توزىمدىلىكپەن، سابىرمەن قارايتىن يسلامي كوزقاراس ەلىمىزدىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنان دا انىق اڭعارىلادى.

رۋستام الپىسباەۆ، شىعىستانۋشى:

جوق
- 70 جىل بويى ءدىنسىز قوعامدا ءومىر سۇرگەن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءدال قازىر ءدىن ساياساتىن مەملەكەت يدەولوگيانىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە مويىندايتىن ۋاقىت ءالى جەتكەن جوق. سەبەبى جاستاردىڭ اراسىندا ءدىندى تولىقتاي تانىپ، زەرتتەگەندەر جوقتىڭ قاسى. قوعامداعى ازاماتتاردىڭ دىننەن ساۋاتتارى بولعانىمەن، تەرەڭىنە ءۇڭىلۋ ءۇردىسى كەيىنگى جىلدارى عانا دۇرىس جولعا قويىلىپ كەلەدى. مىسالى، مىسىر ەلىندە ءدىن مەملەكەتتىك يدەولوگيامەن بىتە قايناسقان. ويتكەنى بۇل ەلدە ءدىن مەن عىلىم ءبىر قاتاردا. سونىمەن قاتار مىسىرلىقتار باعزىدان بەرى وزدەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىن دىنمەن بايلانىستىرىپ كەلەدى.

كەز كەلگەن نارسەگە تەرەڭ بويلاماي جاتىپ، باسىمدىق بەرۋگە بولماس. ءبىزدىڭ قوعامدا يسلام ءدىنىنىڭ ءوزى دۇرىس تۇسىندىرىلمەگەن. سوندىقتان دا بولار، قازىرگى قازاق جاستارى يسلامنىڭ بىرنەشە سالاسى بويىنشا ءبولىنىپ، ءوزارا قىرعي-قاباقتىق تانىتۋدا. بۇل مەملەكەتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن وتە قاۋىپتى دەپ ويلايمىن. سونداي-اق ءتۇرلى مىسىقتىلەۋلى سەكتالاردىڭ دا مەملەكەتتىك يدەولوگياعا ىقپال ەتۋگە تىرىسىپ جۇرگەنى بەلگىلى. ساياساتقا ارالاسۋعا قۇمار راديكالدى، لاڭكەستىك توپتار دا بار. سوندىقتان قوعامداعى ءدىني ساۋاتتىلىقتىڭ دەڭگەيىن كوتەرمەيىنشە، مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە قاراۋ اسىعىستىق بولادى. ءدىن ساياساتىن مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالدىرماق بولعاندا ليۆان ەلىندە ۇلكەن قاقتىعىستار ورىن العان بولاتىن. بۇل ەلدە ءتىپتى ازاماتتىق سوعىستىڭ وتى تۇتانعانىن تاريحتان بىلەمىز. ولار بۇل ماسەلەنى قاۋىپتى بولسا دا كونسەنسۋس نەگىزىندە شەشۋگە ءماجبۇر بولدى. ماسەلەن، ليۆان مەملەكەتىنىڭ باسشىسى حريستيان ءدىنىنىڭ ءبىر اعىمى مارانيتتەر قاتارىنان بولسا، ۇكىمەت باسشىلارى سۋننيت بولىپ كەلەدى. پارلامەنتتەرىنىڭ توراعاسى شيت بولۋى شارت. زاڭ شىعارۋشى ورگانداعى ورىندار ىقپالدى ءدىني توپتارعا ۇلەستىرىلىپ بەرىلگەن. بۇل تۇراقسىزدىقتىڭ الدىن الۋ بولعانمەن، ءوز كەزەگىندە جىككە، توپتارعا بولىنۋگە اكەپ سوقتى. جاقىندا سۋننيتتەردەن كانديدات بولماي قالىپ، ساياسي داعدارىس ورىن الدى. مۇنداي جاعدايلار ورىن العان قوعامدا مەملەكەت باسشىلارىنا حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعايتىن شەشىمدەر قابىلداۋ قيىنعا سوعادى. سەبەبى لوببيزم ءورشىپ تۇر. مىسالى، قازىرگى ۋاقىتتا تۇراقسىزدىق مەكەنىنە اينالىپ وتىرعان ايماقتارداعى كوپتەگەن قاقتىعىستار وسى دىننەن شىعىپ وتىرعانى بەلگىلى. ال قازىر الەمنىڭ كەز كەلگەن مەملەكەتىندە، ءتىپتى كەيبىر وتباسىنىڭ ىشىندە دە ءارتۇرلى دىنگە سەنۋشىلەر بار. ولاردى بۇل كوزقاراستارى ءۇشىن ەشكىم دە جازالاي المايدى. ويتكەنى قاي ءدىندى ۇستانامىن دەسە دە، ءار ادامنىڭ ءوز ەركىندە. سوندىقتان بەلگىلى ءبىر دىنگە باسىمدىق بەرىپ، مەملەكەتتىك يدەولوگيا رەتىندە جۇزەگە اسىراتىن بولساق، قوعامدى بولە-جارۋ باستالادى. سوندىقتان ءدىن ساياساتى مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ قۇرامداس بولىگى ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىت جەتكەن جوق دەگەن پىكىرىمدە قالامىن.

بەيتاراپ پىكىر

ءبورىحان نۇرمۇحاممەدوۆ، «اق جول» پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:

- جالپى، بۇل ماسەلەنى مويىندايتىن ۋاقىت جەتتى مە، جوق پا، ونى قوعامنىڭ ءوزى تارازىلاي جاتار. بىراق ءدىني ساياساتتى مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالدىرۋعا كۇش سالۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى ونىڭ قوعامعا اكەلەتىن قاۋىپتى جاقتارى دا بار. مەملەكەت پەن قوعامنىڭ اراسىندا دا ايتارلىقتاي ايىرماشىلىقتار بار. قوعامدى دىننەن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس، ال مەملەكەت دىننەن اجىراتىلادى. ءبىز - زايىرلى مەملەكەتپىز. بۇل تۋرالى ەلىمىزدىڭ باس زاڭى كونستيتۋتسيامىزدا دا جازىلعان. بۇگىنگى تاڭدا دىنگە قاتىستى پروبلەمالار وتە كوپ. الايدا بۇل ماسەلەلەردى قوعامنىڭ ءوزى رەتتەۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مىسالى، باتىس ەلدەرىنىڭ باسشىلارى وزدەرىنىڭ حالىققا ارناعان جولداۋلارىنىڭ سوڭىن «قۇدايىمىز ءبىزدى ساقتاسىن!» دەگەن سوزدەرمەن اياقتايدى. بىراق مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا ءدىننىڭ ءرولى ايتارلىقتاي كۇشتى ەمەس. مىنە، بىزگە نەگىزىنەن وسىنداي جۇيەنى قالىپتاستىرۋ قاجەت.

ازىرلەگەن جارقىن تۇسىپبەكۇلى

«الاش ايناسى» گازەتى 30 ماۋسىم 2009 جىل