بيلىك شەتەلدەن قورىقپايدى، بيلىك ءوز حالقىنان قورقادى

وسىدان ەكى جىل بۇرىن «سارىارقانىڭ» ارتىندا ميتينگى بولعان كەزدە جۇرتقا ابدەن مەزى بولعان جسدپ بەلسەندىلەرى ساحنادان تۇسپەي جۇرتتى ىعىر ەتىپ ەدى. ءبارىبىر ولاردىڭ بەلسەندىلىگىنەن ەشتەڭە شىقپاسا دا، ولار جاڭادان ساياسي ارەناعا شىعا باستاعان ەرمەك نارىمباەۆ سياقتىلاردىڭ جولىن بوگەپ ءسوز بەرمەدى. مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءسوزى ايقاي مەن ۇراندارعا تۇنشىقتىرىلىپ ەستىرتىلمەدى، ال ە. نارىمباەۆ پەن س. ساپارعالي اكىمشىلىك جولىمەن سوتقا بەرىلىپ ايىپ سالىندى. «العا» سياقتى باسقا ساياسي كۇشتەرگە قوسىلامىن دەگەن ە. نارىمباەۆتىڭ ۇمتىلىستارىنىڭ ناتيجەسى ونىڭ 4 جىلعا اباقتىعا وتىرعىزىلۋىنا اكەپ سوقتى.

بيلىك شەتەلدەن قورىقپايدى، بيلىك ءوز حالقىنان قورقادى

وسىدان ەكى جىل بۇرىن «سارىارقانىڭ» ارتىندا ميتينگى بولعان كەزدە جۇرتقا ابدەن مەزى بولعان جسدپ بەلسەندىلەرى ساحنادان تۇسپەي جۇرتتى ىعىر ەتىپ ەدى. ءبارىبىر ولاردىڭ بەلسەندىلىگىنەن ەشتەڭە شىقپاسا دا، ولار جاڭادان ساياسي ارەناعا شىعا باستاعان ەرمەك نارىمباەۆ سياقتىلاردىڭ جولىن بوگەپ ءسوز بەرمەدى. مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءسوزى ايقاي مەن ۇراندارعا تۇنشىقتىرىلىپ ەستىرتىلمەدى، ال ە. نارىمباەۆ پەن س. ساپارعالي اكىمشىلىك جولىمەن سوتقا بەرىلىپ ايىپ سالىندى. «العا» سياقتى باسقا ساياسي كۇشتەرگە قوسىلامىن دەگەن ە. نارىمباەۆتىڭ ۇمتىلىستارىنىڭ ناتيجەسى ونىڭ 4 جىلعا اباقتىعا وتىرعىزىلۋىنا اكەپ سوقتى.
سول كەزەڭدەگى ۋاقىتپەن ساياسي ارەناعا شىققان ساياسي تۇلعالاردىڭ ءبىرى ە. نارىمباەۆتىڭ قۇرداسى سەرىكجان مامبەتالين ەدى. سەرىكجان «رۋحانيات» پارتياسىن  باسقارعانعا دەيىن ول ءبىر جىل بويى ەكولوگ م. ەلەۋسىزوۆتىڭ كولەڭكەسىندە ءجۇرىپ ونىمەن بىرگە ەكولوگيالىق پارتيا قۇرماق بولدى.  «رۋحانياتقا» مامبەتالين كەلگەنگە دەيىن بۇل پارتيا ءولى دە ەمەس، ءتىرى دە ەمەس، ۇكىمەتتىڭ قولبالاسى  ەدى.  بۇعان دەيىن ورالماندار جونىندەگى كوميتەتتى باسقارعان جاعانوۆا شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزعا جۇماق ورناتامىن دەپ ۋادە بەرىپ، بىراق ونى ورىنداماي قىزمەتىنەن كەتتى. ورالماندارعا ۇكىمەتتەن قىرۋار اقشا ءبولىندى، ونىڭ بارلىعى جاعانوۆانىڭ قولىنان ءوتتى. وسى قارجىلاردىڭ تالان-تاراجدارعا سالىنعانى جايلى قازىر ەستىپ جاتىرمىز. «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ نەگىزگى ءتىزىمىنىڭ مۇشەلەرى بۇگىنگى تاڭدا جاعانوۆانىڭ ۇستىنەن ۇجىمدىق ارىزدار ءتۇسىرىپ، بۇل ءىس ءالى جالعاسۋدا.
پارتيا قاتارىندا بۇرىننان كەلە جاتقانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ تازا ەمەس ەكەنى انىق، سوندىقتان دا ولار وزگەلەرگە دە سەنبەيدى. ولار س. مامبەتاليننىڭ شىنايى تازالىعىنا سەنبەدى، ال ە. نارىمباەۆتى ءبىر ەمەس، ەكى رەت پوليتسيانىڭ قولىنا وزدەرى ۇستاپ بەردى. ءبىرىنشى رەت  -   2010 جىلدىڭ 30 قاڭتارىنداعى رۇقسات ەتىلگەن ميتينگىدە وعان ءسوز بەرمەدى، ەكىنشى رەت ۆ. كوزلوۆ 2010 جىلدىڭ 1 مامىرىندا ونىڭ كومانداسىن پايدالانىپ، وسى جولى ول 4 جىلعا سوتتالدى.
2011 جىلدىڭ اياعىندا «رۋحانيات» پارتياسىن سايلاۋدان الىپ تاستاعان كەزدە گۇلجان ەرعاليەۆا قولىندا ناقتى دەرەك بولعاندىقتان «س. مامبەتالين پارتيادان ايرىلدى» دەگەن حاباردى كۇنى بۇرىن  تاراتىپ جىبەردى. شىن مانىندە ناقتى ءىس 2012 جىلدىڭ 6 قاڭتارى كۇنى تۇندە ورىن الدى. وسى ورايدا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە وتىرعان بىرەۋ گ. ەرعاليەۆانى ناقتى دەرەكتەرمەن جانە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ الداعى جوسپارلارىمەن قامتاماسىز ەتەدى دەۋگە نەگىز بار بولسا كەرەك. سودان بولار، جسدپ-ڭ پارلامەنتكە ءوتىپ قالۋىمىز مۇمكىن دەگەن ءۇمىت وتى بولدى. بىراق، ولاردىڭ بۇل ءۇمىتى ءابىلوۆ پەن ەرعاليەۆانى سايلاۋدان «لاقتىرىپ» جىبەرگەن كەزدە سونە باستادى. ەڭ سوڭعى ۇشقىن جسدپ پارلامەنتكە وتپەي قالعان كەزدە مۇلدەم ءسوندى.
ءسويتىپ، قازىرگى وپپوزيتسيونەرلەر قاتارىنا    -     ەسكى، كەيىن قوسىلعان جانە بۇگىنگى قوسىلعان جاڭا وپپوزيتسيونەرلەر ءبارى بىرىگىپ امالسىز باستارىن قوسۋعا ءماجبۇر بولدى. امالسىز. سەبەبى، ەندى ولارعا ءوزارا تالاساتىن، بولىسەتىن ەشتەڭە قالماعاندىقتان باستارى قوسىلىپ وتىر. وپپوزيتسيالىق كۇشتەرگە جۋرناليستەر، بلوگگەرلەر، الەۋمەتتىك توردى پايدالانۋشىلار قوسىلدى. جاڭاوزەن ولاردىڭ ءبارىنىڭ باسىن قوستى. بۇعان 2012 جىلدىڭ 28 قاڭتارىندا وتكەن ميتينگ دالەل. كوزگە شىققان سۇيەلدەي بولعان ب. ابىلوۆتەن حالىق شارشاسا دا، جسدپ باسشىلارىنىڭ ميتينگىنى ۇيىمداستىرۋعا رەسمي جاۋاپكەرشىلىكتى العانىنا،   ەرىكتەرىمەن قاماۋعا وتىرعاندارىنا ريزا بولدى، ولاردى اقتاپ الۋعا دايىن ەدى. اتتەڭ، ءبىر جاعداي بولماسا...

وپپوزيتسيا مەن ءورىستىلدى جۋرناليستەر وسى كەزگە دەيىن م. شاحانوۆ ايتىپ كەلە جاتقان ۇرانداردى ءتىپتى تۇسىنگىسى جوق.  شىنتۋايتىنا كەلگەندە بيلىك تەك م. شاحانوۆتىڭ وزىنەن عانا قورقادى، سوندىقتان دا ونىڭ جۇرت الدىندا قادىرىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن  نەشە ءتۇرلى ايلا، امال، ىستەپ كەلدى. نەگە؟ سەبەبى، بيلىك -  وپپوزيتسيونەرلەر، جۋرناليستەر مەن قۇقىق قوعاۋشىلار ايتىپ قورقىتىپ جۇرگەن حالىقارالىق سوتتاردان قورىقپايدى، بيلىك ۇلتشىلدىقتان قورقادى! سول سەبەپتەن دە ول ۇلتشىلدىق ەلدە تاراماسىن، قانات جايماسىن، تامىرىن تەرەڭگە جىبەرمەسىن دەپ بار كۇشىن سالىپ كەلەدى، ەلدى وسى سوزبەن قورقىتادى، ءسۇيتىپ حالىقتىڭ قاھارىنان قۇتىلىپ كەتپەكشى.

ۇلتشىلدىق

ۇلتشىلدىق دەگەنىمىز نە؟ ۇلتشىلدىق اگرارلىق ەلدە بولمايدى. مۇنداي ەلدە حالىقتى ەتنوتسەنتريزم بىرىكتىرەدى. ۇلتشىلدىق قاي ۋاقىتتا پايدا بولادى؟ قوعام اگرارلىق ەكونوميكالىق جۇيەدەن يندۋستريالدىق جۇيەگە اۋىساتىن كەزدە قاجەت. حالىقتىڭ مادەنيەتىن، فولكلورىن، سالت-ءداستۇرىن، ۇلتتىق بوياۋلارعا قانىقتىراتىن   -   حالىقتىڭ ورتاسىنان شىققاندار. سولار عانا ونى دامىتادى، بىرىكتىرەدى. ءاربىر ادام ۇلت مادەنيەتىن ءوز ەركىمەن، ءوز قالاۋىمەن جۇرەگىنە قابىلدايدى، مويىندايدى، وعان ونى ەشكىم زورلامايدى. ءوز مادەنيەتىنەن جۇرەگىنە شابىت، بويىنا قۋات جينايدى، سونىڭ ءبارىن جيناپ العان سوڭ بارىپ يندۋستريالدى، وركەنيەتتى قوعامنىڭ مادەنيەتىنەن ورىن الادى. بەلگىلى ءبىر مادەنيەتتىڭ وكىلدەرى نەعۇرلىم كوپ بولعان سايىن، ولار سوعۇرلىم سول ساياسي قۇرىلىمنىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ ساياسي ارەنادا قىزمەت ەتۋگە ۇمتىلادى، سوندا عانا ولار ءوز ەركىمەن بيلىككە باعىنادى، سەبەبى بيلىك ونىڭ مادەني  وكىلەتتىلىگىن مويىنداپ ونىڭ قورعانى بولادى. ۇلتشىلدىق كەزەڭدى باستان كەشپەگەن حالىق ساياسي تۇراقتى بولا المايدى. سەبەبى، ساياسات ونىڭ مادەنيەتىنە ۇنەمى قاراما-قارسى بولىپ الدىنان شىعادى دا تۇرادى. مۇنداي قاراما-قارسىلىق الدىدان شىعا بەرسە، حالىق ونى ءبىر كۇنى توڭكەرىپ تاستايدى. ءوز مادەنيەتىن قولدايتىن وكىلدى بيلىككە وتىرعىزادى.

قازاقستانعا باسقا دا ۇلت وكىلدەرىنىڭ كوشىپ كەلۋى ونىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىنە تەرىس بولعان جوق، ول ءوزارا ارالاسۋدان بايىدى.
قازاق ۇلتشىلدىعىنان قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ 65 پايىزىن قۇرايتىن قازاق مادەنيەتىن جويۋ مۇمكىن ەمەس. حالىقتىڭ شاھارلانۋى (ۋربانيزاتسيا) ونىڭ مادەنيەتىن بۇرىنعىدان دا بيىك دارەجەگە كوتەردى. اۋىل حالقى تەاتر مەن كونتسەرت زالدارىن سالىپ جاتقان جوق. ول بار بولعانى وسى مادەنيەتتە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. اۋىلدان شىققاندار قالاعا كەلىپ ءوزىن ءبىرتۇتاس قازاق حالقىنىڭ جالپى مادەنيەتىنىڭ ءبىر بولشەگىمىن، وكىلىمىن دەپ سەزىنەدى. ءاربىر جەكە ادام ۋاعىزدايتىن مادەنيەت ول سۋبمادەنيەت بولىپ تابىلادى، ونداي مادەنيەتتىڭ ەلدىڭ جالپى  مادەنيەتىنە قاتىسى جوق. ۇلتشىلدىق مادەنيەتتى ءبىرتۇتاس قىلادى، بىراق جەكە سۋبمادەنيەتتەردى، جەكە ەتنوستىڭ مادەنيەتىن قۋعىندامايدى، سەبەبى ول ءوز مادەنيەتىن تەك ءوز ەلىنىڭ شەڭبەرىندە جۇرگىزەدى.

بيلىك،  وپپوزيتسيا   جانە   ۇلتشىلدىق

بيلىك نەگە ۇلتشىلدىقتان قورقادى؟ سەبەبى، ۇلتشىلدىقتىڭ شەكاراسىن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. مۇمكىن، ول ەلدىڭ ۇشتەن بىرىندە، مۇمكىن تۇگەل ءجۇز پايىزىندا بار شىعار. حالىقتى ءبىرتۇتاس ەتەتىن ۇلتشىلدىقتان مىقتى قۇرال جوق. ۇلتشىلدىقتى شەكتەيتىن شەكارا، زاڭ، ليميت دەگەندەر اتاۋىمەن جوق. وسى حالىقتىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن سىيلايتىن، ونىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىن ۇلىسىڭ، قىزىسىڭ دەگەن ءسوز ايتسا جەتكىلىكتى. وسى ۇراندى كوتەر، وسى حالىققا قىزمەت ەت، سوندا عانا ونىڭ اتىنان سويلەۋگە قۇقىڭ بار.
حالىقتى جويۋ ءۇشىن، ونى قاناۋ ءۇشىن، ونىڭ ۇلتشىلدىعىنا تىيىم سالىپ قاجەتى جوق. ونىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، مادەنيەتىن جىككە بولسەڭ جەتىپ جاتىر. ساياسي پارتيالار دەگەندى ويلاپ تاۋىپ، پارتيالار حالىقتىڭ قامىن ويلايدى دەگەندى قۇلاعىنا سىڭىرسە دە بولادى. ۇلتشىلدىقتى جويۋ ماقساتىندا ۇلتتىق مادەني ورتالىقتاردىڭ اسسامبلەياسى دەگەن جالعان قۇرىلىمداردى، ويدان شىعارىلعان زاڭداردى شىعارسا دا جەتكىلىكتى.
ەندى ماعان ايتىڭدارشى، جوۆتيس، ەسىركەپوۆ، دۋۆانوۆ دەگەندەردى كىمدەر قورعادى؟ ات توبەلىندەي جۋرناليستەر عانا. ەلىمىزدەگى ورىسشا سويلەيتىن پارتيالاردى كىم قولداپ وتىر؟ تاعى دا سول ات توبەلىندەي جۋرناليستەر عانا. ورىسشا سويلەيتىن، ورىسشا جازاتىن ات توبەلىندەي توپتىڭ مۇشەلەرىنىڭ بىرەۋى دە حالىقتىڭ، پارتيانىڭ مۇددەسىن ويلامايدى، قارا باسىنىڭ قامىن كۇيتتەپ جۇرگەندەر. ولار مىڭ جەردەن جازا بەرسىن، حالىق سەندەرگە داۋىس بەرمەيدى، سەندەردى قولدامايدى، ميتينگىلەرىڭە بارمايدى. سەندەردى ورتاشا بايلار عانا قولداپ وتىر، سەبەبى ولاردىڭ ازىن-اۋلاق جيناعان قارجى مەن دۇنيەسى بار. سولاردى تاعى دا مولايتقىسى كەلەدى. ولار ءوز قامدارىن ويلاپ سەندەردەن ورىسشا جازۋدى تالاپ ەتەدى، قازاقشا بىلگىسى جوق. ۇستىنە قارا بۇلت تونگەن ساتتە شەتەل اسىپ قاشىپ كەتەدى. ولاردىڭ ۆينياۆسكيدى دە، جاڭاوزەندىكتەردى دە قولداۋعا قۇلقى جوق. ولار «حاباردى» كورەدى، ولار بيۋدجەتتەن اقشا الىپ وتىر.
بۇگىنگى تاڭدا وپپوزيتسيونەرلەر قاتارىنا م. شاحانوۆتىڭ جاعىنداعىلار قوسىلىپ جاتىر. قازىر حالىق تا، جاڭاوزەندىكتەر دە ەشتەڭەگە تۇسىنبەي وزىنە ءوزى سۇراق قويادى: «مەنى قورعايتىندار نەگە ورىسشا سويلەيدى، نەگە جاڭا پارلامەنت ورىسشا سويلەيدى؟ نەگە جان-جاعىم تولعان وتىرىك؟ ولار مەن تۋرالى نە ويلاپ ءجۇر ەكەن؟ الدە وزدەرىنىڭ ساياسي ۇپايلارىن كوبەيتۋمەن جۇرگەندەر مە؟».

شىندىق شىڭعىرىپ شىرقىرايدى. ەگەر وپپوزيتسيا شىن مانىندە حالىقتىڭ جاعىندا بولسا، ول حالىقپەن قازاقشا سويلەسسىن، حالىقپەن بىرگە بولسىن! ولاي بولماسا، ءبىز وپپوزيتسيونەرلەردى دە، جاڭاوزەندىكتەردى دە، حالىقتى دا قولدامايمىز - قولداي المايمىز!
كەدەن وداعىن قولداپ ءوزىن داناگوي سانايتىن سۆويك سياقتىلاردىڭ ويىنى  توقتاتىلسىن! كەدەندىك وداقتىڭ ۋاقىتى كەلگەن جوق.
قازاق ءتىلىن ەكىنشى ورىنعا ىسىرۋىن قويماسا، حالىق جارماحان تۇياقبايدىڭ ءوزىن انا جاققا ىسىرىپ تاستايتىنىن ءبىلسىن!
المات ازادي، گۇلجان ەرعاليەۆا، تامارا كالەەۆا سياقتىلاردىڭ وزدەرىن حالىقارالىق قازى ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەن تىراش ارەكەتتەرىنەن تۇك شىقپايدى!
جسدپ باسشىلارىنا ايتارىم:  وزدەرىڭدى مىقتى دا تاجىريبەلى ساياساتكەر دەگەن الدامشى قۋلىقتارىڭا تويدىق. قولدارىڭنان كەلمەسە، ورىندارىڭدى جاس كۇشتەرگە بوساتىڭدار!